به گزارش خبرآنلاین،ژیهات، پرالین، مونه، دانژه، کی آر بی، اینها اسامی نقاشان امپرسیونیست فرانسوی یا نوازندگان ارکستر ملی سوییس نیستند بلکه اسامی برخی از کافه‌های قم است. شهری که به دلایل مختلف در ایران و جهان شهرت دارد و حالا کافه‌هایش دلیل دیگری برای معروفیت آن شده‌اند.
اینجا همه چیز حساسیت‌برانگیز است
اعتماد در خبری نوشت:قم شهری است که دو وجه دارد، بیرونی و داخلی. در خارج از قم، آن را به عنوان یک شهر مذهبی می‌شناسند که همه چیز در آن حول محور مذهب و دین می‌گذرد و ساکنان همگی در این مدار تعریف می‌شوند. در داخل این شهر اما مانند همه شهرهای دیگر، زندگی به شکل عادی جریان دارد. مردم صبح از خواب بلند می‌شوند و به سر کار می‌روند، برخی در حوزه دین و مذهب مشغول هستند ـ مانند دیگر شهرهای ایران و جهان ـ و برخی هم کسب و کارهای خصوصی خود را جلو می‌برند.
اخبار مرتبط
اما در این میان به سبب قضاوت عمومی درباره این شهر از بیرون، برخی از اموری که در شهرهای دیگر عادی است، غیرعادی به نظر می‌رسد. در این میان گروهی نیز در داخل این شهر برای غیرعادی نشان دادن وضعیت قم، تلاش می‌کنند که البته مساله تازه‌ای نیست.
به عنوان مثال در همه شهرهای ایران گروهی وجود دارند که با واکسیناسیون عمومی مخالفند و در ایام شیوع کرونا، تلاش کردند که مردم علیه این بیماری، واکسینه نشوند، این گروه در قم نیز حضور داشتند و علیه واکسیناسیون کرونا راهپیمایی کردند، اما خبر مخالفت‌ها در شهرهای دیگر آن‌چنان که خبر مخالفت برخی از ساکنان قم با واکسیناسیون کرونا پخش شد، انعکاس نیافت. البته شاید مخالفت برخی از این گروه ضدواکسن با بسته شدن اماکن مذهبی در قم و تحصن، در پخش این خبر موثر بود.
مگر قم کافه هم دارد؟
این سوالی بود که چند روز قبل وقتی خبر از پلمب یک کافه در قم به سبب افتتاحیه هنجارشکن آن پخش شد، در شبکه‌های اجتماعی مکررا پرسیده شد. برای آن دسته از مردم که فقط برای امور زیارتی به قم سفر می‌کنند یا حتی تاکنون به این شهر پا نگذاشته‌اند، در وهله اول این سوال مطرح شد که آیا اساسا قم کافه هم دارد که در آن هنجارشکنی‌ای صورت گرفته باشد؟ سوالی که با اندک جست‌وجویی در اینترنت، پاسخ آن مشخص می‌شود.
آمارها حاکی از وجود تعداد زیادی کافه در قم است. روح‌الله قربانیان، رییس وقت اتحادیه صنف بستنی، آبمیوه و کافی‌شاپ استان قم در اسفند ۱۴۰۳ از وجود ۶۰۰ کافه، کافه تریا و قهوه‌سرا در قم خبر داده و گفته از این تعداد ۲۰۰ کافه مجوز ندارند. فاطمه قهرمانی، از فعالان فرهنگی انقلابی اما در ویراستی که ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ منتشر کرده، آمار کافه‌ها را ۷۰۰ عدد اعلام کرده است. این آمار هم به نظر دقیق نمی‌رسد و برخی از متولیان امور در قم می‌گویند شمار کافه‌های قم از ۹۰۰ عدد گذشته است.
تغییر ذائقه، علت رونق کافه‌ها در قم است
آن طور که قربانیان، رییس وقت اتحادیه صنف بستنی، آبمیوه و کافی‌شاپ قم گفته است، علت رشد قارچ‌گونه کافه‌ها در قم، تغییر ذائقه مردم این شهر است. تغییری که شاید در وهله اول زیاد به چشم ناظران بیرونی نیاید چرا که بیشتر آنها این شهر را فقط از یک زاویه محدود می‌بینند.
