محبوبه عمیدی: سلامت و جمعیت دوزیستان، معمولا اولین شاخصی است که برای تشخیص سطح آلودگی زیستی یک منطقه به کار می‌رود. اما تحلیلی که به تازگی بر روی بیش از 20هزار تحقیق سم‌شناسی نشان می‌دهد این جانوران تنها حساسیتی نسبی نسبت به آلاینده‌های زیست‌محیطی دارند و انتخاب چندان خوبی برای ارزیابی آلودگی محیطی به شمار نمی‌روند.
به گزارش نیچر، این یافته می‌تواند تأثیر معنی‌داری بر روش‌های فعلی ارزیابی آلودگی زیستی در مناطق مختلف داشته باشد. دانش فعلی مبنا را افزایش یا کاهش جمعیت دوزیستان قرار داده است. عقل سلیم می‌گوید اگر این عدد افزایش پیدا کند، منطقه احتمالا عاری از آلاینده‌های زیست‌محیطی است. اما این مطالعه نشان می‌دهد گونه‌های دیگری از جانوران مانند آبزیان صدف‌داری که بازوپایان نامیده می‌شوند، ممکن است نمونه‌های جانوری بهتری برای نظارت بر آلودگی زیستی باشند.
به نظر می‌رسد دوزیستان به دلیل داشتن پوستی بسیار‌تراوا و زندگی دوگانه، نسبت به آلاینده‌های زیست‌محیطی حساس باشند و به سادگی در معرض آلودگی قرار گیرند. آنها می‌توانند در آب یا خشکی زندگی کنند و علاوه بر این در طول چرخه زندگی‌شان از گیاهان و جانوران گوناگون تغذیه می‌کنند.
با این وجود، مطالعاتی که میزان حساسیت دوزیستان را نسبت به تغییرات محیطی با حساسیت جانوران دیگر نسبت به این تغییرات مقایسه کردند، نتوانستند تفاوت معنی‌داری را میان این دو اثبات کنند و نشان دهند دوزیستان به مراتب آسیب‌پذیر‌تر از سایر گونه‌ها هستند.
برای بررسی نتایج و دست‌یابی به عکس‌العمل حقیقی دوزیستان نسبت به آلاینده‌های زیست‌محیطی، جیک کربی و همکارانش در دانشگاه داکوتای جنوبی در ورمیلیون، بیش از 28هزار تحقیق متعلق به بانک داده‌های «بازیابی اطلاعات آبزیان(AQUIRE) وابسته به مؤسسه حفاظت محیط زیست ایالات متحده» را که جزیی از سیستم ECOTOX (سموم در اکوسیستم) به شمار می‌آید، تجزیه و تحلیل کردند. این مطالعات به شرح اثر عوامل شیمیایی گوناگون روی انواع گونه‌های آبزی شامل حشرات، صدفهای دوکپهای، ماهی‌ها و دوزیستان می‌پرداخت. این گروه 23942 مطالعه انجام شده بر روی 73 ماده شیمیایی را بررسی کردند که بر روی دوزیستان و بسیاری دیگر از جانوران شامل 1075 گونه متفاوت انجام شده بود.
آنها عوامل شیمیایی را به چهار دسته فلزات سنگین، ترکیبات غیرآلی، فنلها و حشرهکشها تقسیم کردند و به این نتیجه رسیدند که دوزیستان در برابر اثر فلزات سنگین، غیرآلی‌ها و حشرهکشها، حساسیت بسیار‌کمتری نسبت به بسیاری از گونه‌های دیگر جانوری دارند. بنا بر نتایج این تحقیق، بازوپایان که به‌دلیل حضور فلزات سنگین و مواد شیمیایی غیرآلی در محیط زیست رو به انقراض هستند، حساسترین گروه جانوران به این دو گروه آلاینده هستند. واضح است که حشرات هم حساسترین گروه به حشرهکشها هستند و این در حالی است که دوزیستان تنها نسبت به ترکیبات فنلی، حساس‌تر از سایر گونه‌های این تحقیق بوده‌اند. نتایج این تحقیق در Ecology Letters منتشر شده است.
