یارانه نسیه، تورم نقدی به بار آورد

علی حق- پویا دبیری مهر: هنوز بررسی لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها در صحن علنی مجلس به نیمه نرسیده، خیزش تورمی بازار آغاز شده است. همچنین در حالی که هنوز میزان قطعی یارانه نقدی وعده داده شده دولت به پنج دهک پایین درآمدی مشخص نیست، هزینه زندگی مردم روند صعودی خود را آغاز کرده است. این روزها هر قدر هم که مقام‌های دولتی دلیل رشد قیمت‌ها را واقعی ندانند و برچسب انتظاری بودن را بر آن الصاق کنند، گزارش‌های رسمی بانک مرکزی نیز صعودی بودن این روند را تأیید می‌کند. بانک مرکزی نیز تأیید کرده است که همزمان با بررسی لایحه دولت در مجلس، طی هفته پایانی مهرماه در گروه‌های عمده خوراکی‌ها از جمله لبنیات، برنج، میوه، گوشت، حبوبات، قند و چای و روغن سیر فزاینده قیمت‌ها بر خلاف دوره آرام شهریور ماه آغاز شده است. به طوری که به عنوان نمونه قیمت مرغ و تخم مرغ به ترتیب 3/3 و 6/12 درصد افزایش یافته است. گزارش‌های غیر رسمی نیز نشان از رشد 7 تا 60 درصدی قیمت پوشاک، رایانه، کنسرو و قطعات خودرو دارد. هر چند که دولتمردان این گرانی‌ها را به نابسامانی سیستم توزیع کشور مرتبط می‌دانند ولی ادعای سرپرست وزارت نیرو مبنی بر افزایش 15 درصدی تعرفه برق مصرفی خانوارهای شهری و روستایی از ماه جاری نشان می‌دهد فراتر از بخش خصوصی، دولت نیز از هم‌اکنون دست به کار افزایش قیمت‌ها شده است.

حال در شرایط فعلی افکار عمومی با دو پرسش اساسی مواجه است که اگر به هر دلیلی لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها به مرحله اجرا در نیاید، پاسخگوی هزینه‌ای که این روزها اقشار مختلف مردم ناگزیر از پرداخت آن شده‌اند چه کسی است؟ یا در حالت خوشبینانه‌تر، اگر موعد اجرای این لایحه اول فروردین سال آینده باشد، چرا مردم از هم‌اکنون باید شوک تورمی را در فقدان دریافت یارانه‌های نسیه‌ای که دولت وعده داده است، تحمل کنند؟

کارشناسان، تورم انتظاری رخ داده در بازار کالا و خدمات را ناشی از رفتار عقلایی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌دانند که خرده‌ای بر آن نمی‌توان گرفت. به هر حال در شرایطی که آزادسازی قیمت‌ها قطعی شده القا می‌شود، بدیهی است که اقشار تولید‌کننده و مصرف‌کننده دارای قدرت خرید، آن هم در شرایط رکودی ترجیح می‌دهد برای کسب سود و صرفه بیشتر اقلام مورد نیاز خود را پیش خرید کند. اما نقض غرض لایحه دولت عدالت محور از همین جا کلید خورده است. چرا که وقوع تورم انتظاری در شرایط رکودی که حجم نقدینگی نیز شتاب گذشته را ندارد و توزیع نقدی هم آغاز نشده، بیش از پیش اقشار کم درآمد و گروه هدف لایحه دولت را تحت فشار کاهش قدرت خرید قرار داده است.

در همین حال برخی کارشناسان دولت را مقصر اصلی شکل‌گیری انتظارات تورمی در جامعه می‌دانند. زمانی که وعده رئیس کل بانک مرکزی که مسئول کنترل نرخ تورم است، با فاصله بسیار زیاد نسبت به وعده‌اش محقق نمی‌شود، تلقی عمومی بدتر شدن اوضاع اقتصاد نسبت به پیش‌بینی‌های دولت و بانک مرکزی است. چرا که نه تنها پس از پایان دوره وعده داده شده محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی نرخ تورم تک رقمی نشده، بلکه در آستانه 5/18 درصد یعنی بسیار نزدیک به 20 درصد تا 10 درصد قرار گرفته است. بنابراین طبیعی است که با شروع سیر صعودی قیمت‌ها از اواخر مهرماه بار دیگر نرخ تورم رشد خواهد کرد.

پس طبیعی است که به همین نسبت، ادعای دولت مبنی بر بار کم تورمی اجرای لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها چندان برای مردم قابل باور نباشد. بر همین اساس انتظارات تورمی از هم‌اکنون رخ نموده است.