قم در سال ۱۴۰۴ شهری متفاوت با آن چیزی است که در گذشته تصور می‌شد و دیگر در محدوده چهارراه بازار تا فلکه صفاییه (جانبازان) خلاصه نمی‌شود. همان طور که این شهر گسترش فیزیکی زیادی پیدا کرده، گسترش اجتماعی آن نیز خارج از تصور اکثریت مردم صورت گرفته است.
کافه‌ها محلی برای وقت گذراندن نسل‌های مختلف مردم این شهر ـ مشابه دیگر شهرهای ایران ـ است و در نبود عمدی یا غیرعمدی دیگر تفریحات، کافه‌نشینی تبدیل به یکی از عادت‌های اجتماعی مردم این شهر شده است. شهری که برگزاری کنسرت در آن به دلایلی نامشخص ممنوع است و حتی اجرای زنده خواننده‌ها در آن با موانع متعدد روبه‌رو است، حالا با تغییراتی اساسی مواجه شده که مواجهه با آنها با امر و نهی ممکن نیست.
تغییر ذائقه مردم قم به سمت کافه‌نشینی نتیجه ترکیبی از عوامل فرهنگی مانند رشد فرهنگ مدرن و استفاده از شبکه‌های اجتماعی، نیاز به فضاهای جدید برای معاشرت و هزینه‌های پایین کارآفرینی در قم است. به گفته کارشناسان، کافه‌ها در قم توانسته‌اند با تطبیق فرهنگ محلی و ارائه خدمات متنوع، به بخشی از زندگی روزمره مردم تبدیل شوند. این پدیده نشان‌دهنده تعادل بین سنت و مدرنیته در قم است و کافه‌ها را به فضایی جذاب برای گروه‌های مختلف تبدیل کرده است.
فلکه‌ای برای بستنی، میدانی برای کافه‌ها
ریشه تغییر ذائقه مردم قم را باید در گذشته‌ها جست‌وجو کرد. زمانی که با محدودیت‌های غیرمتعارف در این شهر، تنها تفریح مجاز، غذا خوردن بود. در دهه ۶۰ و ۷۰ قم صاحب دو شهربازی بزرگ و معروف بود، پارک سالاریه و پارک ۷۲ تن که مردم قم خاطرات زیادی از آنها داشتند. پارک سالاریه قربانی بازی صاحبان قدرت و ثروت شده و تکه‌تکه شد و تنها یک لکه سبز از آن باقی ماند که به دانشگاه امام صادق(ع) رسید و در زمان مالکیت این دانشگاه، اکثر درخت‌های آن خشک شد. بخشی دیگر از این پارک به جامعه‌الزهرا رسید و بخشی دیگر نیز به مجتمع مسکونی و اداری تبدیل شد و در نهایت، پارک سالاریه به خاطره‌ها پیوست.
پارک ۷۲ تن اما مدت بیشتری دوام آورد و سپس با ادعای مالکیت توسط یک فرد حقیقی مواجه و برای مدت نسبتا طولانی‌ای تعطیل شد. تلاش‌هایی از سوی شهرداری قم برای راه‌اندازی اماکن تفریحی دیگر صورت گرفت که برخی از آنها مانند راه‌اندازی باغ پرندگان با واکنش گروه‌های تندرو مواجه شد و تنها با حمایت مراجع تقلید و دستگاه قضایی، راه‌اندازی آن ممکن گردید.
در قم برگزاری کنسرت یا اجرای موسیقی زنده و حضور خواننده نیز ممنوع است و هر از چند گاهی از دستور قضایی برای جلوگیری از برگزاری یک برنامه کوچک یا بزرگ می‌رسد. قمی‌ها حتی برای شرکت در کنسرت‌های تابستان امسال علیرضا قربانی نیز به شهرهای اطراف رفتند و حضورشان در اجراهای این خواننده پرطرفدار ایرانی، چشمگیر بود.