شاخص‌‌های حفاظتی
کربی می‌گوید: «بنا بر یافته‌های اخیر، حضور دوزیستان در یک منطقه نمی‌تواند شاخص قابل اعتمادی برای عاری بودن آن از آلاینده‌ها باشد. از میان رفتن گوناگونی زیستی بی‌مهرگان که پیش از مرگ دوزیستان اتفاق می‌افتد، احتمالا به چشم نمی‌آید؛ اما قورباغه‌ها جلب توجه می‌کنند و مطمئنا برای مردم تشخیص کاهش جمعیت آنها به مراتب ساده‌تر از توجه به ناپدید شدن صدفهای دوکپهای متعلق به آب شیرین، آن‌هم درون رودخانه‌ها است».
شرون لالر، بوم‌شناس آبزیان در دانشگاه کالیفرنیا در این باره می‌گوید: «نتایج بسیار‌جالب توجه هستند. همان حکایت معدن‌چیان و قناری در معادن زغال‌سنگ است، با این تفاوت که اینجا دوزیستان به جای این‌که قناری باشند، حکم معدنچی را دارند. آنها هم به آلاینده‌ها حساس هستند، اما اولین موجود زنده‌ای نیستند که از پا در می‌آید». زمانی از قناری‌ها در معادن زغال سنگ برای تشخیص کاهش میزان اکسیژن هوا استفاده می‌شد.
مایکل بنارد از دانشگاه کیس وسترن رزرو در کلیولند، اوهایو می‌گوید: «این تحقیق، نگاه همیشگی به دوزیستان را به عنوان یکی از آسیب‌پذیر‌ترین جانداران روی زمین در مقابل اثر آلاینده‌های زیست‌محیطی دگرگون کرده است. خوشبختانه این تحقیق به دسته‌بندی مؤثر آلاینده‌ها و میزان حساسیت گونه‌های گوناگون به تک‌تک آنها نیز پرداخته است».
ریک رلیا، سم‌شناس محیطی از دانشگاه پیتسبرگ، پنسیلوانیا به این نکته اشاره می‌کند که: «با وجود این‌که دوزیستان حساسیت بالایی به همگی آلاینده‌ها نشان نداده‌اند، اما باز هم کنار گذاشتن آنها به عنوان شاخص آلودگی غیر‌ممکن است. درست است که حساسیت پایین‌تر دوزیستان نسبت به بی‌مهرگان در این تحقیق اثبات شده، با این حال شاید آنها بتوانند نماینده مهره‌دارانی مانند انسان‌ها باشند و تأثیرات محیطی آلاینده‌ها را بر این گروه از جانداران نشان دهند. ما هنوز پاسخ این پرسش را نمی‌دانیم».
استیون بردباری، قائم‌مقام بخش آفت‌کش‌ها در دفتر سازمان حفاظت محیط زیست در واشینگتن می‌گوید: «مطالعاتی از این دست به ما کمک می‌کند تا بدانیم کدام گونه‌ها باید بادقت بیشتری مورد توجه قرار بگیرند. هر کجا که برای سازمان ممکن باشد، گونه‌های دیگری هم در کنار دوزیستان زیر نظر قرار خواهند گرفت تا به ارزیابی دقیق‌تر آلودگی در یک منطقه خاص بپردازد».
کلود گسکان، نایب‌رئیس و عضو گروه تخصصی دوزیستان در حفاظت بینالمللی محیط زیست می‌گوید: «این یافته‌ها نباید نیاز به حفاظت دوزیستان را کم‌ارزش جلوه دهند. دوزیستان هنوز هم در فهرست جانوران پرخطر، در بالاترین سطح تهدید هستند که نمی‌تواند نادیدهگرفته شود. این جانوران به پرتوهای فرابنفش حساسند، تغییر کاربری محیط زندگی‌شان می‌تواند آنها را از بین ببرد، بیماری‌ها و تغییرات آب‌وهوایی هم بی‌تأثیر نیستند؛ بهتر بگوییم، دوزیستان به هزار و یک دلیل از بین می‌روند. آنها هنوز هم آیینه تمام‌نمای محیط زیست کره‌ای هستند که نیاز به توجه و رسیدگی بیشتر ما انسان‌ها دارد».
نظر شما