هادی نیلی: مراسم حج امسال در حالی برگزار می‌شود که از چندماه‌پیش حرف و حدیث‌های بسیاری درباره آن مطرح شده بود. این مهم‌ترین مناسک اسلامی که اغلب اسلام‌شناسان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های آن را افزایش وحدت بین مسلمانان می‌دانند، خود به یکی از نقاط اختلاف بین برگزارکنندگان و برخی جوامع اسلامی به خصوص شیعیان شده است.
نزدیکی فکری برخی از مقامات و چهره‌های سعودی به اندیشه‌های تندروانه وهابی که با مذهب شیعه و برخی دیگر از مذاهب اسلامی سر دشمنی دارند، پیش از این نیز برای حج‌گزاران ایرانی مسئله‌ساز بوده اما امسال دو مسئله مزید بر مشکلات قبلی شده و مسائلی را برای حج‌گزاران ایرانی فراهم کرده است: شیوع جهانی آنفلوآنزای خوکی که می‌تواند در طول مراسم حج به‌شدت بین حجاج کشورهای مختلف شیوع پیدا کند و به‌این‌ترتیب در کشورهای آنان بیشتر پخش شود و همچنین درگیری‌های اخیر یمن که عملاً به جنگ بین نیروهای موردحمایت ایران و عربستان تبدیل شده است.
انگشت‌نگاری از عمره‌گزاران
از اردیبهشت‌ماه امسال کسانی که سر و کارشان به ترمینال ویژه حجاج در فرودگاه مهرآباد می‌افتاد، با بانوانی روبه‌رو می‌شدند که هرچند خود را برای اعزام به حج عمره آماده کرده و به فرودگاه آمده بودند، به دلیل صادرنشدن روادید ویژه حج‌شان باید به خانه بازمی‌گشتند. همان زمان رئیس سازمان حج، علت بازماندن این عده از بانوان ایرانی از عمره را اجرای دستورالعمل جدید مقامات عربستانی دانسته و وعده داده بود این مشکلات حل شود.
مصطفی خاکسارقهرودی در توجیه این بدرفتاری مقامات سعودی گفته بود: دستورالعمل جدید مقامات عربستانی در واقع چیزی جز اجرای مقررات قدیمی این کشور مبنی بر ممنوعیت ورود بانوان زیر 45 سال به صورت مجرد به حج نیست. بدین ترتیب، خواهران زیر 45 سال متقاضی حج، از این پس بدون همراه داشتن محارم نمی‌توانند به حج مشرف شوند.
اما این تنها مشکلی نبود که در ماه‌های اخیر برای ایرانیان عازم عربستان پیش آمده است. مأموران سعودی در فرودگاه‌های این کشور از ایرانیان انگشت‌نگاری می‌کردند که گذشته از غریب‌بودن این رفتار، جزئیات مراحل این انگشت‌نگاری در مواردی سبب مزاحمت‌های آزاردهنده برای بانوان زائر شده بود. در این باره نیز رئیس سازمان حج توضیح داده بود: انگشت‌نگاری از زائران در عربستان، شامل اتباع کشورهای مختلف است و این مسئله همانند عراق، ریشه در ناامنی‌ها و حضور خارجیان دارد. به نظر مصطفی قهرودی، «شرایطی را که امروز در عربستان داریم در مجموع بهتر از 6 سال پیش است».
تهدید مراجع به تحریم
با این حال برخی از مراجع تقلید و چهره‌های ارشد مذهبی، نظر رئیس سازمان حج را ندارند. از جمله آیت‌الله مکارم‌شیرازی و آیت‌الله محمدی‌ری‌شهری پیش‌تر در انتقاد شدیداللحن از رفتار سعودی‌ها در جریان مناسک عمره و حج، حتی پیشنهاد تحریم حج از سوی ایرانیان را هم مطرح کرده بودند. حجاج ایرانی که در ماه‌های گذشته به سفر عمره رفته بودند، تجربه خوبی از شرایط پذیرایی از آنان به‌خصوص در شهر مدینه نداشته‌اند.
انتقادها در این‌باره تا جایی بالا گرفت که رئیس مجمع روحانیون مجلس نیز پیشنهاد داد: مسئولان در صورت ناتوانی حل مشکل، سفر عمره را فعلاً متوقف کنند. محمدتقی رهبر گفت: سعودی‌ها از ایران دل خوشی ندارند. آنها واقعاً آدم‌های نامتعادلی هستند. از یک زائر حدود 70 ساله انگشت‌نگاری می‌کنند و یا با گرفتن دست یک خانم از وی انگشت‌نگاری می‌کنند و باید با این موضوع برخورد شود. خباثت سعودی‌ها با این اقدام اخیر بیشتر آشکار شده و پلیدی و زشتی‌های آنها را خیلی شفاف‌تر نشان می‌دهد.
رهبر با یادآوری این‌که «حجاج ایران سالانه میلیاردها تومان در این کشور هزینه می‌کنند و به بازار و اقتصاد آنها کمک شایانی می‌کنیم»، گفت: ما معتقدیم مسئولان سازمان حج و وزارت خارجه باید در روابط خود تجدیدنظر کنند و در این زمینه سکوت نکنند.
پادرمیانی چهره‌های سیاسی
با وجود ناتوانی وزارت امور خارجه و سازمان حج و زیارت در اصلاح رفتار سعودی‌ها با زائران و حج‌گزاران ایرانی، برخی چهره‌های سیاسی برجسته کشور در ملاقات‌های خود با مقامات ارشد عربستان، تلاش کرده‌اند رفتار مأموران سعودی با ایرانیان را بهبود دهند. از جمله دو رئیس‌جمهور سابق، اکبر هاشمی رفسنجانی و سیدمحمد خاتمی که هردو روابط دوستانه‌ای با حاکمان عرب دارند، در سفرهای خود به عربستان تلاش کرده‌اند در این باره مذاکرات موفقی داشته باشند و معمولاً نیز در جریان سفرهای این‌قبیل مقامات و تا مدتی پس از آن، رفتار سعودی‌ها با ایرانیان بهتر می‌شود.