از سوی دیگر قم در آن سال‌ها سینمای خاصی نیز نداشت و چند سالن کوچک موجود، جوابگوی مردم نبود. در آن سال‌ها جمله‌ای که اکثر قمی‌ها در مورد تفریح می‌گفتند، این بود: «قم جز خورد و خوراک، تفریح دیگری ندارد.»
در این فاصله آرام آرام کافه‌ها و بستنی فروشی‌ها در قم در کنار پیتزا فروشی‌ها روییدند و صاحبان کسب و کار که اقبال مردم را شاهد بودند، برای راه‌اندازی کافه‌ها از یکدیگر پیشی گرفتند. فلکه شهید دستغیب بورس بستنی فروشی‌های شهر شد و اکنون بیش از آنکه به نام اصلی خود شناخته شود، بین مردم به فلکه بستنی شهرت دارد. فلکه شهید مفتح نیز ماجرای مشابهی دارد، نخست یک کافه در آن قرار داشت و سپس اندک اندک تمام دور فلکه به کافه تبدیل شد. کافه‌هایی که هر یک برای جذب مشتری، دست به ابتکارات خود می‌زدند و در برخی از ساعات روز، جای نشستن در آنها یافت نمی‌شد و اکنون بیشتر به میدان کافه‌ها شهرت دارد.
در این سال‌ها واکنش متولیان فرهنگی شهر به رشد کافه‌ها، در وهله اول محدود کردن بود. البته این واکنشی است که منحصر به قم نیست و در همه جا کم و بیش وجود دارد. در دهه ۸۰ پلمب کردن کافه‌ها به سبب حضور دختران و پسران جوان، امری رایج بود تا جایی که برخی از کافه‌ها یک طبقه را به دختران و خانواده‌ها و طبقه دیگر را به پسران اختصاص داده بودند.
برخی موارد محدودیت‌های مضحکی اعمال می‌شد، مانند محدودیت آوردن کیک تولد به صورت کامل روی میز. به کافه‌ها گفته شده بود که کیک تولد را از مشتری تحویل گرفته و آن را برش زده و سپس به شکل برش زده سر میز بیاورند تا به این ترتیب از حرکات ناهنجار جلوگیری شود! یکی دیگر از محدودیت‌ها، طول کشیدن صدور مجوز برای کافه‌ها بود که اجازه برخورد با کافه‌های در حال دریافت مجوز را به سهولت به متولیان امور می‌داد. در برخی موارد هم محدودیت روی آیتم‌های عرضه شده در کافه‌ها یا ساعات کار آنها اعمال می‌شد، به این خیال که با اعمال این محدودیت‌ها، کافه‌نشینی از سر قمی‌ها به ویژه جوانان بیفتد.
بالاتر از لندن و نیویورک
همان قدر که محدودیت‌های اعمال شده روی ویدیو در دهه ۶۰ و ۷۰ اثرگذار بود، محدودیت‌های اعمال شده روی کافه‌های قم نیز تأثیر داشت و سبب رشد فضایی کافه‌ها در این شهر شد. آمارها نشان می‌دهد که اکنون تراکم کافه‌ها در قم از لندن و نیویورک نیز بیشتر است.
لندن با نزدیک به ۱۰ میلیون نفر جمعیت حدود ۳۷۰۰ کافه دارد یعنی به ازای هر صد هزار نفر، ۳۷ کافه در این کلانشهر وجود دارد. نیویورک نیز با حدود ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت، حدود ۴ هزار کافه دارد یعنی به ازای هر صد هزار نفر، ۴۷ کافه در نیویورک خدمات ارائه می‌کنند. اگر تعداد کافه‌های قم را ۹۰۰ عدد در نظر بگیریم، با توجه به جمعیت ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری این شهر، به ازای هر صد هزار نفر، ۶۰ کافه در قم وجود دارد و قم را در این مقایسه بالاتر از لندن و نیویورک قرار می‌دهد. تعداد کافه‌های قم به نسبت جمعیت از تهران نیز بیشتر است. جمعیت تهران بنا بر آمارها، ۱۳ میلیون نفر تخمین زده می‌شود و تعداد کافه‌های آن ۶ هزار کافه گفته شده است، یعنی به ازای هر صد هزار نفر، تهران ۴۶ کافه دارد.