دولت در برخورد با این رخداد، در حال تدارک گسترده‌تر نظام تعزیراتی است؛ تصمیمی که با انواع انتقادها مواجه است. طیف نسبتاً گسترده‌ای از کارشناسان بر این باورند که دولت هیچ گاه نتوانسته از این ابزار استفاده کارآمدی کند. اساساً هم تأثیرگذاری دستوری بر قیمت‌ها غیر ممکن شده آنچنان که طی سال‌های گذشته هیچ گاه دولت نتوانسته مانع از گرانی‌های ماه رمضان و شب عید شود. بنابراین تحمیل هزینه بیشتر بر دولت و گسترده‌تر شدن دامنه بوروکراسی دولتی با اصل قانون اصل 44 و آزادسازی اقتصاد دچار تناقض است. گذشته از این گناه بخشی از گرانی‌ها بر عهده افزایش خودخواسته بهای کالاها و خدمات دولتی است.

اما بر خلاف غیرواقعی خواندن افزایش قیمت‌ها از سوی دولت، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان کالاها و خدمات از افزایش قیمت‌ها دفاع می‌کنند و استدلال‌های خاص خود را دارند. توزیع‌کنندگان حتی با وجود کاهش قیمت در بازارهای جهانی، افزایش قیمت سوخت و هزینه و حمل و نقل را علت اصلی گران شدن واردات و کاهش سود آن می‌دانند. اما تولیدکنندگان از اوضاع رکود تورمی اقتصاد ایران گلایه‌مندند و فارغ از اجرای لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها، افزایش هزینه تولید در شرایط فعلی را غیرقابل اجتناب می‌ دانند، چه رسد به حذف یارانه انرژی.

تولید دیگر مقرون به‌صرفه نخواهد بود

مسعود شنتیانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان فناوری اطلاعات و رایانه ایران، در گفت‌وگو با «خبر» می‌گوید: دولت هر اقدام و تحولی را که در نظام اقتصادی کشور صورت می‌دهد باید به فکر تولید باشد.

وی با اشاره به اینکه تأثیر اجرایی کردن هدفمند کردن یارانه‌ها و حذف یارانه انرژی هنوز آن‌طور که باید و شاید به منصه ظهور نرسیده است، گفت: آنچه نگرانی را در میان تولید‌کنندگان دامن می‌زند این است که این «تصمیم تحول‌گرا»، باعث افزایش قیمت تمام‌شده کالا نشود، چرا که بر سر همین قیمت تمام‌شده تولید‌کنندگان داخلی ما در رقابت با رقبای خارجی در حال حاضر با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند، چرا که قیمت تمام‌شده کالاهای تولیدی که کشورهای «CIS» تولید می‌کنند در مقابل کالاهای تولید داخل بسیار پائین‌تر است و همین پدیده سبب شده است تا تولیدات داخل، بازار جهانی را از دست بدهند.

وی یکی دیگر از دلایل نگرانی تولید‌کنندگان از آزاد‌سازی قیمت حامل‌های انرژی را متناسب نبودن «قیمت» با «کیفیت» دانست و گفت: تولید زمانی ارزشمند و اقتصادی است که نسبت قیمت به کیفیت در حد متعادلی باشد و اگر کالایی ارزان است کیفیت بالایی داشته باشد نه اینکه کالای ارزان بی‌کیفیت تولید شود، نگرانی از اجرای این طرح این است که کیفیت این کالاهای تولیدی نسبت به گذشته به دلیل بالا رفتن «دستمزد»، «هزینه انرژی» و «حمل و نقل» پایین بیاید و تولید دیگر مقرون به‌صرفه نباشد.

رئیس سندیکای تولیدکنندگان فناوری اطلاعات و رایانه ایران به آثار روانی حذف یارانه انرژی در این صنف نیز پرداخت و گفت: اینکه در صنف ICT تاکنون افزایش قیمت چقدر بوده است مشخص نیست، چرا که به دلیل پویایی بازار این امکان وجود ندارد که بتوانیم بررسی کنیم چقدر تورم در این صنف وجود داشته، اما به هر جهت باید پذیرفت که آثار روانی هدفمند کردن یارانه‌ها و شوک روانی حاصل از آن بازار ICT را هم با نقصان مواجه کرده است.

جهش قیمت از سال آینده در صنایع کنسرو

احمد آزادمرد، رئیس تعاونی سندیکای صنایع کنسرو ایران نیز به «خبر» می‌گوید: هدفمند کردن یارانه بیشترین تأثیر را روی کالاهایی خواهد گذاشت که از حامل‌های انرژی بیشترین بهره را می‌برند.

