انتقال پایتخت در دیگر کشورها چگونه اتفاق افتاد؟

هادی معیری نژاد- انتقال پایتخت تنها با انگیزه کم کردن بار ترافیک و آلودگی هوا انجام نمی شود؛ در برخی از کشورها انگیزه های سیاسی و اقتصادی غالب است، در برخی از کشورها مانند استرالیا و کانادا نیز پایتخت ها توافقی انتخاب شده اند و این شهرها کاملا برای پایتخت شدن برنامه ریزی شده اند.

در گزارش زیر تعدادی از پایتخت های دنیا که یا منتقل شده و یا توافقی و برنامه ریزی شده است مورد بررسی قرار می گیرد.

مالزی؛ پوتراجایا
پوتراجایا یک شهر برنامه‌ریزی شده واقع در جنوب کوالالامپور و پایتخت اداری کشور مالزی است.

چندین اداره دولتی از شهر متراکم و شلوغ کوالالامپور که بزرگترین شهر کشور است، به این شهر منتقل شدند. با این وجود، کوالالامپور همچنان به‌عنوان پایتخت ملی و قانونی مالزی به شمار می‌رود. پوتراجایا همانند کوالالامپور و جزیره لابوان، یک ناحیه فدرال است.

نام پوتراجایا از نام "تونکو عبدالرحمان پوترا" اولین نخست وزیر مالزی، بر این شهر گذاشته شد. در زبان مالایی، واژه "پوترا" که از سانسکریت ریشه گرفته، به معنی پادشاه و «جایا» به معنی عالی‌مقام یا پیروزمند است.

بر اساس آمار سال 2007 جمعیت پوتراجایا برابر با 50٬000 نفر بوده است. اگرچه مالزی یک کشور چندقومی با مالایی‌ها، چینی‌ها، هندی‌ها، گروه‌های اوراسیایی است، اما معماری پوتراجایا تا حد زیادی به سبک عربی مدرن نزدیک است.

ایده تاسیس پایتخت اداری جدید به‌عنوان جایگزین کوالالامپور، در اواخر سال 1980 و در زمان حاکمیت ماهاتیر محمد چهارمین نخست وزیر مالزی شکل گرفت.

هدف از این کار، کاستن از تراکم کوالالامپور و فراهم کردن زمینه‌های ادامه توسعه این شهر به عنوان مرکز تجاری و مالی کشور بود. پوتراجایا در 19 اکتبر 1995 بنیان نهاده شد و به عنوان سومین منطقه فدرال مالزی پس از کوالالامپور و لابوان معرفی شد.

برزیل، برازیلیا

برازیلیا پایتخت کشور برزیل است. ساخت این شهر به این علت بود که می‌خواستند محل پایتخت برزیل که پیش از آن شهر ریو دوژانیرو بود را تغییر داده و بیشتر به مرکز و غرب کشور بیاورند تا به دیگر ناحیه‌ها نزدیک‌تر باشد. برای این تغییر پایتخت نیروی کاری عظیمی از سراسر کشور به‌کار گرفته‌شد. طرح و نقشه این شهر بشکل یک هواپیما است.

رئیس‌جمهور یوشلینو کوبیچک (Juscelino Kubitschek) فرمان ساخت برازیلیا را داد و در واقع یکی از مفاد قانون اساسی کشور را که در مورد این بود که مرکز کشور باید به مکان دیگری غیر از ریو دوژانیرو منتقل شود را به اجرا درآورد. طراح شهری اصلی برازیلیا لوسیو کوستا (Lúcio Costa) بود.

اسکار نیمیر معمار اصلی اغلب ساختمان‌های دولتی و روبرتو برل مارکس طراح مناظر طبیعی شهر بود. طراحی این شهر بر پایهٔ نظریات لی کوربسیر استوار بود. برازیلیا طی 41 ماه ساخته شد و ساخت آن از سال 1956 تا 21 آوریل سال 1960 یعنی زمان افتتاح رسمی آن بطول انجامید.

