درخواست سلام فیاض از شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر به رسمیت شناختن یکجانبه دولت فلسطینی و متعاقب آن مخالفت بسیاری از کشورهای غربی و اعلام حمایت برخی کشورهای عربی از این اقدام بحث‌هایی را در محافل دیپلماتیک پدید آورده است. جهت بررسی این موضوع با حمیدرضا دهقانی پوده رئیس مرکز تحقیقات خاورمیانه و خلیج فارس به بحث و بررسی نشسته‌ایم.
*درخواست تشکیلات خودگردان فلسطینی از شورای امنیت مبنی بر برسمیت شناختن یکجانبه دولت فلسطین جدیدترین چالش را درباره فلسطین ایجاد کرده است. ارزیابی شما در این باره چیست؟
موضوع دولت فلسطین از سالیان بسیار دوری در محافل بین‌المللی مطرح بوده است. همزمان با بحث تشکیل رژیم صهیونیستی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در قعطنامه 181 که در 29 نوامبر 1947 مسئله تقسیم را مطرح کرد. بر اساس آن قعطنامه حدود 50% از فلسطین به رژیم صهیونیستی و همین مقدار نیز به دولت فلسطین اختصاص یافته بود ولی علی رغم اینها چند ماه بعد در 14 می1984 طرف اسرائیلی بطور یکجانبه تشکیل دولت اسرائیل را اعلام کرد و تشکیل دولت فلسطین در هاله‌ای از ابهام فرورفت. با شروع جنگ‌های 1948 و 1949 رژیم صهیونیستی بخش‌های بیشتری از فلسطین را اشغال کرد و در نتیجه تنها 22% از سرزمین فلسطین که شامل کرانه باختری رود اردن، نوار غزه و بیت‌المقدس شرقی بود از تصرف اسرائیلی‌ها در امان ماند. در نتیجه دولت مصر غزه و دولت اردن کرانه باختری را تصرف کرد. این وضعیت تا 1967 ادامه پیدا کرد. در سال 1988 دومین تحول مهم در این خصوص رخ داد و طی آن سازمان آزادیبخش فلسطین در تونس اعلام کرد که راه حل دو دولت را می‌پذیرد و در نتیجه دولت در تبعید فلسطین را تشکیل داد. این وضعیت تا سال 1990 ادامه یافت هنگامی که کنفرانس مادرید بر پا شد و مذاکرات دو جانبه و چند جانبه بین طرف‌های عربی و اسرائیلی آغاز شد. این وضعیت سرانجام پس از یک دوره مذاکرات سری بین عرفات و طرف‌های اسرائیلی در اسلو منجر به امضای توافقنامه اصول در 13 سپتامبر 1993شد. در این مذاکرات مقرر شد برخی از موضوعات طی مذاکرات آتی نهایی شود. طی زمانبندی بنا بود مذاکرات نهایی در سال 1999 انجام شود و در مورد قدس، آوارگان، آب، مرزها و دولت فلسطینی توافق به عمل آید. اما در عمل این مذاکرات از سال 2000 آغاز شد و بدون دستیابی به نتیجه‌ای پایان یافت. در طول این سال‌ها بویژه در دوران بوش بحث تشکیل دولت فلسطینی مطرح بوده است. بر اساس کنفرانس آناپولیس مقرر شد دولت فلسطینی تا پایان 2008 (پایان 8 ساله جورج بوش)تشکیل شود. اما طرف اسرائیلی در موارد بسیاری با این موضوع به مخالفت پرداخت از جمله مهمترین موارد در مورد ماهیت دولت است. از دیدگاه اسرائیلی‌ها این دولت نباید دارای ارتش، سلاح و سیاست خارجی باشد. این محدودیت‌ها دولت فلسطینی را به محدوده خودگردان تنزل می‌دهد. با این وجود طرف اسرائیلی پذیرش دولت خودگردان را نیز به رسمیت شناختن ماهیت یهودی دولت اسرائیل مشروط کرد. بدین ترتیب عملاً تشکیل دولت فلسطینی با بن‌بست مواجه شده بود. اقدام تشکیلات خود گردان در اعلام یکجانبه دولت فلسطینی از جنس اقدامات طرف اسرائیلی است. موجودیت اسرائیل به صورت یکجانبه بوده است. در حال حاضر هم برخی اقدامات مانند شهرک سازی‌ها و تغییر وضعیت بیت المقدس به طور یکجانبه انجام می‌شود.
*تشکیلات خودگردان با چه انگیزه‌ای طرح تشکیل یکجانبه دولت فلسطینی را ارائه داده است؟
وضعیت فلسطین در داخل مناسب نیست. اختلاف و شکاف از یک طرف و به طور کلی وضعیت مذاکرات فلسطین و اسرائیل از سوی دیگر مانع شد که طرف فلسطینی بتواند در چارچوب توافقی تشکیل دولت فلسطینی را اعلام کند. از بعد داخلی این وضعیت از یک نوع رقابت بین حماس و تشکیلات خودگردان ناشی می‌شود. اقدام تشکیلات خودگردان در درخواست برای اعلام یکجانبه دولت فلسطینی از بعد داخلی نیز اهمیت دارد.
*جامعه جهانی به رغم اینکه در مواردی مانند شهرک‌سازی موضعی متحد علیه اسرائیلی‌ها اتخاذ کرده است، در این مورد چندان با پیشنهاد دولت خودگردان موافقت نداشته است. دلیل این اتفاق را در چه می‌دانید؟
برای تشکیل یک دولت عناصر متعددی لازم است. سرزمین، جمعیت، حاکمیت و شناسایی از این عناصرند. دولت فلسطینی از حیث سرزمین و جمعیت با مشکل کمتری مواجه است. هر چند ارتباط جغرافیایی نوار غزه و کرانه باختری قطع است ولی در مجموع در این دو فاکتور مشکل کمتری وجود دارد. از حیث حاکمیت به علت جنگ 22 روزه و استقرار دو حکومت در غزه و کرانه باختری شاهد دوگانگی و تنزل حاکمیت هستیم. در زمینه شناسایی نیز مشکلات وجود دارد. دولت قانونی حماس از سوی غرب مورد تایید قرار نگرفته و از طرف دیگر دولت سلام فیاض نیز در کرانه باختری با بحران مشروعیت و مقبولیت مواجه است. این مسائل در مجموع مسئله تشکیل یکجانبه دولت فلسطینی را با مشکل روبه‌رو می‌کند.
نظر شما