به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از روزنامه اعتماد، با فاصله زمانی حدود ۱۵۰ سال بعد از سفرنامه مارکوپولو که به توصیف وقایع راه «ابریشم خاکی» پرداخته و شاهد دوران سلطه ایلخانان مغول در ایران بوده است، سفرنامه ماهُوان، سیاح، وقایع‌نویس، کاتب و منشی خاص خواجه اعظم در دربار امپراتوری چین که مسیر «راه ابریشم آبی» تا ایران را طی کرده، می‌تواند از اهمیت ویژه‌ای برای پژوهشگران برخوردار باشد. بخصوص این‌که این دوره همزمان است با حمله تیمور گورکانی در ایران که برابر است با عصر رنسانس در اروپا. بنابراین با توجه به اهمیت این سفرنامه چینی، به عنوان یکی از نادرترین اسناد تاریخی این دوره از تاریخ ایران باستان که نویسنده آن از شرق امپراتوری ایران و نه از امپراتوری روم شرقی است و نگاه متفاوتی نسبت به سفرنامه‌نویسی اروپایی‌ها دارد، به بخشی از مقدمه مترجم کتاب سفرنامه «ماهُوان - شگفتی‌های راه ابریشم از چین تا ایران» که سعید کریم‌پور آن را در سال ۱۳۹۳ش. و از روی نسخه «فنگ چئنگ چون» ترجمه کرده، می‌پردازیم.
ماهُوان، جهانگرد بزرگ چینی، در حدود سال ۱۳۸۰م. در خانوده‌ای فرودست در شائو هسینگ در شرق چین به دنیا آمد. در نوجوانی، ادبیات چینی و اصول اعتقادات بودایی را فرا گرفت و به آموختن زبان‌های دیگر به‌ویژه فارسی و عربی پرداخت و چون بر این زبان‌ها تسلط کافی یافت، مترجم دربار یونگ -لو امپراتور چین شد. در بیست‌وپنج‌سالگی اولین حکم رسمی برای همراهی با خواجه اعظم چنگ هو را دریافت کرد و نام درباری «تزو» یا «تسونگ - تائو» را بر خود نهاد، چون در کتابت و وقایع‌نویسی از خود کارایی نشان داد، در سی‌ودو سالگی برای همراهی ناوگان بزرگ سلطنتی در مقام کاتب و منشی مخصوص چنگ هو به خدمت گرفته شد و او را در تعدادی از هفت سفر دریایی بزرگش به غرب (که شاهکار بی‌نظیر دریانوردی در تاریخ چین به شمار می‌رود) همراهی کرد. او در این سفرها از مالزی، اندونزی، ویتنام، تایلند، هندوستان، جزیره هرمز و شبه جزیره عربستان دیدن کرد و تمام آن‌چه در این سرزمین‌ها دید و شنید، ثبت کرد.
ماهوان اولین منشی چنگ هو بود که از خواجه اعظم دستور رسمی برای ثبت گزارش از سرزمین‌های خارجی را دریافت کرد. ماهوان پس از بازگشت از اولین سفر رسمی‌اش در سال ۱۴۱۵م. یادداشت‌هایی را که خودش و همکارش کو چئونگ - لی تهیه کرده بودند به شکل یک کتاب درآورد و پس از چند بار تکمیل آن با گزارش‌های مربوط به سفرهای بعدی، سرانجام آن را در سال ۱۴۵۱م. با تکلمه‌ای از کو پئو، دبیر دربار چین، با عنوان یینگ - یای شنگ - لان (بررسی کلی سواحل اقیانوس) چاپ کرد. ماهوان در میان‌سالی مسلمان شد و در آخرین سفرش با ناوگان چنگ هو، از شهرهای مکه و مدینه دیدن کرد و مناسک حج را به جای آورد. او در حدود سال ۱۴۶۰م. از دنیا رفت و از محل دفن او اطلاعی در دست نیست...
دوران زندگی ماهوان مصادف بود با دوره ظهور امیر تیمور گورکانی و تاخت‌وتازهای او در ایران و سایر نواحی آسیای میانه و آسیای غربی. احتمالا علت انتخاب راه دریایی از سوی ملل شرقی برای سفر به غرب و چشم‌پوشی از راه زمینی، آشوب‌ها و ناامنی‌هایی بوده که به علت تاخت‌وتازهای تیمور و شورش حکومت‌های ملوک‌الطوایفی آن روزگار در سراسر غرب آسیا به وجود آمده بود؛ تا جایی که حتی حکومت نیرومندی همچون امپراتوری چین نیز از راه دریا برای سفر به مغرب زمین ترجیح می‌داد... از مقایسه سفرنامه ماهوان با قدیمی‌ترین سفرنامه‌های دریایی چنین به دست می‌آید که مسیر عمده حرکت دریایی از ایران به چین و بالعکس همان راهی بوده که به نام راه آبی ابریشم شناخته می‌شود. با آن‌که رحله ابن بطوطه و سفرنامه مارکوپولو از نظر زمانی به دورانی که ماهوان در آن می‌زیست نزدیک‌ترند، اما مقایسه این سفرنامه با سفرنامه‌های قدیمی‌تر نیز نکات حائز اهمیتی را روشن می‌کند. بی‌شک مهم‌ترین و قدیمی‌ترین سفرنامه‌ای که دریانوردان ایرانی در زمینه سفر دریایی از ایران به چین نوشته‌اند، «سلسله‌التواریخ» یا «اخبار الصین و الهند» اثر سلیمان سیرافی است که حدود شش قرن پیش از سفرنامه ماهوان به نگارش درآمده است. مضامین این سفرنامه به سفرنامه ماهوان شباهت بسیاری دارد و نشان می‌دهد که در طول این شش قرن آداب و رسوم ساکنان سرزمین‌های مختلف واقع در این راه آبی تغییرات چندان مهمی نداشته است... .
همچنین، ماهوان در بخشی از سفرنامه خود درباره کشور هو - لو - مو - سو [هرمز] نوشته است: «با سفری دریایی از کشور کو - لی به سمت شمال - غرب، [و] در مسیر وزش بادی موافق، بعد از بیست‌وپنج روز [به این مکان] می‌رسید. پایتخت در کنار دریا و در برابر کوه‌ها واقع شده است. کشتی‌های خارجی از هر کجا و بازرگانان خارجی که از راه خشکی سفر می‌کنند همه برای تجارت به این کشور می‌آیند؛ از همین رو مردم این کشور همگی ثروتمندند... خانواده‌های فقیر وجود ندارند. اگر خانواده‌ای از روی بداقبالی فقیر باشد، همه به آن‌ها لباس و غذا می‌دهند و از تنگدستی‌شان می‌کاهند... پادشاه از نقره برای ضرب سکه‌ای به نام تی - نا - اِره [پانویس: همان دینار] استفاده می‌کند. این سکه، با خطوطی بر پشتش، طبق تسئون رسمی ما شش فن قطر و طبق قپان رسمی ما چهار فن وزن دارد؛ این [سکه] استفاده جهانی دارد... .»
منابع: کتابخانه‌های شماره یک
و ایرانشناسی مجلس
۲۵۹
نظر شما