از سال 1763 تا 1960 شهر ریودوژانیرو پایتخت برزیل بود، و منابع غالبا در ناحیهِ جنوبی کشور متمرکز بودند. برزیلا از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مرکز کشور قرار دارد. در واقع پایتختی است که از لحاظ جغرافیایی خنثی است. نظریهِ ایجاد پایتخت برزیل در داخل مربوط به قانون اساسی در 1891 می‌شود که در آن دقیقا عنوان شده بود که بخش فدرال باید کجا باشد، اما خود محل تا سال 1922 تعریف نشده بود. موقعیت برزیلا باعث توسعهِ ناحیهِ مرکزی برزیل می شود و تمامیت بهتری در قلمروی برزیل ایجاد می‌کند.

طبق یک افسانه، کشیش ایتالیایی گیوانی ملچیر بویکو دارای رویایی در مورد آینده بود که مربوط به شهری در آینده می‌شد که مشابه موقعیت برزیلا است. امروزه، در برزیلا اشارات بسیاری به این عالم که فرمان سیلسیان را بنیاد نهاد وجود دارد. این نام به یکی از کلیساهای اصلی نیز داده شده‌است.

اسلام آباد پاکستان

پس از استقلال سیاسی پاکستان ، فکر انتخاب پایتخت مناسب که مرکزیت ثقل سیاسی و اقتصادی داشته باشد به وجود آمد. نخست شهر کراچی به عنوان پایتخت مورد بررسی قرار گرفت ، اما مطالعات انجام شده نشان داد که انتخاب شهر موجود بنا به دلایل متعدد منطقی نیست و ایجاد شهر جدید از جنبه های اقتصادی (ارزش افزوده اطراف شهر جدید و امثال آن) ، اجتماعی (عدم تعلق به یک گروه اجتماعی) ، فنی (تخریب بخش قابل توجهی از امکانات موجود) و با توجه به جنبه های شهرسازانه (ایجاد هسته مناسب برای یک جهان شهر) قابل توجه است.

به همین دلیل با توجه به مرکزیت ثقل و واقع شدن در محور جاده ابریشم، اسلام آباد به عنوان پایتخت در مجاورت شهر راولپندی انتخاب شد. برنامه ریزی این شهر از سال 1959 آغاز و تا سال 1963 به طول انجامید و در سال 1961 نیز وارد مرحله اجرایی شد.

شهر اسلام آباد بر فلات پوت وار در پاکستان شمالی قرار گرفته، به سفارش محمدعلی جناح، محل جدیدی برای ایجاد پایتخت جدید پیش بینی و در 1961 ساختن آن شروع شد. سپس بیشتر ادارات و سازمان های دولتی از کراچی به اسلام آباد انتقال یافت و سرانجام در 1962 پایتخت کشور پاکستان شد.

شهر اسلام آباد در محلی در پنجاب ساخته شده که سابقه فرهنگی و باستانی دو هزار ساله دارد و پایتخت آن شهر زیکمالا بود و اثار به جا مانده باستانی آن نشان می دهد که مرکز علمی و فرهنگی باستان بوده است. اسلام آباد در 15 کیلومتری راولپندی قرار گرفته است. در شهر اسلام آباد بناهای دولتی، هتل ها و ساختمان های متعدد بسیاری برافراشته شده، دارای خیابان های وسیع تمیزی است و اب و هوای آن لطیف است. 

کانبرا، استرالیا
کانبـِرا پایتخت کشور استرالیا است. جمعیتی بیش از 325 هزار نفر دارد و بزرگ‌ترین شهر غیر بندری استرالیا به شمار می‌آید. در 300 کیلومتری جنوب غربی سیدنی و 650 کیلومتری شمال شرقی ملبورن واقع است.

کانبرا در سال 1908 در توافقی میان سیدنی و ملبورن به پایتختی استرالیا برگزیده شد. این شهر به عنوان شهری که کاملاً با نقشه قبلی ساخته شده‌است با دیگر شهرهای استرالیا تفاوت دارد. کانبرا به عنوان پایتخت استرالیا، پارلمان و دادگاه عالی این کشور و بسیاری دیگر از اداره‌های دولتی را در خود جای داده‌است. کانبرا همچنین مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی استرالیاست.

