رودخانه دز از به هم پیوستن رودخانه‌های سزار و بختیاری در استان لرستان تشکیل شده و پس از ورود به استان خوزستان و عبور از دزفول به رود کارون می‌ریزد؛ این رودخانه با وجود پل یکهزارو ۷۰۰ ساله قدیم دزفول و گذر از منظر فرهنگی بافت قدیم و آسیاب‌های تاریخی با شماره ۳۳ هزار و ۴۲۵ در فهرست آثار ملی کشورمان قرار گرفته است.
وقتی برای لذت بردن از این فضای منحصر به فرد خود را به ساحل رودخانه دز می‌رسانی و به جای تماشای زیبایی طبیعت با زباله‌های رنگارنگ، جلبک، نی و گیاهان مضر مواجه می‌شوی قدمت ۹ هزار ساله کهن شهر دزفول را فراموش و آرزو می‌کنی ای کاش برخی افراد فرهنگ استفاده از این نعمت بی‌نظیر خدادادی و مسوولان دغدغه جلوگیری از ورود پسماند و فاضلاب به رودخانه را داشتند.
پسماندها با حضور گردشگران در بوستان‌ها و اماکن گردشگری ساحلی در رودخانه رها می‌شوند و فاضلاب از برخی نقاط وارد رودخانه می‌شود؛ اگرچه اقداماتی نیز از سوی آبفا برای جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه به ویژه در ساحل غربی انجام شده است.
اگر هر فرد و مسوولی خود را موظف به مدیریت زباله و فاضلاب کند، از تجمع زباله و رشد گیاهان مضر در بستر رودخانه جلوگیری خواهد شد و امانت ارزشمندی به نام رودخانه دز که پیشینیان در اختیار ما قرار داده‌اند را به نسل‌های آینده تحویل خواهیم داد.
ورود فاضلاب از چهار نقطه به رود دز
به گفته رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دزفول، مردادماه سال گذشته فاضلاب تیپ ۲۹۲ زرهی به عنوان محل دائمی تجمع فاضلاب با طراحی خط لوله یک هزارو ۲۰۰ متری و ایستگاه پمپاژ به شبکه فاضلاب شهری متصل شد ولی همچنان فاضلاب زیباشهر، چم گلک و اطراف پل چهارم و پارک مهرگان به رودخانه سرازیر می‌شود.
مسعود نوری‌پور می‌افزاید: مشکل فاضلاب برخی خیابان‌های کوی حافظ نیز رفع شده است و طبق ادعای آبفا در غرب رودخانه مشکلی درخصوص ورود فاضلاب به رودخانه وجود ندارد.
موضوع ورود فاضلاب به رودخانه در آخرین نشست شورای حفاظت کیفی رودخانه دز با حضور اساتید دانشگاه جندی شاپور بررسی و عامل اصلی ایجاد این آلودگی‌ها، ورود فاضلاب خام اعلام شد که منجر به مهیا شدن غذای گیاهان در بستر رودخانه می‌شود؛ تا زمانی که فاضلاب به عنوان منبع غذایی گیاهان مهیا باشد و بارندگی یا سیلاب نداشته باشیم، این وضعیت همچنان ادامه خواهد داشت.
به گفته رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول، مصوبه‌ای در شورای کیفی رودخانه دز تایید و براساس آن می‌بایست مجاورت پل قدیم لایروبی شود؛ پس از بازدید معاون فرماندار و مکاتباتی که با شهرداری انجام شد بخشی از کانال رعنا و مجاورت پل شناور قبلی پاکسازی شده و پیگیری‌های لازم برای پاکسازی پارک دووه و برکه نیز انجام شده است.
با توجه به حساسیت موضوع و ارتباط مستقیمی که با سلامت جامعه دارد برای اطلاع از وضعیت رودخانه دز از دیدگاه علمی، سراغ معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه جندی شاپور دزفول رفتیم تا بدانیم آیا تحقیقاتی در این خصوص انجام شده است یا خیر.
به گفته معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه صنعتی جندی شاپور، رودخانه دز از مهم‌ترین منابع آب سطحی در شمال خوزستان بوده و حیات اقتصادی، کشاورزی و زیست‌محیطی منطقه به آن وابسته است.