در اردیبهشت‌ماه سال جاری نیز سیدمحمد خاتمی در یک سفر 5 روزه برای شرکت در همایش بین‌المللی «تفاهم جهان اسلام و مسیحیت و ریشه‌های مشترک ادیان» به عربستان رفت، در شهر مدینه به خبرنگاران گفت: «در حاشیه همایش، با مقامات عربستان سعودی نیز ملاقات خواهم کرد و مسائل زائران ایرانی را در گفت‌وگو با ملک عبدالله مطرح می‌کنم.»
رواج نگاه تجاری در کاروان‌های حج
هرچند چهره‌های مذهبی و از جمله مقام رهبری بارها بر «غیرتجاری بودن عملیات حج» تأکید کرده‌اند، با این وجود شماری از کارشناسان هشدار می‌دهند که برخی از مسئولان در سازمان حج و همین‌طور مدیران کاروان‌ها، نگاه سودجویانه‌ای به این سفر معنوی دارند که این خود به کاهش کیفیت خدمات ارائه‌شده و در نتیجه نارضایتی حجاج دامن می‌زند.
کسانی که چنین ظنی دارند، از جمله به کاهش زمان حج عمره در سال جاری از 15 روز به 12 روز اشاره می‌کنند. همچنین حجاج ایرانی در سال جاری مجبور به استفاده از فرودگاهی متروکه در جده شده بودند؛ فرودگاه قدیمی ملک‌عزیز که بیش از 50 سال از عمر آن می‌گذرد، سقفی چادری دارد و فاقد امکانات رفاهی مانند بوفه، نمازخانه، دست‌شویی و حتی دستگاه تهویه و آب‌سردکن است.
در همین حال برخی منابع خبری غیررسمی احتمال می‌دهند بحرانی که می‌تواند متعاقب تعطیلی موقت سفر عمره برای جریمه‌کردن مقامات عربستان برای تأمین هزینه‌های مربوط به کارکنان سازمان حج و مدیران کاروان‌ها در پی داشته باشد، یکی از دلایل بی‌توجهی مسئولان سازمان حج به پیشنهاد تعطیلی موقت عمره بوده است.
در همین حال روز سه‌شنبه نماینده مردم سقز و بانه از درخواست تحقیق و تفحص 52 نماینده مجلس شورای اسلامی از سازمان حج و زیارت خبر داد.
فخرالدین حیدری در گفت‌وگو با خبر، ضمن تأیید این درخواست، با اشاره به این‌که قراردادهای سازمان حج و زیارت و انتخاب مدیران کاروان‌ها از جمله محورهای تحقیق و تفحص از سازمان حج و زیارت است گفت: اعزام مسئولان دولتی به حج تمتع و شرکت‌های طرف قرارداد سازمان حج و زیارت در کشور عربستان و نیز سرنوشت پول ودیعه‌هایی که از مردم برای اعزام به حج سال‌ها در حساب بانکی می‌ماند، از دیگر محورهای این درخواست تحقیق و تفحص است.
کاهش طول سفر حج‌گزاران ایرانی
بی‌توجهی مسئولان برگزاری حج به مشکلاتی که پیش از این و به‌ویژه در ماه‌های گذشته برای عمره‌گزاران ایرانی پیش آمد، باعث شده دامنه این مشکلات به مناسک حج نیز کشیده شود و حج‌گزاران نیز از بدرفتاری‌های مشابه رنج ببرند. از جمله روزنامه خبر از برخی حج‌گزاران و مدیران کاروان که در حال حاضر در مکه به سر می‌برند شنیده است طول اقامت شمار زیادی از ایرانیان در مدینه پنج روز کمتر بوده است. ظاهراً توجیه اصلی مسئولان سعودی برای این تغییر برنامه، رفتارهای زائران ایرانی قبرستان بقیع بوده است.
در همین حال روز گذشته رئیس سازمان حج و زیارت خبر از آن داد که در نامه‌ای به امیر مکه، خواستار حل مشکل پروازهای بازگشت حجاج ایرانی از فرودگاه جده شده است.
مصطفی خاکسارقهرودی امروز چهارشنبه گفت: بخشی از مشکل قبلی در زمینه پروازهای بازگشت حجاج ایرانی حل شده و بخشی از این مشکل نیز همچنان به قوت خود باقی است و بر اساس این شرایط حجاج ایرانی بین 24 تا 35 روز در عربستان اقامت خواهند داشت.
این مقام مسئول در سازمان حج ضمن تأکید بر ادامه پیگیری‌ها برای حل مشکل یادشده که به علت بازسازی بخشی از فرودگاه جده ایجاد شده است، از پیگیری راه حلی جدید برای افزایش سرعت انتقال حجاج ایرانی خبر داد. به گفته او، اگر مشکل پروازهای بازگشت حجاج از فرودگاه جده مرتفع نشد، گزینه بازگشت تعداد بیشتری از حجاج از فرودگاه مدینه در دستور کار قرار می‌گیرد.
البته با به‌نتیجه‌رسیدن هر کدام از دو راه‌حل، سقف زمانی 35 روزه کنونی سفر حجاج به سرزمین وحی کاهش پیدا کرده و مطابق با برنامه‌های زمانی اعلام شده قبلی انجام می‌شود.
نظر شما