آمار مصرف قهوه در قم نیز جالب است. اگر چه آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما در سالهای گذشته نمایشگاه قهوه و تجهیزات آن در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی قم برگزار و با استقبال خوبی از سوی واردکنندگان قهوه و تجهیزات کافه روبه‌رو شد که نشان از مصرف بالای قهوه در قم دارد.
همه به کافه می‌روند، حتی روحانیون
زهره، دانشجوی کارشناسی ارشد یکی از دانشگاه‌های دولتی قم، کافه رفتن را یکی از چند تفریح معدود در قم می‌داند که ممنوع نیست و می‌گوید: «من و دوستانم در قم تقریبا جایی برای رفتن نداریم. چند سینما در قم وجود دارد اما فیلم‌های اکران شده در آن محدود است و همه فیلم‌های سینمایی، در قم اکران نمی‌شوند. پارک رفتن هم مشکلات خودش را دارد اما کافه فضای نسبتا امنی است که من و دوستانم بعد از دانشگاه به اینجا می‌آییم و گپ می‌زنیم و کسی هم مزاحم‌مان نمی‌شود.»
این پاسخی مشابه و پر تکرار در میان کافه‌روهای قم است. احمد، ۲۳ ساله، دانشجوی دیگری است که کافه را برای کار کردن انتخاب کرده است. به نظر وی «کافه‌ها فضای مناسب برای کار کردن دارند و من به تنهایی یا با همکارانم، ساعت‌های زیادی را در کافه می‌گذرانیم. همین که برق برای استفاده لپ‌تاپ وجود داشته باشد، کافی است تا ما بتوانیم کارهایمان را انجام دهیم. هر وقت هم که خسته بشوم، دم در کافه سیگاری می‌کشیم و دوباره برای کار کردن به داخل بر می‌گردم.»
قشر کافه‌روی قم اما به دانشجویان محدود نمی‌شود و حتی طلاب حوزه علمیه را هم در بر می‌گیرد. حسن، طلبه ۳۵ سالهای که با لباس روحانیت و به همراه همسرش در کافه‌ای به نام «ولی عصر» در مرکز شهر قم، نشسته معتقد است: «کافه‌ها تبدیل به جایی غیرقابل حذف در قم شده است. من از دوران جوانی به کافه می‌رفتم و حتی گفت‌وگوی اولیه با همسرم را هم در یکی از کافه‌های فلکه مفتح انجام دادم. بعد از ازدواج هم دو نفری کافه می‌آییم. امروز هم بچه‌ها با خاله‌شان برای خرید مدرسه رفته‌اند و من و همسرم به این کافه آمده‌ایم.» وی در پاسخ به این سوال که آیا لباس روحانیت محدودیتی برای کافه رفتن وی ایجاد کرده است، می‌گوید: «این سوال شما خبرنگارها، ناشی از ناآشنایی با قم و جو آن است. روحانیون با لباس روحانیت، به همه جا رفت و آمد دارند، رستوران و کافه و محل کار و بیمارستان، فرقی ندارد. کسی هم کاری به کار ما ندارد همان طور که ما کاری به کار کسی نداریم. حتی کافه‌هایی هستند که صاحبان آنها طلبه هستند، البته تا به حال کافه‌دار یا باریستا با لباس روحانیت ندیده‌ام.»