مشاهده نشانه‌هایی از تغذیه گرایی خفیف تا متوسط در رود دز
محمد ذاکرمشفق که تحقیقی با عنوان پایش تغییرات کیفیت آب در طول رودخانه و ارزیابی میزان "تغذیه‌گرایی" آن انجام داده می‌گوید: تغذیه‌گرایی پدیده‌ای است که در نتیجه ورود بیش از حد مواد مغذی گیاهان مانند نیترات و فسفات به آب رخ می‌دهد و باعث رشد غیرطبیعی گیاهان و جلبک‌ها، کاهش اکسیژن محلول و درنهایت افت کیفی و ظاهری رودخانه می‌شود.
وی در این پژوهش، نمونه برداری‌هایی از چند ایستگاه کلیدی در طول رودخانه انجام داده تا بتواند تصویر دقیقی از تغییرات کیفی در مسیر رودخانه به دست آورد به همین منظور، بالادست منطقه چم گلک، پل چهارم، پارک دولت (مخزن سد تنظیمی)، خروجی پساب پادگان، پل شناور، پل پنجم و ۲ ایستگاه در پایین دست به عنوان ایستگاه‌های انتخابی این پژوهشگر انتخاب می‌شوند تا تاثیر فعالیت‌های مختلف انسانی مانند کشاورزی، تخلیه فاضلاب‌های شهری و تغییرات طبیعی بر کیفیت آب مشخص شود.
ذاکرمشفق در این تحقیق مجموعه‌ای از پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی را اندازه‌گیری کرده که شامل دما و ph، اکسیژن محلول، کدورت، نیترات، فسفات و کل مواد جامد محلول و کالیفرم است.
نتایج این تحقیق نشان داده مقادیر فسفات در این نقاط در محدوده مجاز و طبیعی قرار دارد اما وضعیت نیترات متفاوت بوده و در بخش‌های مختلف رودخانه در بازه مورد مطالعه، قابل توجه بوده است؛ همچنین به نظر می‌رسد علاوه بر ورود آلاینده‌ها در محدوده مورد مطالعه، غلظت نیترات تحت تاثیر فعالیت‌های بالادست حوضه است، بنابراین عامل محدود کننده پدیده تغذیه گرایی، فسفات بوده که در صورت افزایش غلظت آن، وضعیت کیفی رودخانه به خطر خواهد افتاد.
به گفته ذاکرمشفق، افزایش غلظت مواد مغذی در رودخانه‌ها به طور عمده ناشی از ورود فاضلاب‌های خانگی تصفیه‌نشده، زه‌آب‌های کشاورزی حاوی کود شیمیایی و گاهی هم تخلیه مستقیم پساب دامداری‌ها و نیز فعالیت‌های انسانی در بالادست حوضه آبریز از جمله تاسیسات پرورش ماهی است.
در برخی نقاط رودخانه دز، نشانه‌هایی از آغاز تغذیه‌گرایی خفیف تا متوسط مشاهده شده است؛ یعنی شرایطی که اگر کنترل نشود در آینده می‌تواند به رشد جلبک‌ها و تغییر رنگ و بو در آب منجر شود.
لزوم اتخاذ رویکرد مدیریت حوضه‌ای در برنامه‌های حفاظت کیفی رودخانه
بخش مهمی از وضعیت کیفی رودخانه دز از نظر این محقق، به نوع و شدت فعالیت‌های انسانی در حوضه آبریز آن بستگی دارد؛ اگر فقط خود رودخانه در محدوده شهر دزفول بررسی شود نیمی از واقعیت را دیده‌ایم؛ چراکه منبع آلودگی‌ها می‌تواند گسترده‌تر از نواحی محلی و در حوضه بالادست رودخانه نیز باشد به همین دلیل تاکید می‌شود رویکرد مدیریت حوضه‌ای باید محور برنامه‌های حفاظت کیفی رودخانه باشد یعنی به جای تمرکز صرف بر نقاط آلودگی در بستر رودخانه، باید فعالیت‌ها، شیوه‌های کشاورزی، مصرف کود و حتی شیوه توسعه شهری در سراسر حوضه را نیز مدیریت کنیم چرا که اگر بالادست درست مدیریت شود، پایین‌دست نیز سالم خواهد ماند.
