پرداخت یارانه موجب اختلال در نظام کارکرد بازار می‌شود و بر قیمت‌های نسبی اثر می‌گذارد و موجب مخدوش شدن آنها می‌شود. معمولاً هدف از پرداخت یارانه توانمندسازی مصرف‌کننده یا تولیدکننده جهت دستیابی به هدف معینی است تا دستاوردی داشته باشد و خود هدف تلقی نمی‌شود و موقتی است نه دائمی. اما برای اینکه طرح فوق مؤثر واقع شود باید قبلاً پیش‌زمینه‌ها اصلاح شوند یعنی از حجم فعالیت‌های تصدی‌گری دولت کاسته شود، بودجه دولت اصلاح و شفاف شود و منابع آزاد شده با شفافیت کامل در جای مناسب مخصوصاً در جهت گسترش حمل و نقل ریلی در داخل و بین شهرها استفاده شود تا با برنامه زمان‌بندی شده یارانه انرژی به طور کلی حذف شود.
متأسفانه طراحان مسئله شوک قیمتی را پس از حذف یارانه جدی نگرفته‌اند چرا که به نظر آنها با پرداخت مبلغ ناچیزی به گروه‌های آسیب‌پذیر اثرات مخرب افزایش قیمت را بر زندگی آنها خنثی خواهند کرد که چنین چیزی خیلی ساده‌انگارانه است زیرا بر طبق مطالعات مختلف موجود که توسط بانک مرکزی، مرکز پژوهش‌های مجلس، بانک جهانی، وزارت بازرگانی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی وقت و وزارت اقتصاد و دارایی صورت گرفته تورم ناشی از حذف یارانه‌های انرژی را بین 33 تا 54 درصد ذکر کرده‌اند که بسیار شدید خواهد بود.
گذشته از این در کشور ما هنوز زیرساخت‌های اولیه برای چنین اقدامی فراهم نیست اولاً قوانین و تصمیمات شفافیت کامل را ندارند و معلوم نیست که منابع آزاد شده در کجا به کار می‌روند. حمل و نقل مشکل حاد کشور است و حمل و نقل ریلی بسیار ضعیف است. دولت بزرگترین بخش اقتصاد کشور را دارد، حدود 87 درصد اقتصاد کشور در اختیار دولت است. دولت خود بزرگترین خریدار انرژی است. افزایش قیمت حامل‌های انرژی موجب بالا رفتن هزینه دولت شده به کسری بودجه، چاپ یا استقراض پول از بانک مرکزی و یا استفاده از حساب ذخیره ارزی می‌انجامد که به تبع آن موجب چاپ یا استقراض پول توسط بانک مرکزی و سیستم بانکی شده، نقدینگی را بالا می‌برد و به تورم بیشتر می‌انجامد. تورم حاصله تأثیر منفی بر سرمایه‌گذاری، تولید و اشتغال خواهد نهاد و کشور را در دایره عقب‌ماندگی و فقر گرفتار می‌سازد. ضمن اینکه موجب گسترش نارضایتی عمومی می‌شود.
تصور بنده این است که همه گروه‌ها متضرر می‌شوند. در این طرح چه اتفاقی می‌افتد تا اولاً حذف یارانه‌ها کارآیی استفاده از آنها را بالا نمی‌بردو زیرا بیشتر صنایع کشور که مصرف‌کننده انرژی هستند و حتی حمل و نقل دولتی هستند. نیروهای نظامی و انتظامی و سایر ارگان‌ها اغلب مصرف‌کننده انرژی هستند. افزایش قیمت انرژی یا سوخت از میزان مصرف آنها نمی‌کاهد و یا کارایی آنها را بالا نمی‌برد بلکه موجب افزایش هزینه‌های دولتی می‌شود. ثانیاً هدف از این کار چیست؟ چرا ما فقط یارانه‌های انرژی را در نظر می‌گیریم اگر کل درآمد نفت را در نظر بگیریم معلوم نیست که کل درآمد نفت چگونه هزینه می‌شود و اصولاً ساختار هزینه دولت در چه مسیری صورت گرفته است، به چه کسانی نفع رسانده است و ما چه اهدافی را دنبال نموده‌ایم؟ بنابراین به علت عدم شفافیت در کلیت نظام درآمدها و هزینه‌ها نمی‌توان انتظار داشت که در مورد حذف یارانه انرژی نیز نتیجه ملموسی به دست آید زیرا در اینجا با حذف یارانه‌ها منابع از مردم مجدداً به دولت منتقل می‌شود و دولت هرگونه که می‌خواهد آنها را مثل سایر منابع درآمدی مالیات‌ها، دریافتی حاصل از صادرات نفت خرج می‌کند و به هیچ‌کس هم پاسخگو نیست.
بنابراین، حذف یارانه‌ها اگرچه تورم بین 33 تا 54 درصد را به جامعه تحمیل می‌کند اما تأثیر ناچیزی بر کاهش مصرف انرژی و یا کارآیی استفاده در آن می‌شود ضمن اینکه منابع صرفه‌جویی شده در اختیار دولت گذاشته می‌شود و مثل سایر منابع درآمدی دولت هزینه می‌شود و مشخص نیست که در کجا هزینه می‌شوند با چه هدفی و به چه کسانی سود می‌رسانند اما می‌توان به یقین گفت که تورم ناشی از حذف یارانه‌ها و حتی تورم ناشی از پرداخت نقدی موجب اختلال در کارکرد اقتصاد و فشارهای تورمی بالاتر می‌شود و به همه آحاد جامعه لطمه می‌زند بنابراین تنها چیزی که اتفاق خواهد افتاد این خواهد بود که یارانه همگانی تبدیل به تورم همگانی می‌شود.
هر دولتی که بخواهد یارانه را هدفمند سازد اولاً باید در سایر حوزه‌ها برای مردم کار کند، مشارکت آنها را جلب کند، در مورد تصمیمات و اقدامات خود پاسخگو و حساب‌پس‌ده باشد، به وضوح نشان دهد که در جهت رفاه مردم، ایجاد اشتغال، کنترل تورم، کنترل فساد و رانت و برقراری حاکمیت قانون و حفظ حقوق فردی و اجتماعی مردم جدی است و عملاً نشان دهد که در این تصمیم جدی است و پایداری تصمیمات اثبات شده باشد. در چنین شرایطی زیرساخت‌های لازم نظیر حمل و نقل ریلی را در داخل شهرها و بیرون گسترش دهد و سپس ظرف مدت 3 تا 5 سال به تدریج به حذف یارانه‌ها اقدام کند.
* مدرس اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
نظر شما