گروه اندیشه: ژرژ آلبر موریس ویکتور باتای (۱۹۶۲–۱۸۹۷) فیلسوف و نظریه پرداز پساساختارگرا و پسامدرن فرانسوی، پس از جنگ جهانی دوم بود. آثار او حول محور مفاهیمی چون امر مقدس (Sacred)، هزینه‌کرد (Expenditure)، مازاد (Surplus)، اروتیسم، خشونت و امر ممنوعه می‌چرخید. او بنیان‌گذار نشریه و محفل تأثیرگذار "کالج جامعه‌شناسی" (Collège de Sociologie) در دهه‌های ۱۹۳۰ بود که به طور خاص بر مطالعه اشکال امر مقدس در زندگی مدرن و سکولار تمرکز داشت. سایت ایران کتاب، گرایش ژرژ باتای را مارکسیست ضداستالینیسم ذکر می کند.
مدتی همکاری فکری با سوررئالیست ها داشت. بعدتر از آن ها گسست و راهش را جدا کرد و طیف علایق و توجهات اش فلسفه، اقتصاد، نظریه ادبی، رمان نویسی، زیبایی شناسی و سیاست را در بر می گرفت. چارچوب فکری باتای و اصلی‌ترین ایده‌ای که او در مورد جامعه‌شناسی و امر مقدس در جهان معاصر می‌خواهد بیان کند، جامعه مدرن است با وجود ادعای سکولار شدن و عقلانیت، نتوانسته به طور کامل از قلمرو امر مقدس و ممنوعه‌های مرتبط با آن رهایی یابد؛ این قلمرو از طریق اشکال غیرقابل کنترل و «ناخالص» به زندگی ما باز می‌گردد.
موضوع محوری کار او انهدام سوژه، مرگ خود، نابودی اگو، یا براندازی هرگونه تصوری در باب تمامیت، کلیت، یا انسجام در «من» است. متون او قطعه‌وار، هزارتوگون، شدت‌مند، هذیانی، رازآلود، غیرتعقل‌گرا، و در عین حال دشوار هستند. بسیاری فلسفه او را پاسخی در برابر فاشیسم زمانه اش تلقی می‌کنند: تلاش برای نابودی هرگونه سلسله مراتب بالا به پایین، قطع هرگونه سر، پیشوا، رهبر، رئیس، قانون، یا ایده مسلط هنجارگذار همچون خدا، و ساخت فضایی مشترک میان بیسرها، یا «دوست» ها.
انتشار مکاتبات جالب توجه میان کالج سوشیولوژی در فرانسه، که زیر نظر باتای، کولاکوفسکی، لیریس، مسون، و دوستانشان فعالیت می‌کرد، و فرانکفورت اسکول در آلمان، که زیر نظر آدورنو، هورکهایمر، و بنیامین فعالیت داشت، نشانگر نقاط نزدیکی و دوری دو اندیشه انتقادی معاصر در رویارویی با یورش فاشیسم به پهنه میدان اجتماعی نیروهاست. باتای در سه حوزه دیدگاه های خود را بنیادگذاری کرد:
۱. نقد عقلانیت و کمبود "هزینه‌کرد بی‌حاصل"
باتای جامعه مدرن سرمایه‌داری و بورژوایی را نقد می‌کند که بر اساس سود، تولید، کار و اصل فایده‌مندی سازمان‌دهی شده است. او استدلال می‌کند که این جامعه نیاز اساسی انسان به "هزینه‌کرد بی‌حاصل" (Dépense) یا مازاد را سرکوب کرده است. به عقیده باتای، در جهان همیشه یک انرژی مازاد (مثلاً انرژی خورشید) وجود دارد. در جوامع سنتی، این مازاد از طریق آیین‌های قربانی، فستیوال‌ها یا ساخت آثار بی‌فایده مصرف می‌شد. اما جامعه مدرن تلاش می‌کند این انرژی مازاد را به طور کامل در خدمت تولید و انباشت (اقتصاد محدود) درآورد. باتای می‌گوید این انرژی سرکوب شده، ناچار است از طریق اشکال مخرب و غیرقابل کنترل مانند جنگ، خشونت، اروتیسم افراطی یا جشن‌های غیرمنطقی به جامعه بازگردد.
۲. امر مقدس ناخالص و اشکال مدرن آن
باتای امر مقدس را به دو دسته تقسیم می‌کند: امر مقدس خالص (امر مقدس راستین): مرتبط با مفاهیمی چون پادشاه، خدا، آسمان و آیین‌هایی که قدرت را تأیید می‌کنند. امر مقدس ناخالص (امر شوم یا سهمگین): مرتبط با مرگ، پلیدی، اروتیسم، نجاست، خون و خشونت.باتای بر این باور است که در جهان معاصر، در غیاب آیین‌های سنتی که این امر مقدس ناخالص را کانالیزه می‌کردند، این جنبه‌ها به صورت خشونت‌های اجتماعی، شورش‌ها، یا تمرکز بر اروتیسم و پورنوگرافی ظهور می‌کنند. این پدیده‌ها همانند دین‌های جدید، توانایی دارند تا اجتماعات جدیدی (گرچه موقت و متزلزل) حول تجربه‌های شدید عاطفی و ممنوعه شکل دهند.
