فهیمه نظری: شامگاه روز دوشنبه ۲۱ آبان ۱۳۵۸، هشت روز پس از اشغال سفارت ایران توسط دانشجویان «مسلمان پیرو خط امام»، کارتر رئیس‌جمهور آمریکا طی یک مصاحبه تلویزیونی دستور قطع خرید نفت از ایران را توسط آمریکا صادر کرد. او در این پیام گفت:
«من باید بر وخامت اوضاع ایران تاکید کنم. برای آمریکا و هر ملت دیگری این مسئله حیاتی است که زندگی دیپمات‌ها و دیگر اتباعی که در خارج از کشورشان به سر می‌برند حراست شود... هرگونه اظهارنظری را مبنی بر این‌که فشارهای اقتصادی ممکن است موضع ما را در قبال اصول تضعیف کند نادیده بگیریم، موقعیت ما باید روشن باشد. من دستور می‌دهم که خرید هر نوع نفت از ایران برای ورود به آمریکا قطع شود. این حوادث آشکارا اهمیت فراوان کاهش مصرف نفت در آمریکا را نشان می‌دهد. من از تمام مردم آمریکا و از تمام تاسیسات آمریکایی مصرانه می‌خواهم که مساعی خود را برای کاستن از مصرف تولیدهای نفتی دو برابر کنند. این اقدام بحث و جدلی واقعی را بر کشور تحمیل خواهد کرد. این آزمایشی است از قدرت ما و از تصمیم ما. من از دونکان وزیر انرژی خواسته‌ام که با کنگره آمریکا و دیگر مقام‌های ایالتی و محلی و نیز با رهبران صنایع همکاری کند تا همه با هم اقدام‌هایی تازه برای صرفه‌جویی در نفت و مواجهه با وضع تازه معمول داریم.» (اطلاعات ۲۲ آبان ۵۸ به نقل از آسوشیتدپرس)
واکنش شورای انقلاب به تصمیم کارتر
درست در همان شب و ظاهرا به دنبال دستور کارتر مبنی بر تحریم خرید نفت ایران، شورای انقلاب اسلامی نیز تشکیل جلسه داد. خروجی این جلسه همان‌طور که انتظار می‌رفت قطع صدور نفت به آمریکا بود. در پی انتشار این خبر، خبرگزاری پارس در تماسی تلفنی با علی‌اکر معین‌فر وزیر نفت وقت از او درباره این تصمیم پرسید. معین‌فر ضمن تایید آن گفت:
«موضوع قطع صدور نفت ایران به آمریکا از همان آغاز پذیرش شاه خائن از طرف آمریکا و توطئه‌هایی که علیه ایران در آن کشور صورت می‌گرفت مورد درخواست گروه زیادی از هموطنان ما به‌ویژه کارگران شریف صنعت نفت بود ولی وزارت نفت از آن‌جا که نمی‌خواست شدت عمل بیشتری به خرج دهد اقدام به قطع صدور نفت نکرده بود... قطع صدور نفت به آمریکا مرتبا از طرف کارکنان شریف صنعت نفت درخواست می‌شده است... ما در صدد بودیم چنان‌چه دولت آمریکا باز هم از پذیرش درخواست‌های منطقی و به‌حق مردم ایران که استرداد یک جنایتکار بین‌المللی [شاه] را خواستار بودند خودداری کند صدور نفت را به آمریکا قطع کنیم.» (کیهان، ۲۲ آبان ۱۳۵۸)
او در پایان افزود که این اقدام حتی به نفع ایران خواهد بود: «ما از قطع صدور نفت به آمریکا نه‌تنها به هیچ وجه متضرر نمی‌شویم بلکه منافع هنگفتی نیز روزانه به نفع عایدات کشورمان به دست خواهیم آورد.» (همان)
معین‌فر در همین زمینه به رویتر گفته بود: «آمریکا فقط روزانه ۶۰۰ هزار بشکه نفت از ما می‌خرد در حالی که صادرات کل روزانه ایران ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز است. بدین ترتیب صادرات نفت ما به آمریکا ۲۰ درصد مجموع صادرات ما است. ما مشتریان زیادی داریم و این مسئله برای ما مشکلی نخواهد بود.» (همان)
میزان صدور نفت ایران به آمریکا تا آن روز
گفتنی است براساس گزارش اطلاعات به تاریخ ۲۲ آبان ۵۸ پس از پیروزی انقلاب و از شروع مجدد تولید و صدور نفت ایران تا روز دوشنبه ۲۱ آبان ۱۳۵۸، ۲۶ میلیون تن نفت خام به آمریکا فروخته شده بود و تا پایان مهلت قرارداد ۳۱ دسامبر یعنی دهم دی‌ماه ۵۸ شرکت‌های آمریکایی باید ۶ میلیون تن نفت دیگر تحویل می‌گرفتند.
