به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، به نقل از سرویس دین و اندیشه ایبنا، کتاب «آداب حکمرانی: متون پایه ادبیات فارسی و سیاست» نوشته روح‌اله اسلامی، پژوهشی تحلیلی و میان‌رشته‌ای است که با رویکردی نو، میراث ادبیات فارسی را به‌عنوان بنیان علوم انسانی ایرانی بازخوانی می‌کند. نویسنده بر این ایده استوار است که «علوم انسانی در ایران همان ادبیات فارسی است» و ریشه‌های اندیشه سیاسی، آداب قدرت و شیوه‌های حکمرانی عادلانه را باید در لایه‌های تاریخی زبان و ادب فارسی جست‌وجو کرد. این کتاب بازگشتی است به میراث فکری ایران از دوران باستان تا روزگار معاصر؛ میراثی که در پیوند میان سیاست، اخلاق، حکمت و ادب شکل گرفته و در قالب متونی ماندگار از زمینه‌های خرد تا رساله‌های دوره مشروطه استمرار یافته است.
در مقدمه کتاب، نویسنده بر اهمیت «تداوم سنت عقل ایرانی» تأکید می‌کند؛ تداومی که در ادبیات فارسی نه‌تنها روایت بلکه نهادینه شده است. ادبیات فارسی در نگاه اسلامی، زبان رواداری، پرهیز از مردم‌آزاری و دعوت به خردورزی است؛ زبانی که قدرت را مهار و اخلاق را تقویت می‌کند. ازاین‌رو، بررسی آداب کشورداری و فهم منطق دولت در ایران بدون مرور متون ادبی ممکن نیست؛ زیرا ادبیات در تاریخ ایران همواره کارکردی سیاسی–اجتماعی داشته و اندرزنامه‌ها، تاریخ‌نامه‌ها و رساله‌های اخلاقی، ستون‌های اصلی ذهنیت حکمرانی ایرانی را شکل داده‌اند.
کتاب در چند فصل تنظیم شده و هر فصل به یکی از متفکران بزرگ و آثار بنیادین ادبی–سیاسی ایران اختصاص دارد. در فصل نخست، آیین‌های حکمرانی در ادبیات کلاسیک فارسی معرفی می‌شود و نویسنده با مرور متونی چون زمینه‌های خرد، اندرزنامه‌های باستانی و سنت نصیحت‌الملوک نشان می‌دهد که چگونه ساخت دولت در ایران بر اخلاق قدرت، خرد تجربی و نظم معنوی استوار بوده است.
فصل بعد به بررسی آثار خواجه نظام‌الملک طوسی و نقش او در نهادسازی سلجوقیان اختصاص دارد. نویسنده در این فصل، سیاست‌نامه نظام‌الملک را یکی از اولین متون کلاسیک مدیریت دولتی در جهان می‌داند که در آن امنیت، عدالت و سازمان‌دهی دیوان‌سالاری به‌عنوان اساس حکمرانی تعریف شده است.
در فصل سوم، علاءالدین عطاملک جوینی و اثر مهمش تاریخ جهانگشا تحلیل شده است؛ اثری که نویسنده آن را «بازتاب سیاست‌ورزی ایرانی در مواجهه با بحران حمله مغول» می‌خواند. در این فصل نشان داده می‌شود که چگونه تاریخ‌نگاری جوینی، تلفیقی از سیاست، اخلاق، واقع‌گرایی و حکمت تاریخی است. فصل چهارم به قابوسنامه و سنت پندنامه‌نویسی اختصاص دارد؛ اثری که در آن تربیت سیاسی، آداب قدرت، عقل معاش و اخلاق حکمرانی در پیوند با زندگی روزمره شرح داده می‌شود.
در فصل بعد، نویسنده به عبید زاکانی و «رساله اخلاق الاشراف» می‌پردازد. عبید در این اثر طنز تند خود، فساد سیاسی، ریاکاری نخبگان و وارونگی اخلاق قدرت را به نقد می‌کشد. اسلامی در این فصل نشان می‌دهد که چگونه عبید، با زبان طنز و ایهام، یکی از جدی‌ترین نقدهای تاریخ ایران بر کارگزاران قدرت را ارائه کرده و این نقد همچنان برای تحلیل حکمرانی معاصر اهمیت دارد. کتاب سپس به رسائل و نوشته‌های دوران مشروطه می‌رسد و نقش متفکران این دوره را در تبدیل اخلاق سیاسی سنتی به نظریه دولت مدرن بررسی می‌کند؛ دورانی که در آن مفاهیمی چون قانون، آزادی، مشارکت عمومی و حکومت قانون به متون فارسی وارد شد و آداب حکمرانی معنا و ساختاری تازه یافت.
روح‌اله اسلامی در سراسر کتاب نشان می‌دهد که چگونه جریان‌های فکری ایران، از دوره باستان تا مشروطه، همواره در برابر انواع ایران‌ستیزی ایستاده‌اند و تلاش کرده‌اند از طریق ادبیات، قدرت را مهار و آداب حکمرانی را بازسازی کنند.
او تأکید می‌کند که ادبیات فارسی، نه صرفاً یک هنر، بلکه یک «سنت سیاسی زنده» است که منطق حکمرانی ایرانی را شکل داده است. از دید نویسنده، بازگشت به این میراث برای فهم حکمرانی معاصر ضروری است؛ زیرا بسیاری از بحران‌های امروز سیاست و دولت در ایران، ناشی از گسست از همین سنت و فراموشی ادبیات سیاسی کلاسیک است.
کتاب آداب حکمرانی اثری تحلیلی، انتقادی و متکی بر مطالعات متنی است که برای پژوهشگران علوم سیاسی، ادبیات فارسی، جامعه‌شناسی تاریخی، و علاقه‌مندان به تحول اندیشه سیاسی ایرانی اهمیت ویژه دارد.
نویسنده با نثری روان اما استوار بر پژوهش، پلی میان ادبیات و سیاست می‌سازد و نشان می‌دهد که چگونه متونی چون مینوی خرد، عهد اردشیر، سیاست‌نامه نظام الملک، تاریخ جهانگشای جوینی، قابوسنامه، اخلاق‌الاشراف و رسائل مشروطه هسته سخت تفکر سیاسی ایران را شکل داده‌اند.
این کتاب توسط گروه نشر آثار علمی منتشر شده، نویسنده آن دکتر روح‌اله اسلامی شعبجره است، در پاییز ۱۴۰۴ در نخستین نوبت چاپ منتشر شده و دارای ۲۰۰ صفحه است.
علاقه‌مندان می‌توانند اطلاعات تکمیلی و کتاب‌های مرتبط را در پایگاه نشر دانشگاه فردوسی مشهد به نشانی press.um.ac.ir مشاهده کنند.
۲۱۶۲۱۶
نظر شما