الهام نداف: جشنواره فیلم فجر با وجود 30 سال سابقه یکی از متغیر‌ترین جشنواره‌های فرهنگی و هنری ایران است که با توجه به تغییر مدیران فرهنگی هر سال با مدیریت تازه و تعاریف جدیدی روبرو می‌شود.
با همه این‌ها به جز این جشنواره ما رویداد سینمای مهم دیگری نداریم که فیلمسازان برای حضور در آن تمام تلاششان را به کار بگیرند. یکی از مهم‌ترین نکات برگزاری این جشنواره وجود دبیر آن است. در سال‌های متمادی این دبیر از میان مدیران دولتی انتخاب می‌شد، اما ظاهرا مسئولان برگزاری جشنواره فیلم فجر در سازمان سینمایی بالاخره به این نتیجه رسیدند که مدیریت دولتی شبهات متفاوتی را در مورد گزینش و حضور فیلم‌ها در جشنواره از سوی فیلمسازان برمی‌انگیزد.
محمدرضا عباسیان مدیر موسسه رسانه‌های تصویری، دبیر اجرایی سی و یکمین جشنواره فیلم فجر است. او فعالیت‌های یک دبیر را فرا‌تر از چیزی که تا امروز در جشنواره فجر اتفاق افتاده می‌داند و معتقد است دبیر مسئول انتخاب فیلم‌های حاضر در جشنواره و محتوای آن هاست. گفت‌و‌گوی خبرآنلاین با عباسیان را در ادامه می‌خوانید.
شما هم مانند دبیران دوره‌های قبل این شعار را دارید که جشنواره سی و یکم با دوره‌های قبلی جشنواره فیلم فجر تفاوت دارد؟ اگر جوابتان مثبت است جشنواره امسال چه تفاوتی با سال‌های گذشته دارد؟
با این نگاه که هر دبیری بگوید می‌خواهم در این دوره کار ویژه‌ای انجام دهم که با دوره‌های قبل متفاوت است، مشکل دارم. این یک ایراد است و اصلا حسن نیست. با این کار می‌خواهیم بگوییم مدیران قبلی ایراد داشتند و ما می‌خواهیم بهترین جشنواره را برگزار کنیم. این اشتباه است. مگر در فضای برگزاری جشنواره‌ای که چارچوب و مانیفست و شان‌اش مشخص است چه تغییری می‌توان پیش آورد؟ همه همکاران قبلی من به عنوان دبیر می‌خواستند با نگاه به تجربه بزرگان کیفیت برگزاری جشنواره را بالا ببرند و آن بخش را که مشکل داشته اصلاح کنند و از بخش‌هایی که نقاط قوت بوده استفاده کنند.
شما به عنوان دبیر جشنواره سی و یکم می‌خواهید چه کار ویژه‌ای انجام دهید؟
من هم به عنوان دبیر جشنواره می‌خواهم بخش‌هایی از دوره‌های قبل را که خوب بوده بهتر از گذشته برگزار کنم و مشکلات بخش‌هایی را که ایراداتی به آن وارد بوده برطرف کنم.
این تغییرات در حوزه محتوا هم به وجود می‌آید؟
سال گذشته نگاه این بوده که دبیر خودش را از محتوای آثار مبرا می‌دانست و می‌گفت متولی محتوای آثار سینمایی اداره نظارت است و من دبیر اجرایی هستم. من شخصا با این مسئله مشکل دارم و می‌گویم دبیر هر جشنواره‌ای باید به کیفیت محتوایی آثاری که به بخش‌های مختلف جشنواره راه پیدا می‌کند احاطه داشته باشد و پاسخگوی فیلم‌هایی باشد که پذیرا و میزبانشان است.
یعنی اگر فیلمی با محتوای نه چندان مطلوب در جشنواره سی و یکم روی پرده برود، دبیر مسئول است؟
ببینید. قرار نیست جشنواره فیلم فجر محل عرضه تمام آثار سینمایی یک سال کشور باشد. جشنواره فیلم فجر بزرگ‌ترین جشنواره سینمایی و مهم‌ترین شاخه هنری کشور است که هر سال برگزار می‌شود. این جشنواره با مهم‌ترین جشن سالگرد پیروزی انقلاب همزمان است.
