کردها ترکیه را پشیمان می کنند؟

*سیامک کاکایی

کردها در سوریه، اقلیت مهم جمعیتی این کشور محسوب می شوند. آمارهای متفاوتی از درصد جمعیت آنها ارائه شده؛ اما به طور تقریبی در حدود 10% جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. بافت و جامعه شناسی اقلیت کردی سوریه مبتنی بر ساختار سنتی است، حتی شهرهای کردنشین مثل قامشلی، حسکه و شهرهای نزدیک به آن هنوز از بافت سنتی و عشیره ای خود خارج نشده و مجموع آنها اقلیتی ای محروم و فقیر هستند.
اما در بررسی روند تحولات سوریه در چندین دهۀ گذشته، کردها گاهی نقش معارض داشتند. به این معنا که در مقاطعی در تقابل با نظام سیاسی سوریه قرار گرفته اند. حتی مشهور است بخشی از جامعۀ کردها فاقد شناسنامه بودند و این مسئله طی ماههای اخیر بیشتر برجسته شد. هرچند سال گذشته، در راستای تغییراتی که برای اصلاح ساختار نظام سیاسی-اداری سوریه انجام گرفت، قرار شد بخشی از جامعه که دارای شناسنامه نیستند، به آنها شناسنامه و تابعیت سوری داده شود.

اما دربارۀ مشارکت و نقش کردهای سوریه در روند سیاسی این کشور، باید به نوع گفتمان سیاسی بین احزاب کردی در سوریه توجه شود. از جمله گروههای مشهور کردی در سوریه می توان به اتحاد دمکراتیک کردستان سوریه اشاره کرد که به گفتۀ خودشان ایدئولوژی آنها به ایدئولوژی پ.ک.ک نزدیک است. در همین حال، احزابی نظیر ابتکار ملی از جمله احزاب دیگر کردی هستند که در یک سال اخیر توانستند تا حدی خود را ساماندهی کنند. به نظر می رسد در مقطع فعلی کردها سعی کرده اند به موازات تحولات حرکت کنند و به نوعی خود را در دو طرف مخالفین و دولت درگیر نسازند. اما در نشستی که یک ماه پیش در قاهره برگزار شد، کردها از آن خارج شدند، چون دیدگاههایی دربارۀ سیستم اداری آیندۀ مناطق کردنشین سوریه مطرح شد که مورد موافقت دیگر گروههای مخالف قرار نگرفت.
جدای از این مسئله در هفته های اخیر بحث کردهای سوریه در رسانه ها بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت. در این میان اخیراً رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه هشدار داد چنانچه در سوریه یک اقلیم کردی شبیه اقلیم عراق تشکیل شود، ترکیه نمی تواند ساکت بنشیند و مداخلۀ نظامی خواهد کرد. این مهمترین هشدار اردوغان بود و همین مسئله موضوع کردها را بیشتر مورد توجه رسانه ها قرار داد که چرا ترکیه به یک باره با این زبان صحبت می کند. البته ترکیه در طول یک سال اخیر در نقطۀ تقابل سوریه قرار گرفته و به پیشقراول تقابل با نظام سوریه تبدیل شده و مقامات این کشور به انحاء مختلف از ضرورت کناره گیری بشار اسد از قدرت سخن به میان آورده اند. این موضع گیری آنکارا نشان می دهد که ترکیه شمشیر خود را علیه سوریه از رو بسته است اما به یکباره وقتی موضوع کردها در سوریه مطرح می شود روی دیگر سکه نمایان گشت. به عبارتی یک سر شمشیر دولبۀ کردها به سمت ترکیه نیز می تواند نشانه برود و مقامات ترکیه نیز این مسئله را دریافته اند.
حزب اتحاد دمکراتیک کردستان سوریه بحث از ادارۀ کنترل برخی از مناطق کردنشین سوریه کرده و حتی مسئلۀ خودمختاری در سوریه نیز مطرح شده است. از این رو مسئله کردها و نقش آنها در ساختار آیندۀ سیاسی سوریه، مقامات ترکیه را به شدت نگران کرده است. اکنون این بیم در ترکیه وجود دارد که در تغییرات نظام سیاسی آینده سوریه که ممکن است منجر به تغییر و دگرکونی در بافت اجتماعی این کشور شود، از دلِ آن درخواست ها و مطالبات قومی سر برآورد که این مسئله برای ترکیه نگران کننده و حتی به گفتۀ خودِ مقامات ترکیه بحران آفرین است. از این منظر می توان سیر تحولات سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه را مورد نقد قرار داد و این نکته بیشتر به چشم می خورد که ممکن است روند تحولات در سوریه به گونه ای پیش برود که با منافع و امنیت ملی ترکها اصطکاک ایجاد کند، آنگونه که امروز مقامات ترکیه از آن به عنوان یک چالش نام می برند؟!
در یک سال اخیر رویکرد ترکیه در قبال سوریه مبتنی بر دگرگونی سیاسی در این کشور بوده است. اما در این میان سیر تحولات درونی سوریه به سمتی گرایش یافت که منجر به ظهور پدیده ای به نام کردگرایی در سوریه شد و می تواند پیامدهایی در سطح منطقه داشته باشد. چنانچه چندی پیش برخی از گروههای کرد سوری ضمن شرکت در کنفرانسی در اربیل(کردستان عراق) که مقدمه ای برای ایجاد تفاهم بین کردهای سوریه بود، از شورای ملی کردستان سوریه و مجلس خلق سخن به میان آوردند و همۀ نگاهها به این مسئله معطوف شد که ایجاد شورای ملی کردستان سوریه و حمایتی که کردستان عراق از کردهای سوریه می کند، چه فرجامی ممکن است برای آیندۀ منطقه داشته باشد؟ آیا در آینده نمی تواند بحران جدیدی را در ارتباط با مسئلۀ کردها به وجود آورد؟ چالشی که می تواند ترکیه را هم درگیر کند؟
از این روست که سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه در قبال سوریه از سوی برخی محافل سیاسی داخلی ترکیه مورد نقد قرار گرفته است. رویکردی که سمت و سوی دگرکونی در سوریه را هدف قرار داده بود، اکنون با چالش تأثیرپذیری از این بحران سازی مواجه است.

*کارشناس مسائل ترکیه و عراق

49263