وی افزود: از آنجایی که مسئله هدفمند کردن یارانه‌ها یک بعد روانی هم خواهد داشت و «تورم انتظاری» را دامن خواهد زد کشاورز هم مجبور خواهد شد تولید خود را با قیمت بالاتری نسبت به گذشته به فروش برساند که این امر بر صنایع کنسور نیز به طور طبیعی تأثیر تورمی خواهد گذاشت.

آزادمرد با اشاره به اینکه به طور طبیعی در حال حاضر 7 تا 10 درصد افزایش قیمت در محصولات کنسروی ایجاد شده است، گفت: به نظر می‌رسد تأثیر اصلی افزایش قیمت زمانی در این صنعت رخ خواهد داد که تولیدات خرد با رشد قیمت جهشی مواجه شوند و بعد از این رشد قیمت صنایع کنسرو نیز ناخودآگاه با رشد قیمت مواجه می‌شود.

چینی‌ها برنده ماجرای هدفمند کردن یارانه‌ها هستند

بهرام شهریاری، نایب‌رئیس کانون عالی انجمن‌های کارفرمایی ایران نیز در گفت‌وگو با «خبر» می‌گوید: اصلاح ساختار یا اصلاح الگوی مصرف یک امر آنی نیست و باید به عوامل تولید توجه شود.

وی با انتقاد از رویکرد برنامه‌ریزان در موضوع هدفمند کردن یارانه‌ها گفت: اگر یک سوی این طرح را فقط نگاه کنیم و «خود گوئیم و خود خندیم و خود مرد هنرمندیم» و بر این باور باشیم که باید یارانه‌ها انرژی حذف شود راه به جایی نمی‌برد.

عضو هیأت‌مدیره انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرو معتقد است با اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها به دلیل پایین آوردن قدرت خرید مردم و افزایش قیمت تمام‌شده تولیدات به ویژه در حوزه‌های انرژی بر برخی از صنایع از چرخه تولید خارج می‌شوند و دروازه واردات برای ورود کالاهای چینی باز‌تر از گذشته خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه در همه جای دنیا همه عوامل تولید مدنظر برنامه‌ریزان قرار می‌گیرد، تصریح کرد: دولت طرحی را می‌خواهد اجرایی کند که در مقابل آن همه صنایع یکسان نیستند. برخی از صنایع دست خود دولت است مثل پتروشیمی، مس و فولاد اما برخی از صنایع خصوصی هستند که نمی‌توانیم شرایط یکسان معافیت مالیاتی یا اخذ مالیات را برای آنها در نظر بگیریم.

شهریاری به افزایش قیمت قطعات و مجموعه‌های خودرو اشاره کرد و گفت: بازار قطعات خودرو از یک شرایط رقابتی فشرده برخوردار است و برخی تولیدکنندگان با حاشیه سود صفر فعالیت می‌کنند که در صورت اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها برنده نهایی این ماجرا چینی‌ها خواهند بود.

وی با توصیه به دولت برای اجرای هوشمندانه این طرح گفت: یک میلیون فرصت شغلی در صنعت خودرو وجود دارد که 25 درصد از مالیات کشور را پرداخت می‌کنند که اگر فشار هدفمند کردن یارانه‌ها بر واحدهای تولید افزایش پیدا کنند خود دولت بیشترین ضرر را خواهد کرد.

پیش از این رئیس اتحادیه نانوایان کشور درخصوص افزایش قیمت نان به خبر گفته بود که شوک تورمی حاصل از اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها سبب افزایش قیمت نان شده است و به دلیل بالا بودن دستمزد کارگران، نانوایی‌ها در مناطق مختلف کشور حدود 30 درصد قیمت نان را افزایش داده‌اند.

یک عضو اتحادیه صادرکنندگان صنایع نساجی و پوشاک نیز از افزایش 30 تا 60 درصدی قیمت پوشاک در کشور خبر داده و تأکید کرده بود که در حال حاضر هزینه‌های تولید در داخل بالاست و این موضوع سبب شده تولید‌کنندگان کالا را با قیمت بالا به فروش برسانند. «بیشتر واحدهای تولیدی با آگاهی از اینکه با اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها هزینه‌های تولید به دلیل آزاد‌سازی قیمت سوخت و افزایش هزینه‌های حمل و نقل به طور سرسام‌آوری بالا می‌رود، با افزایش بی‌رویه پوشاک تولیدی خود پیشاپیش درصدد تأمین سود خود هستند.»