وست چرچمن- استاد سرشناس ریاضیات، فلسفه علم و علوم سیستم‌ها در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی- رهنمود بسیار مهمی درباره ی رویارویی با موضوع های پیچیده دارد. وی مطرح می‌کند که موضوع‌های مجتمعی (societal) شامل اقتصاد، سیاست، فرهنگ، ساختار حقوقی و هکذا از نوع سیستم های پیچیده و دارای شبکه های در هم‌تنیده [: گراف متعامل مراتبی] است (کتاب Systems Approach). شناخت چنین موجود پیچیده بسیار دشوار و معمولا ناممکن است. برای نمونه می‌توان از سیستم حکمرانی یاد کرد که همه‌ی آن عوامل را دارد.
برای رفع معضلات چنین سیستمی ، اگر از دگرگونی یک عامل مانند اقتصاد، سیاست، فرهنگ یا ساختار حقوقی آغاز شود، اقدامات دچار دورهای باطل (vicious circles) می‌شود و به «نشدنی بودن» می‌انجامد. یعنی بر حسب نظر چرچمن نمی‌توان انتظار داشت که مثلاً صرفاً با تغییر قانون اساسی، معضلات یک نظام حکمرانی را رفع کرد. چرچمن استاد منطق ریاضی بود. وی به‌سنت چالش‌های فیمابین انشتین و کوانتوم‌گرایان با طرح مسایل فرضی (hypotetical) مدعای خود را ارایه می‌کند.
وی «رفع گرسنگی در جهان» را به عنوان یک مسأله‌ی فرضی انتخاب می‌کند و درستی مدعای خود را در حالت خاص به لحاظ منطقی نشان می‌دهد. یعنی نشان می‌دهد که اگر رویکرد تک عاملی انتخاب شود، برای ریشه‌کنی گرسنگی در جهان، سرانجام باید گرسنگان را آموزش داد. چون گرسنگان را نمی‌توان آموزش داد، اقدام تک‌عاملی به دور باطل می‌انجامد. پیشنهاد چرچمن این است که «دورهای باطل» ناشی از «رویکرد تک عاملی» با «رویکرد بس‌عاملی» (multifactor) شکسته می‌شود. چرچمن مدعای «بس عاملی» چاره است را منطقا نشان نمی‌دهد بلکه از نفی رویکرد تک‌عاملی استنتاج می‌کند. ادعای بزرگی است، البته جز این پیشنهاد، انگار چاره ای منطقی دیگر در پیش‌رو نیست.
به زبان ساده، از نظر چرچمن اگر برای تحول حکمرانی و رفع معضلات آن، صرفاً به تحول در«سرمایه‌های انسانی» یا «تغییر قانون اساسی» یا «تحولات اقتصادی» روی آورده شود، دورهای باطل در انتظار خواهد بود. هر یک از این عوامل، مانند «سرمایه‌های انسانی» یا «تحول ساختار قانونی» «یک ابرعامل» (meta-factor) است که ده‌ها عامل در درون خود دارد. با این وجود، چنین راهیابی‌ها برای رفع مشکلات وضعیت پیچیده ای مانند معضلات حکمرانی، در دستگاه نظری چرچمن، ناتوان است. برای رفع ناتوانی، لازم است که مجموعه‌ای از ابرعامل‌ها همزمان و به موازات برگزیده شود.
از میان عوامل عدیده کدام عوامل را باید منظور کرد؟ در واقع مجموعه‌ای از عوامل که
- تحول آفرین باشند،
- اولویت داشته باشند
-شمار آن ها بیش از هفت (عدد طلایی هاروارد) نشود.
این پرسش ها، باب موضوع بسیار مهمی را می گشاید که پرداختن به آن ها برای رفع معضلات حکمرانی کشور حیاتی است. پاسخ به آنها نیاز فوری و ضروری ملی امروز است و به بحث‌های گسترده‌ی رشته‌ای، میان‌رشته‌ای و ترارشته‌ای نیاز دارد.
*رضا رمضانی خورشیددوست، انجمن علوم سیستم های ایران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر
منبع: کانال نویسنده
۲۱۶۲۱۶
نظر شما