طبق ارزیابی این پژوهشگر، رودخانه دز هنوز در مرحله نیمه‌پایدار و قابل کنترل قرار دارد یعنی درمجموع کیفیت آب قابل قبول است، اما نشانه‌هایی از فشار بار آلودگی دیده می‌شود و اگر همین حالا اقدام کنیم می‌توانیم از ورود به مرحله بحرانی جلوگیری کنیم اما اگر وضعیت فعلی ادامه پیدا کند، احتمال دارد در آینده شاهد تغذیه‌گرایی شدید و مشکلات اکولوژیکی باشیم.
لزوم فرهنگ سازی، تصفیه فاضلاب و پایش منظم کیفیت آب رودخانه
ذاکرمشفق برای جلوگیری از این مشکلات اکولوژیکی، ادامه پایش منظم کیفیت آب با استفاده از فناوری‌های جدید، سنجش از دور و مدل‌سازی عددی، تصفیه کامل فاضلاب‌های شهری و روستایی پیش از ورود به رودخانه، مدیریت هوشمند مصرف کودهای شیمیایی و استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار، آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی درباره ارزش رودخانه و پیامدهای آلودگی آن و تقویت هماهنگی میان نهادهای مسوول از طریق کارگروه حفاظت کیفی رودخانه را توصیه می‌کند.
به گفته این پژوهشگر، رودخانه دز بخشی از هویت شهر باستانی دزفول و شهر دانشگاهی جندی شاپور است همان‌طور که ما از میراث فرهنگی و تاریخی شهرمان حفاظت می‌کنیم، باید از میراث طبیعی خود نیز پاسداری کنیم.
وی به شهروندان تاکید می‌کند که هر رفتار کوچک ما، چه درمصرف آب و چه در استفاده از مواد شوینده یا دفع زباله می‌تواند در سلامت رودخانه اثر بگذارد.
ذاکرمشفق از مسوولان نیز تقاضا دارد که حفاظت کیفی رودخانه را در زمره اولویت‌های مدیریتی خود قرار دهند و از تحقیقات علمی برای تصمیم‌سازی‌های اجرایی بهره بگیرند.
جلوگیری از ورود فاضلاب از ساحل غربی رود دز
آخرین اقدامات آبفا منطقه دزفول برای جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه دز را از رییس این اداره جویا می‌شویم که حسین سعادتی‌فر با یادآوری اجرای طرح‌های سال گذشته و انتقال کامل ورودی‌های فاضلاب سنتی بخش غربی به تصفیه‌خانه بزرگ فاضلاب می‌گوید: سرریز فاضلاب خام به رودخانه در بخش غربی به طور کامل برطرف شده است.
به گفته وی در بخش شرقی رودخانه، مهم‌ترین نقطه ورود فاضلاب سنتی و روباز، منطقه زیباشهر است که با پیگیری‌های فرماندار ویژه شهرستان و نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی، طرح هدایت فاضلاب این منطقه به تصفیه‌خانه دزفول به عنوان یکی از طرح‌های نشاندار مودیان مالیاتی کشور مصوب شد.
تامین ۲۱۵ میلیارد ریال اعتبار برای طرح هدایت فاضلاب زیباشهر به تصفیه خانه
سعادتی فر، قرارگرفتن این طرح در زمره طرح‌های نشاندار مالیاتی را گامی مهم در راستای جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه می‌داند و می‌گوید: ۵۸۲ پرونده مالیاتی به ارزش ۲۱۵ میلیارد ریال برای اجرای این طرح اختصاص یافت.
وی ضمن قدردانی از همراهی مردم و مسوولان دزفول می‌افزاید: با اجرای این طرح، سرریز فاضلاب روباز و سطحی به رودخانه دز برای همیشه متوقف می‌شود ضمن اینکه تسریع در تشریفات اداری و انجام مناقصات و تعیین پیمانکار این طرح در دستور کار قرار گرفته است.
با توجه به پیشرفت ۴۸ درصدی طرح جامع فاضلاب دزفول، انتظار می‌رود عزم مسوولان برای اجرای این طرح جدی‌تر و از ورود فاضلاب یا هرگونه پسماند به رودخانه دز جلوگیری و درنهایت سلامت جامعه حفظ شود.
اگرچه با همت دوستداران محیط زیست، ساحل رودخانه دز در چند نوبت پاکسازی و زباله‌ها لایروبی شده است ولی انتظار می‌رود حساسیت شهروندان به ویژه افرادی که از ساحل رودخانه برای تفریح و گردش استفاده می‌کنند نیز بیشتر شود.
نظر شما