۳. کارکرد جامعه‌شناسی: مطالعه امر ممنوعه
از نظر باتای "کالج جامعه‌شناسی" با این هدف تأسیس شد که نشان دهد امر مقدس (به معنای چیزهایی که همزمان هم مطلوب و هم ممنوع‌اند) زیربنای ناخودآگاه جوامع است و با وجود سکولاریسم، هنوز هم از طریق پدیده‌هایی مانند فاشیسم، ناسیونالیسم افراطی یا شورش‌های توده‌ای عمل می‌کند. بنابراین، کار جامعه‌شناسی واقعی، مطالعه اشکال پنهان و ناخالص امر مقدس در ورای ظواهر عقلانی جامعه مدرن است.
باتای در اواخر دهه ۱۹۲۰ و اوایل دهه ۱۹۳۰ ماتریالیسم پایه را به عنوان تلاشی برای شکستن مادی گرایی جریان یافت. او برای مفهوم یک ماده پایه فعال استدلال می‌کند که باعث مخالفت با بالا و پایین و بی‌ثبات شدن همه پایه‌ها می‌شود. به یک معنا، این مفهوم شبیه مورمون بی نظیر اسپینوزا از ماده ای است که ذهن و ماده ای را که توسط رنه دکارت در نظر گرفته شده‌است، در بر می‌گیرد؛ با این حال، آن را از تعریف دقیق جلوگیری می‌کند و در حوزه تجربه به جای عقلانیت، باقی می‌ماند.
ماتریالیسم پایه تأثیر مهمی بر دفاعی سازی دریدا داشت، و هر دو اندیشمند تلاش می‌کردند تا مخالفت‌های فلسفی را با استفاده از «اصطلاح سوم» ناممکن کنند. مفهوم ماتریالیسم بتایل نیز ممکن است به عنوان پیش‌بینی کردن مفهوم لوئی آلتوسر از ماتریالیسم عرفانی یا «ماتریالیسم روابط» را ببیند، که بر روی استعاره‌های مشابه اتمی متمرکز است تا جهان را که در آن علیت و واقعیت به نفع امکانات بی حد و حصر عمل رها شده‌اند،
جامعه شناسی مقدس جهان معاصر
کانال شهر فلسفه، کتاب «جامعه شناسی مقدس جهان معاصر» ژرژ باتای را در راستای دیگر مطالب و نوشته های تحریک آمیز و میان رشته ای اش می داند. از نظر نویسنده، باتای تلاش می‌کند نقش امر مقدس در جامعه معاصر را بازبینی کند. او پرسش‌هایی بنیادین در مورد تعامل زندگی مدرن با تقدس مطرح می‌کند و اینکه چگونه جامعه امروز آن را تغییر داده، سرکوب کرده یا به حاشیه رانده است. باتای امر مقدس را به عنوان یک نیروی انتقادی معرفی می‌کند که رفتار، فرهنگ و تجربه جمعی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از این طریق تفکر جامعه‌شناختی را به چالش می‌کشد.
این اثر، بقایای تقدس در نهادها، فرهنگ و شیوه‌های اجتماعی مدرن را تحلیل می‌کند. باتای با اشاره به آیین‌ها و باورهای مقدس تمدن‌های گذشته، نشان می‌دهد که گرچه این عناصر به حاشیه رانده شده‌اند، هنوز هم بر زندگی معاصر تأثیری نهان دارند. او تقدس را فراتر از اعمال مذهبی می‌بیند و آن را به اشکالی از تجربیات انسانی مانند خشونت، اروتیسم و جشن‌های جمعی گسترش می‌دهد که باتای آنها را جلوه‌هایی از تقدس می‌داند. باتای در مقابل تأکید جامعه مدرن بر بهره‌وری، سودمندی و عقلانیت، امر مقدس را می‌گذارد و معتقد است که تقدس به حاشیه رانده شده، اما نابود نشده است.
بیشتر بخوانید:
هشدار: با خواندن این کتاب تازه می فهمید بیرون از خانه چه می گذرد؟ / ماشین ها علیه آدم ها / خیابان‌ها را از خودروها پس بگیریم
کاوش در پشت پردهٔ آگاهی / تهدیدها علیه ایران بعد از جنگ ۱۲ روزه؛ دیدگاه های مجاهدی، فراستخواه، و علیخواه/ آرایش فکری و سیاسی ایران در عصر پساحقیقت
چه راهی برای ایران باقی مانده ؟ / فراخوان به نیروهای ایران‌دوست
نقد تغییرخواهی رهبر اصلاحات و رفراندوم خواهان / در برابر روش های انتقام‌جویانه «نبخش و فراموش هم مکن!»
چگونه ایران به ورطه هولناک نمی غلتد؟ / راه حل، «کشف» یا «ساخته» می شود؟ / ضرورت عبور از «چه باید کرد» برآمده از پیشا گفت و گو به پساگفت و گو
ایران راه حل غیرپلورالیستیک ندارد / راهبردهای نیروهای سیاسی، حاصل گفت‌وگوی نقادانه نیست / راه نونهادگرایان، مساله یاب و گشایشگر
در جستجوی شتر هجدهم
۲۱۶۲۱۶
نظر شما