زینب کاظم‌خواه: بیراه نیست اگر بگوییم «پیرپسر» ساخته اکتای براهنی هفت‌خوان رستم را پشت سر گذاشت؛ تا به اکران رسید اما انگار قرار نیست که مسیر سخت این فیلم هموار شود و حالا با سخت‌ترین خوان در مسیرش روبرو شده؛ خوان سخت ساترا.
سازوکار سخت‌گیرانه ساترا در سال‌های اخیر بارها مسیر فیلمسازان را سخت کرده و این‌بار نیز درست در آستانه اکران آنلاین فیلم، آخرین سد را جلوی راه این فیلم گذاشته و پخش آنلاین «پیرپسر» را متوقف کرد. فیلمی که قرار بود از پرده سینما به خانه‌ها برود، در آخرین لحظه با عنوان «توقیف» روبه‌رو شد؛ همان کلمه‌ای که در فرهنگ ایران، واژه‌ای پربسامد است.
«پیرپسر» فیلمی است که گاه تقدیر با آن همراه شد، اما اغلب، بخت از آن روی گرداند. هنگامی که اکران شد، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها مملو از تحسین بودند. نقدهای مثبت پی‌درپی منتشر می‌شد و گویی سینمای ایران دوباره صدایی تازه شنیده بود. اما مثل بسیاری از پدیده‌های اجتماعی در این سرزمین، ورق ناگهان برگشت. طولی نکشید که چهره‌های سیاسی و فرهنگی برخی جریان‌ها، با لحنی تند به فیلم تاختند؛ از نقد عبور کردند و گاه به مرز توهین رسیدند.
آغاز ماجرا؛ راهی طولانی برای مجوز
از نخستین مراحل تولید، «پیرپسر» زیر ذره‌بین بود. موضوع فیلم ـ جهان خانوادگی متزلزل، اقتدار پدرانه و تصویر عریان از فروپاشی ساختارهای سنتی ـ حساسیت‌برانگیز بود. نظام نظارت فرهنگی، با دیده‌ی تردید به آن نگریست و گرفتن مجوز ماه‌ها به طول انجامید. این نخستین نشانه بود که براهنی باید،با موانع بسیاری در این مسیر بجنگد.
پیروزی گیشه و آغاز فشارها
سرانجام در ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ «پیرپسر» پایش به سینما باز شد. نتیجه شگفت‌انگیز بود: بیش از دو میلیون بلیت فروخته شد و ۱۸۱ میلیارد تومان درآمد کسب کرد؛ رکوردی که آن را به پرفروش‌ترین فیلم سال تبدیل کرد.
مخالفان سیاسی در این میان کوتاه نیامدند. «پیرپسر» را اثری «ضد خانواده» و «مخرب ارزش‌ها» معرفی کردند. فشارها تا جایی پیش رفت که وزیر ارشاد در مجلس حاضر شد و به‌دلیل پرسش‌هایی از جمله درباره همین فیلم، کارت زرد دریافت کرد. برخی نمایندگان، از جمله فتح‌الله توسلی و حمید رسایی، از «پیامدهای اخلاقی و فرهنگی» فیلم سخن گفتند و آن را نشانه «بی‌غیرتی فرهنگی» خواندند. در مقابل، سینماگران و چهره‌هایی چون پرویز پرستویی با دفاع از فیلم، این حملات را «مداخله سیاسی در هنر» دانستند. سه نهاد سینمایی ـ شورای عالی تهیه‌کنندگان، کانون پخش‌کنندگان و انجمن سینماداران ـ نیز در بیانیه‌ای مشترک نسبت به «تخریب سازمان‌یافته سینما» هشدار دادند.
امید به اسکار؛ رؤیای ناتمام
در میانه این بحث‌ها، خبر احتمال معرفی فیلم به اسکار نیز منتشر شد اما این در نهایت وقتی تصور می‌شد که این فیلم شانس زیادی دارد که نماینده ایران در اسکار باشد، هئیت انتخاب نماینده ایران برای اسکار آب پاکی را روی دست این فیلم ریخت و اینجا هم شانس از «پیرپسر» روی گرداند. کمی بعدتر حنیف سروری، تهیه‌کننده اثر، گفت ایران بدون توضیح شفافی «پیرپسر» را از فهرست انتخاب اسکار حذف کرده و امید اصلی آن، معرفی از سوی کانادا است به‌دلیل تابعیت کانادایی کارگردان. اما این امید نیز سرانجام به نتیجه‌ای نرسید.
توقف اکران، سپس ضربه قاچاق
در ادامه فشارها، اکران «پیرپسر» از ۲۳ مهر بدون اعلام دلیل مشخص متوقف شد. همزمان خبرهایی درباره تبدیل نسخه سینمایی فیلم به یک سریال شش‌قسمتی برای پخش در پلتفرم‌ها منتشر شد و بسیاری این اقدام را راه تازه‌ای برای ادامه حیات فیلم دانستند. اما صبح ۴ آبان نسخه قاچاق فیلم در کانال‌های تلگرامی منتشر شد؛ اتفاقی که واکنش‌ها را بار دیگر برانگیخت. اکتای براهنی در اینستاگرامش نوشت: «پیرپسر را غیرقانونی نبینید، سازندگانش پیر شدند.»
پخش غیرقانونی، آخرین ضربه به فیلمی نبود که می‌رفت در شبکه نمایش خانگی دوباره دیده شود. پس از آن، ساترا نیز نمایش رسمی اثر را متوقف کرد و عملاً مسیر نمایش قانونی فیلم بسته شد.
عباس طاهری، معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا در این باره به ایرنا گفته است: «فیلم پیرپسر مجوز اکران آنلاین از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نداشته و با دستور قوه قضاییه جلوی پخش آن گرفته شده است. ساترا تنها مجری ابلاغ حکم به سکوهای نمایش آنلاین بوده است.»
این در حالی است که تا اینجای کار خیلی‌ها فیلم را دیده‌اند و بسیاری بر این باورند که این اقدام ساترا توجیه قابل قبولی ندارد.
فیلم «پیرپسر» تا اینجا از دل بحران‌های بسیار عبور کرده، از گرفتن مجوز، تا رسیدن به اکران، تحمل انتقادات بی‌رحمانه و هر بار در این مسیر زخمی تازه برداشت؛ از اتهام ضدخانواده بودن تا کشیده شدن پای وزیر ارشاد به مجلس، از ناکامی در مسیر اسکار تا انتشار نسخه قاچاق و در نهایت، سد ساترا.
۵۹۵۹
نظر شما