به یک وکیل برجسته در دعاوی فضایی نیازمندیم!

پنجاه‌وپنج سال پیش، اتحاد جماهیر شوروی با پرتاب موفقیت‌آمیز اسپوتنیک1 (اکتبر 1957 / مهر 1336) آغاز عصر فضا را رقم زد. البته اسپوتنیک1 نخستین سازه دست بشر نبود که وارد فضا می‌شد، چراکه موشک‌های وی2 آلمان نازی که در اواخر جنگ جهانی دوم لندن را هدف قرار می‌دادند، در مسیر پرتاب خود از ارتفاع 100 کیلومتری سطح زمین (مرز فضا) عبور می‌کردند و شبیه به موشک‌های بالستیک امروزی از مدار زمین برای رسیدن به اهداف خود سود می‌جستند. اما هرچه باشد، این روس‌ها بودند که توانستند با بهره‌گیری از غنایم بدست‌آمده در فتح برلین زودتر و البته آگاهانه به فضا برسند. چهار سال بعد، در آوریل 1961/ اردیبهشت 1340، یوری گاگارین سوار بر وستک1 به مدار زمین رفت و یک بار به دور سیاره مادری‌اش چرخید. با این ماموریت، سطح فعالیت‌های فضایی از ارسال مدارگرد به دور زمین و ماه به ماموریت‌های سرنشین‌دار ارتقا پیدا کرد.
12 سال پس از آن، در جولای 1969 / تیر 1348 این ایالات متحده بود که با فرود آوردن فضانوردان آپولو 11 بر سطح ماه، فعالیت‌های فضایی را به یک سطح بالاتر منتقل کرد و گام کوچک نیل آرمسترانگ، بشریت را در جهشی بزرگ به 400هزار کیلومتر دورتر از زمین رساند. هرچند مهم‌ترین هدف از انجام ماموریت‌های آپولو، بازگرداندن آبروی از دست‌رفته ابرقدرت غرب در برابر موفقیت‌های چشمگیر فضایی بلوک شرق بود، ولی هزینه‌های سنگین پروژه آپولو (25.4 میلیارد دلار در سال 1973 / 1352 که به نرخ امروز حدود 170میلیارد دلار می‌شود) مانع از ادامه طولانی مدت این برنامه و حضور انسان در فضایی دورتر از مدار 400 کیلومتری سطح زمین گردید.
تبعات کمرشکن این ولخرجی‌های بی‌حدوحصر بود که دو قدرت فضایی آن روز را بر سر عقل آورد و دانشمندان فضایی، تمرکز خود را بر سه حوزه متمرکز کردند: استقرار ماهواره‌های کاربردی و مخابراتی در مدار زمین، کاوش‌های روباتی در دیگر نقاط منظومه شمسی و احداث ایستگاه‌های فضایی در مدار زمین. اما با پیشرفت فناوری و افزایش معلومات و البته پیچیده‌تر شدن طراحی فضاپیماها، هزینه ساخت، طراحی و پرتاب فضاپیماها هم رو به افزایش گذاشت. ماموریت‌های فضایی می‌بایست در ایمن‌ترین شرایط انجام می‌شدند و کوچک‌ترین اشتباهی می‌توانست به فاجعه‌ای بزرگ منتهی شود، درست مانند آن‌چه برای فضانوردان شاتل فضایی چلنجر در ژانویه 1986 / بهمن 1364 یا شاتل فضایی کلمبیا در فوریه 2003 / بهمن 1381 اتفاق افتاد. چنین پیچیدگی‌هایی موجب شد که قدرت‌های فضایی به جای رقابت با یکدیگر، سیاست همکاری را در پیش بگیرند. ماموریت‌های مشترک شاتل‌های فضایی در ایستگاه فضایی میر تجربیات گران‌قدری به همراه داشت که ایستگاه فضایی بین‌المللی بر اساس آن‌ها شکل گرفت. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود چینی‌ها هم که فعلا سیاست‌های دوران جنگ‌سرد را دنبال می‌کنند و ایستگاه فضایی خاص خودشان را در فضا تاسیس کرده‌اند، به زودی (البته در مقیاس فضایی) به همکاری با کنسرسیوم ایستگاه فضایی بین‌المللی روی خواهند آورد.