پلیس قم: از این پس هیچ گونه پروانه کسب برای کافه در قم صادر نخواهد شد
دو هفته قبل رسانه‌ها از قول سرهنگ فرامرزی، رییس پلیس نظارت بر اماکن عمومی قم خبری را منتشر کردند که به سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش شد. وی گفته بود «طبق مصوبات قانونی در استان، از این پس هیچ گونه پروانه کسب برای رسته کافه‌داری در قم صادر نخواهد شد و این موضوع به طور قطعی در دستور کار قرار گرفته است.» اظهارات رییس پلیس نظارت بر اماکن عمومی قم پس از آن صورت گرفت که فیلم افتتاحیه یک کافه در شهرک قدس قم در فضای مجازی منتشر شد و همین سبب شد تا پلیس این کافه را به دلیل افتتاح بدون مجوز و برگزاری مراسم همراه با موسیقی زنده پلمب و برای متصدی آن پرونده قضایی تشکیل بدهد.
اجرای موسیقی زنده در کافه‌ها و دیگر اماکن عمومی قم، یکی از مسائل به شدت حساس و ممنوع است و در سالهای گذشته مسوولان قم همواره جلوی آن ایستاده‌اند. اگر چه این مساله در دیگر شهرهای ایران مانعی ندارد و فقط در قم و یکی دو شهر دیگر، چنین ممنوعیتی، بدون بیان استنادات قانونی و تنها با بیان «درخواست‌های مردمی» اعمال می‌شود.
سرهنگ فرامرزی درباره پلمب این کافه اظهار کرده بود: در جریان نظارت و بازرسی‌های پلیس، شاهد برگزاری مراسم افتتاح یک کافه در یکی از مناطق قم بودیم که بلافاصله به همراه همکاران در محل حضور یافتیم. متأسفانه مشاهده شد که فردی بدون داشتن پروانه کسب، اقدام به افتتاح کافه کرده و با پخش موسیقی زنده و اقدامات خلاف ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی، مراسمی برگزار کرده بود. این موضوع بلافاصله با هماهنگی کلانتری محل مورد رسیدگی قرار گرفت. این واحد صنفی به دلیل عدم رعایت قوانین و مقررات، پلمب شد و مطابق مصوبه شورای تأمین امنیت استان، دیگر هیچ گونه مجوز فعالیت به عنوان کافه نخواهد داشت، مگر آنکه رسته صنفی خود را تغییر بدهد. پرونده قضایی برای متصدی این واحد صنفی تشکیل و مقرر شد روز شنبه جهت رسیدگی قانونی برای معاون دادستان، آقای مسلم‌خانی، ارسال شود.»
عضو شورای شهر قم: سیاست بر این است که مجوز جدید صادر نشود
اظهارات رییس پلیس نظارت بر اماکن عمومی قم با استقبال تنی چند از اعضای شورای شهر قم نیز روبه‌رو شد و محمود مسگری، عضو شورای شهر قم در این باره به رسانه‌ها گفت: «موضوع صدور مجوز و نظارت بر این مجموعه‌ها اساسا بر عهده مدیریت شهری یا شورای شهر نیست، بلکه به اتحادیه‌ها، اتاق اصناف و نیروی انتظامی مربوط می‌شود.»
مسگری افزود: «اصل ماجرا این است که صدور مجوزها بر عهده اتحادیه و اتاق اصناف است. بحث نظارت هم با نیروی انتظامی و اماکن است. با این حال، تعداد زیادی واحد بدون مجوز فعالیت می‌کنند، در حالی که اتحادیه و نهادهای مسوول از آنها اطلاعی ندارند. در حال حاضر سیاست بر این است که اماکن دیگر مجوز جدیدی صادر نکند و واحدهای بدون مجوز نیز بررسی شوند تا اگر شرایط لازم را داشتند، مجوز فعالیت دریافت کنند.»
این عضو شورای شهر قم، علت پلمب کافه‌ها را نداشتن مجوز یا رعایت نکردن برخی ضوابط مانند پوشش و حجاب یا پخش موسیقی‌های خاص دانسته اما به این اشاره نکرده که فرآیند صدور مجوز کافه‌ها طولانی و زمانبر است.
این عضو شورای شهر قم درباره احتمال بازگشایی برخی کافه‌ها پس از پلمب توضیح عجیبی داده است. او می‌گوید: «تعداد واحدهای فعال در قم بیش از نیاز شهر است و به همین دلیل سیاست فعلی بر عدم صدور مجوز جدید و ساماندهی وضعیت واحدهای موجود متمرکز شده است.»