کدام پیش‌دستی کردند؟ ایران یا آمریکا؟
نکته قابل تامل در این جریان این است که بررسی روزنامه‌های کیهان و اطلاعات در فردای اتخاذ این تصمیم، به‌درستی نشان نمی‌دهند که کدام کشور نخست تصمیم به اعلام قطع ارتباط نفتی گرفت، اما از برآیند گزارش‌های این دو به نظر می‌رسد که نخست کارتر این تصمیم را اعلام کرده و سپس چند ساعت بعد شورای انقلاب تشکیل جلسه داده است. معین‌فر در دو مصاحبه در این زمینه که با رویتر و اطلاعات انجام داده تاکید دارد که ایران از قبل این تصمیم را گرفته بود، اما آن‌چه به نظر درست می‌رسد این‌که فارغ از این‌که کدام زودتر تصمیم به قطع ارتباط نفتی گرفته‌اند، اما آمریکا نخست آن را اعلام داشته است.
معین‌فر در پاسخ خبرنگار روزنامه اطلاعات (۲۲ آبان ۵۸) که از او پرسید: «نحوه عمل و تصمیم‌گیری در مورد قطع صادرات نفت به آمریکا چگونه بوده است؟ با توجه به این‌که دیشب کارتر تحریم خرید نفت ایران را اعلام کرده است آیا شورای انقلاب در مقابل یک عمل انجام‌شده قرار گرفته بود یا این‌که در تحریم فروش نفت به آمریکا پیش‌دستی کرده بودیم؟» گفت:
«مقدمه کار در شورای انقلاب به این شکل مطرح کردیم که ابتدا من دیروز [۲۱ آبان ۵۸] گزارشی در این زمینه دادم و بعد با تصویب شورای انقلاب اجازه گرفتیم به کلیه وزرای نفت ممالک عضو اوپک اطلاع بدهیم ما به علت رفتار تاسف‌انگیزی که دولت آمریکا در نادیده گرفتن احساسات ملی مردم و تقاضاهای حقه دولت جمهوری اسلامی ایران دارد تصمیم گرفتیم فروش نفت خودمان را به آمریکا قطع کنیم. به موازات این اقدام دیشب اطلاع پیدا کردم کارتر طی مصاحبه‌ای اعلام کرده است که ما نفت ایران را در بنادر آمریکا تخلیه نمی‌کنیم. حقیقت مسئله این است که ما از یک هفته پیش بحث و گفت‌وگو داشتیم تا تصمیم به قطع صدور نفت ایران به آمریکا بگیریم. آمریکا با توجه به مطالعات ما مسلما اطلاع داشته است که نفت ایران قطع خواهد شد و حالا کارتر برای این‌که افکار عمومی مردم آمریکا را به شکلی مشغول کند درحقیقت این سخنرانی را انجام داده است.» (اطلاعات ۲۲ آبان ۵۸)
او در گفت‌وگو با رویتر نیز تاکید کرد که تصمیم قطع صدور نفت به آمریکا از مدت‌ها قبل گرفته شده بود: «تصمیم ایران به قطع صدور نفت به آمریکا مدت‌ها قبل از تصمیم کارتر اتخاذ شده بود.» (کیهان، ۲۲ آبان ۵۸)
هرچه بود، این نخستین رویارویی اقتصادی دو کشور پس از انقلاب بود که فتح بابی شد برای تصمیم آمریکا مبنی بر تحریم‌هایی که تا امروز نیز ادامه دارد...
۲۵۹
نظر شما