ملاک تشخیص شهر و روستا چیست؟ جمعیت، کار یا ادعای ساکنین؟

هادی معیری نژاد: برخی از افراد که در منطقه ای به قصد زندگی تجمع می کنند با توجه به میزان خانوار ساکن و تعاریف مرکز آمار ادعای روستانشینی و حتی شهرنشینی دارند و درخواست امکانات روستایی و یا شهری.

اما برخی نیز معتقدند برای اطلاق شدن مثلا نام شهر به جایی نه تنها ملاک جمعیتی کافی نیست بلکه باید فعالیت های خاصی موید توجیه اقتصادی شهر بودن منطقه ای باشد.

منطقه خاورمیانه حتی از پیش از میلاد مسیح محل تجمع انسان های زیادی بوده است. این تجمع جمعیت در بین اقوام مختلف مثل آشوری ها عیلامی ها ، فینیقی ها ،کلدانی ها و بالاخره مادها و بابلی ها باعث تشکیل شهرهای بزرگی شد که گل سرسبد آنها شهرهای شوش و بابل بودند . که کشمکش بر سر آنها سرنوشت امپراطوری های باستانی را تعیین می کرد.

از همان دوران روستاها محل تولید کالا و شهر به عنوان مرکز تمرکز قدرت سیاسی مرکز مصرف و تجمل بودند واین ملاک باستانی تا به امروز نیز ادامه یافته است.

گرچه ممکن است روستاهایی در اروپا امکاناتش از بهترین شهرهای یک کشور آسیایی و یا آفریقایی بالاتر باشد.

شهر چیست؟

طی دهه‌های اخیر، از سوی اندیشمندان جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، جمعیت‌شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده‌است بعضی از جامعه شناسان شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می‌دانند که تقسیم کار اجتماعی، در آنجا صورت گرفته‌است. جغرافی دانان، شهر را منظره ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می‌دانند که زندگی شهری را امکانپذیر می‌سازد.

مورخان، شهر را با توجه به قدمت آن، تعریف می‌کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می‌شود که معیشت غالب ساکنان آن، بر پایه کشاورزی نباشد. اندیشمندان طراحی شهری شهر را مجموعه پیچیدهٔ سازمان یافته‌ای می‌دانند که متشکل از سه مولفه اصلی کالبد، تصورات، و فعالیت می‌باشد، که پیوسته در حال تغییر و تحول است. شهرشناسان شهر را محلی می‌دانند که بشر دست از زمین کشیده و فکر کردن را آغاز می‌کند.

اما جمعیت شناسان تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می دانند. بر این اساس ملاک تشخیص شهر در کشور فرانسه 2000 نفر ساکن است که مشابه ملاک جمعیتی در المان ، جمهوری چک و ترکیه است . در ایالات متحده و مکزیک 500/2 نفر ، در هلند و یونان 000/5 نفر و در ایرلند 500/1 نفر مشخص کننده شهری و یا روستایی بودن یک نقطه است

5 هزار نفر، یعنی شهر

در کشور ما معمولا جمعیت 5000 نفر را از قدیم ملاک شهر بودن محلی اطلاق می کنند اما این تعریف در گذر زمان تغییراتی کرد

در کشور ما ، جایی که به طور رسمی « شهر » شناخته شده است ، طی سرشماریهای 1335 الی 1375 متفاوت بوده است. در سرشماری سال 1335 ، شهر به جایی اطلاق شده که جمعیت آن معادل 000/5 نفر بوده است. در سرشماری سالهای 1345 و 1355 شهر به جایی اطلاق شده که 000/5 نفر جمعیت داشته باشد ، علاوه بر این کلیه مراکز شهرستانها (بدون در نظر گرفتن جمعیت آنها) شهر محسوب شده اند
امادر سرشماری سال 1365 دارا بودن جمعیت 000/5 نفر از تعریف حذف شده است و شهر به جایی اطلاق شده است که در زمان سرشماری دارای شهرداری باشد. این تغییر با توجه به تعریف شهر در قانون جدید تقسیمات کشوری ایجاد شد که در آن کلیه نقاط دارای شهرداری در زمان تصویب قانون را شهر دانسته و ایجاد شهرداری در نقطه ای دیگر را در آینده موکول به داشتن حداقل 000/10 نفر جمعیت کرده است.

شهر یعنی هرجا شهرداری داشته باشد

در سرشماری سال 1375 نیز این تعریف ، یعنی دارا بودن شهرداری ، ملاک تفکیک شهر از روستا شده است.

اما در مقابل تعریف ده یا روستا را داریم در ایران، ده از قدیمی‌ترین زمان یک واحد اجتماعی و تشکیلاتی و جایی بوده‌است که در آن گروههایی از مردم روستایی برای همکاری در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی گرد هم تجمع یافته‌اند. ده اساس زندگی اجتماعی ایران را تشکیل می‌دهد و اهمیت آن به اعتبار اینکه یک واحد تشکیلاتی در زندگی روستایی است، در سراسر قرون وسطی و از آن پس تا به امروز برقرار بوده‌است. در سرشماری سال 1390 29 در صد جعیت ایران در روستاها زندگی می کنند.

نسبت شهرنشینی

طی 55 سال گذشته، نسبت شهرنشینی در ایران از 31 درصد در سال 1335 به 71درصد در سال 1390 افزایش یافت و این روند همچنان ادامه دارد. افزایش نسبت شهرنشینی ناشی از دو عامل تبدیل سکونتگاه های روستایی به شهر از یک سوء و مهاجرت روستائیان به شهرها از سوی دیگر است.
47301