مسگری تلویحا از رسانه‌ای شدن خبر پلمب کافه در قم ابراز نارضایتی کرده و گفته: «برخی مجموعه‌ها باید حداقل الزاماتی را در فضای کاری خود رعایت کنند تا پرسنل‌شان پایبند باشند. اما گاهی هنجارشکنی‌هایی اتفاق می‌افتد و به جای اینکه مدیر مجموعه عذرخواهی کند، ماجرا در فضای مجازی دنبال می‌شود. در حالی که رعایت قوانین به‌ویژه در شهری مانند قم که ویژگی‌های خاص خود را دارد، ضروری است. اگر مجموعه‌ها این موارد را رعایت کنند، دخالت نیروی انتظامی نیز کاهش خواهد یافت.»
شورای تأمین قم مصوبه‌ای مبنی بر ممنوعیت صدور مجوز کافه‌ها صادر نکرده است
اظهارات سرهنگ فرامرزی در مورد عدم صدور مجوز جدید برای کافه‌ها به مصوبه شورای تأمین استان قم اما با واکنش مسوولان این شورا مواجه شد. یکی از اعضای این شورا به خبرنگار« اعتماد» گفت: «اساسا شأن شورای تأمین استان قم بالاتر از این است که در این موارد وارد شود و مصوبه‌ای مبنی بر ممنوعیت صدور مجوز برای کافه‌ها از این شورا صادر نشده است.»
وی افزود: «شورای تأمین لزوم ساماندهی و نظم‌دهی در همه رسته‌های صنفی را تصویب کرده و تذکر داده است که شامل کافه‌ها نیز می‌شود اما مصوبه‌ای مبنی بر عدم صدور مجوز جدید، صادر نشده است. از سوی دیگر برخی از افراد سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این زمینه کرده‌اند و در حال گرفتن مجوز هستند و اینکه به صرف تخلف یک کافه، مجوز برای بقیه صادر نشود، صحیح نیست.»
۱۲۶۰ کافه در قم داریم، خبر عدم صدور مجوز تحریف شده است
با بالا گرفتن انتقادات از خبر عدم صدور مجوز کافه جدید در قم، حسن مدنی، ریس انجمن کافی‌شاپ‌های استان قم در گفت‌وگو با فارس، اخبار منتشر شده درباره توقف فعالیت کافه‌ها را تکذیب کرد و گفت: «خبر منتشر شده در رسانه‌های ضدانقلاب تحریف شده است و تا این لحظه هیچ مصوبه قانونی که کافه‌داری را ممنوع کند، وجود ندارد.» وی با ارائه آمار رشد سریع صنف کافی‌شاپ در قم عنوان کرد: «تعداد کافه‌ها از حدود ۶۰ واحد در چند سال پیش، به بیش از ۱۲۶۰ واحد رسیده است و این رشد عجیب و غریب، هم فرصت و هم آسیب برای صنف ایجاد کرده است.» آماری که بسیار بیشتر از آمار اعلام شده از سوی سایر مراجع است و به این ترتیب قم را در زمره شهرهای با تراکم بالای کافه جهان قرار می‌دهد.
با مصاحبه رییس انجمن کافی‌شاپ‌های قم و تأکید مقامات شورای تأمین استان قم مبنی بر عدم وجود مصوبه‌ای مبنی بر محدود کردن کافه‌ها، ماجرای عدم صدور مجوز برای کافه‌ها در قم تقریبا پایان یافته تلقی می‌شود و حالا به روایتی ۹۰۰ و به روایت دیگری ۱۲۶۰ کافه در قم می‌توانند همچنان به فعالیت خود ادامه داده و کافه‌های دیگر نیز قادر به تاسیس در شهر قم هستند.
شاید وقت آن باشد که قم را پایتخت کافه‌های ایران بنامیم، زیرا تعداد کافه‌های آن به نسبت جمعیت از تهران نیز بیشتر است
۲۲۳۲۱۷
نظر شما