رویکرد سیاست خارجی جدید ترکیه

برای پاسخ به این پرسش ابتدا لازم است به این توضیح مقدماتی پرداخت که اساسا ژئوپلیتیک به مثابه یک شمشیر دو لبه است؛ بدین معنی که حاکمان یک کشور از ویژگی های ژئوپلیتیکی خود که همواره به عنوان یک مزیت و فرصت مطرح است، به دو صورت می توانند استفاده کنند. برخی حکومت ها اگر چه در برخورد با عامل ژئوپلیتیک با نگاه فرصت محور عمل می کنند، اما نوع تصمیم آن ها عملا منجر به بازتولید “ژئوپلیتیک جنگ” می شود و از این گونه تجربیات طی قرن بیستم و بیست و یکم میلادی از سوی برخی حاکمان کم نبوده است. اما برخی حکومت ها در طول تاریخ سعی کرده اند با اتخاذ راهبردهای اصولی موجبات تقویت قدرت ملی، منطقه ای و بین المللی کشور خود را فراهم سازند.لازم به یادآوری است اندیشمندان روابط بین الملل و ژئوپلیتیسین ها معتقدند که عوامل ژئوپلیتیک همواره دارای نقش و جایگاه ثابتی هستند و تنها چیزی که موجب افزایش این نقش یا کاهش و یا حتی ارزش و بی ارزشی این عوامل می شود، اندیشه حاکمان وقت یک کشور است.

با عنایت به توضیحات فوق، اکنون راحت تر می توانیم به پرسشی که در ابتدا مطرح کردیم مبنی بر این که آیا اقدامات جدید حاکمان ترکیه به ویژه افزیش سطح چالش های امنیتی و نظامی با کشور همسایه خود سوریه در راستای منافع ملی این کشور هست یا خیر؟

در چهارچوب تحلیل های ژئوپلیتیکی، اولین نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که بازی جدید ترکیه در آینده موجب کاهش وزن ژئوپلیتیکی این کشور در منطقه خواهد شد؛ چرا که ترکیه به دلیل آن که امروزه نقش یک همسایه بد را برای سوریه بازی می کند، قطعا از سوی سایر کشورهای منطقه به عنوان عامل بی ثباتی منطقه شناخته خواهد شد و بنابراین اعتماد و اطمینان منطقه ای نسبت به این کشور به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت. به عبارت دیگر، موقعیت ژئوپلیتیکی ترکیه در منطقه ایجاب می کند تا این کشور به عنوان یک کشور ثبات ساز به ایفای نقش بپردازد، در حالی که مداخلات آن در سوریه بر خلاف این نقش است و بدون تردید نخستین پیامدهای منفی چنین تصمیمی برای خود ترکیه خواهد بود.

ضمن این که حکومت ترکیه باید به این مساله توجه اساسی داشته باشد که ترکیه اصولا برخوردار از مولفه های ژئوپلیتیکی قدرت ساز نیست و به ویژه در حوزه های اقتصادی به شدت نیازمند تعاملات منطقه ای می باشد. بنابراین بی ثباتی در منطقه بدون تردید موجب کاهش قدرت اقتصادی ترکیه خواهد شد که امروزه به عنوان عاملی مهم در سرنوشت قدرت ملی کشورها مطرح است.

از طرف دیگر، کشور ترکیه به طور سنتی همواره نقش حائل میان شرق و غرب برای خود قائل است. بدین معنی که غرب همواره سعی داشته است از پنجره ترکیه به شرق نگاه کند. اما ترکیه ای متناسب با معیارها و استانداردهای غربی ساخته شده باشد. ترکیه هم در کارنامه سیاست خارجی خود همواره از این مساله استقبال کرده است و برای تحقق آن نیازمند به کار بستن سیاست های توازن بخش در منطقه بوده است. اما در حال حاضر به نظر می رسد ترکیه بر خلاف این حکم ژئوپلیتیکی حرکت می کند و بدون تردید نادیده گرفتن آن منجر به تحمیل یک شکست تاریخی برای سیاست خارجی ترکیه خواهد شد. در این خصوص باید تاکید کرد که حتی بازیگران غربی از بازی جدید ترکیه در منطقه حمایت جدی نمی کنند و به همین دلیل اکنون ترکیه با این پرسش و نگرانی رو به روست که در صورت وقوع درگیری نظامی با سوریه، آیا هم پیمانان غربی آن در ناتو حاضر به حمایت کامل از مواضع ترکیه خواهند بود؟

نکته حائز اهمیت دیگری که در این چالش راهبردی ترکیه باید به آن پرداخت آن است که این کشور با داشتن سابقه تاریخی قوی در جهان اسلام و وجود اکثریت جمعیت مسلمان در آن، می تواند متکی بر مولفه ژئوپلیتیکی “اسلام” برای خود وزن و جایگاه ویژه ای تعریف کند و در تعامل مشترک با جهان اسلام مقبولیت های جدیدی برای سیاست خارجی خود ایجاد کند. اما اکنون شاهد هستیم که ترکیه با انتخاب گزینه مداخله در امور یک کشور مسلمان موجب شده است تا موقعیت خود را در آینده جهان اسلام به مخاطره بیندازند. به خصوص این که غربی ها در پرونده سوریه با هزار اما و اگر مواجه هستند و در چنین شرایطی تهم شدن ترکیه به پیاده نظام راهبردهای غرب در جهان اسلام قطعا یکی از نتایجی خواهد بود که هر کارشناس منصفی به آن خواهد رسید.

از طرف دیگر، ترکیه در حوزه ژئوپلیتیکی داخلی خود با چالش های راهبردی مهمی مواجه است که البته بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه با آن دست به گریبان هستند. چالش هایی از قبیل قومیت ها، اختلافات مذهبی، چالش های مرزی و ارضی و … . اقدامات خصومت آمیز ترکیه در مقابل سوریه موجب تحریک این چالش ها شده است و به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند ترکیه امروزه نه تنها خود را در برابر یک جنگ احتمالی خطرناک با سوریه قرار داده است، بلکه با افزایش تحرکات اکراد و هم چنین علویان داخل ترکیه مواجه است.

بنابراین نتیجه منطقی رفتار جدید سیاست خارجی ترکیه در منطقه بر پایه منطق ژئوپلیتیک نتیجه ای جزء تحمیل یک شکست تاریخی برای ترکیه نخواهد بود که عواقب امنیتی جدی برای آینده این کشور حتی در ابعاد جغرافیای سیاسی خواهد داشت.

بررسی استراتژیک

4949