این شهر تنها شهر در بین تمامی شهرهای استرالیا است که با هدف قبلی و با طراحی قبلی ساخته شده‌است. پس از مسابقة بین‌المللی طراحی شهری، طرح معمار شیکاگوئی، والتر بورلی گریفن انتخاب و عملیات ساخت در سال 1913 آغاز شد.

طراحی شهر مملو از باغهای شهری بود و مساحت‌های زیادی به فضای سبز اختصاص داده شد بطوریکه کانبرا عنوان «پایتخت بوته» را به خود اختصاص داد. هر چند رشد و توسعة کانبرا در اثر جنگ‌های جهانی کاهش یافت، اما پس از جنگ جهانی دوم دوباره مسیر پیشرفت را ادامه داد.

کانبرا محل استقرار هیأت دولت، پارلمان، دادگاه عالی استرالیا و سازمان های متعدد دولتی است. همچنین محل استقرار چندین موسسة فرهنگی و اجتماعی ملی است. دولت فدرال بیشترین درصد تولید ناخالص ملی را دارد و بزرگ‌ترین کارفرما در کانبرا است.

اتاوا کانادا
اتاوا به همراه گاتینو که در ایالت کبک واقع شده منطقه پایتختی ملی را تشکیل می‌دهند. نخستین سکونتگاه‌های اروپایی در منطقه به خاطر صنعت چوب به‌وجود آمدند. پس از جنگ سال 1812، مهاجرت به اتاوا از سوی دولت تشویق شد و جمعیت آن به سرعت رشد کرد. سرهنگ جان بای در سال 1832 ابتکار ساخت کانال ریدو (Rideau) را به‌دست گرفت، تا مسیری جایگزین با فاصله‌ای دورتر از مرز آمریکا به سوی مونترال باشد. شهری که به این ترتیب به وجود آمد که بایتون (Bytown) نامیده شد و ساخت کانال ریدو به اهمیت تجاری منطقه افزود. در سال 1855، بایتون به اتاوا تغییر نام داد.

اتاوا در 31 دسامبر سال 1857 به عنوان پایتخت کانادا انتخاب شد. انتخاب این شهر به عنوان پایتخت نوعی سازش میان دو فرهنگ منطقه بود، چرا که نامزدهای دیگر از جمله مونترال و تورنتو هریک بیش از اندازه در مناطق فرهنگی فرانسوی یا انگلیسی قرار داشتند. علاوه بر این، این شهر تا اندازه‌ای از مرزهای این کشور با ایالات متحده دور بود، و این به عنوان یک مزیت نظامی تلقی می‌شد.

ساختمان پارلمان در اتاوا بر روی یک تپه شیب‌دار، به نام پارلمان هیل، در نزدیکی شروع کانال ریدو ساخته شده‌است. در تاریخ 3 فوریه سال 1916 این ساختمان سوخت و سپس در سال 1922 ساختمان کنونی به همراه برج صلح که هم‌اینک نماد پایتخت به‌شمار می‌آید تکمیل شد.

آلمان، برلین
انتقال پایتخت آلمان از بن به برلین در واقع یک بازگشت به گذشته بود چرا که پیش از جنگ، برلین پایتخت بود و به دلیل اشغال و دوپاره شده قاعدتا نمی توانست پایتخت آلمان غربی باشد.

بعد از فروپاشی دیوار برلین این شهر دوباره جایگاه خود را در آلمان و در اروپا به دست آورد و بارها به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا از سوی مجامع مختلف انتخاب شد.

کشورهای در صدد انتقال
از اندونزی، ایران و تایلند به عنوان کشورهایی نام می برند که در صدد انتقال پایتخت هستند شلوغی و بلا خیز بودن بانکوک و جاکارتا و بالاخره ازدحام جمعیت فعال در تهران همه از انگیزه هایی هستند که این چند شهر را لااقل از زبان مسئولان بتوانیم در زمره پایتخت هایی که دلشان می خواهد منتقل شوند دسته بندی کنیم .
47301