اما امروز که بیش از نیم قرن از آغاز رسمی عصر فضا می‌گذرد، نقطه عطف مهمی در صنعت فضایی اتفاق افتاده که می‌تواند آغازگر دوره‌ای جدید در عصر فضا باشد. بعد از بازنشستگی شاتل‌های فضایی، ناسا تصمیم گرفت به جای سرمایه‌گذاری روی طرح‌های انتقال انسان به مدار زمین، برون‌سپاری کند و از توان‌مندی‌های بخش خصوصی بهره بگیرد. البته در این دوره گذار، کپسول‌های روسی سایوز تنها راه مطمئن برای انتقال فضانوردان به شمار می‌روند و فضاپیماهای باری پروگرس (روسی) و ژول‌ورن (اتحادیه اروپا) می‌توانند تجهیزات مورد نیاز را به ایستگاه فضایی منتقل کنند. در پنجم خردادماه، این برون‌سپاری به نتیجه رسید و کپسول دراگون، نخستین کپسول شرکت خصوصی اسپیس‌ایکس از طریق بازوی روباتیک ایستگاه فضایی بین‌المللی به آن متصل شد. دراگون، نخستین فضاپیمای تجاری است که موفق به انجام خودکار این ماموریت شده و نام شرکت اسپیس‌ایکس را در کنار روسیه، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ژاپن قرار داده است، چهار کشوری که توانسته‌اند کپسول‌های بدون‌سرنشین را به ایستگاه فضایی بین‌المللی هدایت و متصل کنند.
ورود بخش خصوصی، فعالیت‌های فضایی را که تاکنون در سطح تحقیقاتی و با اهداف نظامی و علمی دنبال می‌شد، وارد سطح تجاری می‌کند. احداث نخستین فرودگاه فضایی توسط ویرجین‌گالکتیک و تاسیس شرکت پلانتری رسورسز توسط گروهی از میلیاردرهای کارآفرین برای بهره‌برداری از منابع معدنی سیارک‌ها، گوشه‌ای کوچک از چشم‌انداز وسیع عصر جدید فضاست. کافی است نگاهی به فناوری‌های اطراف خود بیاندازید و بیاندیشید که وقتی این فناوری‌ها از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی دولتی به بازار تجاری راه یافتند، چه تغییری در زندگی بشر به‌وجود آمد. تغییر مشابه اما به مراتب بزرگ‌تری در شرف وقوع است.
سال‌ها پیش که عصر فضا آغاز شد، کارشناسان و نمایندگان دولت‌هاه در سازمان ملل متحد گرد آمدند و قوانینی برای حضور انسان در فضا وضع کردند. در برخی موارد، قدرت‌های فضایی توافق‌نامه‌هایی برای فعالیت‌های فضایی امضا کردند، اما از آن‌جاکه کمتر کسی فکر می‌کرد به این زودی‌ها فعالیت‌های تجاری در فضا آغاز شود، هیچ قانونی برای آن نوشته نشد. حال سوال مهم این است که آیا هر کسی دلش خواست می‌تواند به هر شکل از منابع ورای زمین استفاده ببرد؟ چه کسی بر این فعالیت‌ها نظارت خواهد کرد؟ سود مالی و حقوق معنوی استفاده از این منابع از آن کسیت؟
این یک جنبه ماجراست، اما آن روی سکه را نیز نباید از یاد برد. چه تضمینی وجود دارد که این منابع تاکنون از دست انسان در امان مانده‌اند، به بلایی شبیه آن‌چه پیشرفت فناوری بشری بر سر محیط‌زیست زمین آورده، گرفتار نشوند؟ این مساله اصلا شوخی نیست. در همین 55 سال فعالیت فضایی آن‌قدر زباله فضایی در نزدیکی زمین پراکنده‌ایم که اگر فکری به حالشان نکنیم، همانند قفسی ما را در سیاره مادری‌مان حبس خواهند کرد و امکان سفر به فضای خارج زمین را از ما خواهند گرفت.
منبع: دانستنیها، شماره 55