جشنواره‌ای با این عقبه باید محل عرضه فیلم‌هایی باشد که شان فجر، انقلاب و سینمای انقلابی را رعایت کند. یک بخش حفظ این شان، کیفیت برگزاری است و به محتوای آثار هم باید توجه شود، چرا که باید بهترین کیفیت محتوایی را داشته باشیم. همیشه تصور می‌شود هر چه فیلم بیشتر در جشنواره فجر داشته باشیم آن جشنواره بهتر برگزار می‌شود. بهترین جشنواره‌های دنیا هم بخش مسابقه‌شان 15، 20 فیلم دارد. ما باید بهترین فیلم‌ها را در جشنواره فجر رونمایی کنیم. از طرف دیگری ما جشنواره‌های دیگری در طول سال در حوزه سینما داریم که حق دارند رونمایی از بعضی فیلم‌ها در آن جشنواره‌ها اتفاق بیفتد. اگر قرار است کیفیت در جشنواره فیلم فجر را احساس کنیم باید در این بخش تغییر ایجاد کنیم.
منظورتان از تغییر در محتوای فیلم‌های جشنواره چیست؟ یعنی جشنواره فیلم فجر هم می‌تواند غیر دولتی برگزار شود؟
ما جشنواره غیر دولتی نداریم. ما اصلا سینمای غیر دولتی نداریم و خصوصی‌‌ترین فیلم‌ها در سینمای ایران با حمایت دولت ساخته می‌شود. فقط درصد حمایت‌ها متفاوت و از یک تا 100 درصد متغیر است. ما جشنواره غیر دولتی هم نداریم و همه جشنواره‌ها مربوط به بخش دولتی است. تعدادی از آن‌ها توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی و تعدادی توسط نهادهای دیگر وابسته به دولت برگزار می‌شود. اینکه کیفیت تولیدات سینمای ما چگونه است باید اداره نظارت پاسخگوی آن باشد. دبیر با همراهی همکارانش در هیئت‌های انتخاب و داوران می‌تواند فیلترهایی برای پذیرش آثار قرار دهد. ضرورتی ندارد همه تولیدات سینمای ایران در جشنواره فجر حضور داشته باشند. جشنواره شعار مستقل هم نمی‌خواهد چون اسمش روی‌اش است و همزمان با دهه فجر برگزار می‌شود. دبیر با همراهی همکارانش می‌تواند تشخیص بدهد چه مدیومی وارد این جشنواره شود و چه فیلم‌هایی وارد نشود.
با این وجود نقش هیئت انتخاب کمرنگ می‌شود، درست است؟
جشنواره‌های ما در ایران یک تفاوت عمده با معتبر‌ترین جشنواره‌های دنیا دارد و آن هم این است که آن‌ها هیئت انتخابشان را معرفی نمی‌کنند. در همه جای دنیا دبیر می‌تواند فیلم‌ها را انتخاب کند و کنارش هم مشاوران و هیئت‌های کار‌شناسی قرار دارند. در جشنواره‌های ونیز، کن و لوکارنو و دبی هیئت انتخاب نمی‌شوند. اما این مسئله در ایران مرسوم شده و اشتباه است. چون هیئت انتخاب فکر می‌کند باید پاسخگو باشند در حالی که نباید پاسخگو باشند.
یکی از لطمه‌هایی که ما در جشنواره فیلم فجر می‌خوریم از تغییر دبیر جشنواره در هر دوره است. من به عنوان دبیری که امسال انتخاب شدم به این مسئله اعتراض دارم. دبیر باید ثابت باشد که بتواند تغییرات را به مرور زمان ایجاد کند. در خارج از ایران دبیر جشنواره‌ای که سال‌ها دبیری را بر عهده دارد نگاه خود و گروهش را در طی سال به فیلمسازان تسری می‌دهد و فیلمسازان را به سمت و سویی که هدفشان است سوق می‌دهد. ما باید از یک جایی شروع کنیم و بگوییم که نگاه ما این گونه است و برای کسی که جایزه فجر مهم است و می‌خواهد فیلمش در جشنواره حضور داشته باشد نگاه مدیران جشنواره هم مهم می‌شود. اگر قرار است موفقیتی در جشنواره به دست بیاورد باید به این ویژگی و اهداف آن جشنواره توجه کند. در حداقل زمان و در یک بازه یک ساله این اتفاق به صورت مقطعی می‌تواند بیفتد.
با این حرف‌ها ما اصلا نباید مدیر دولتی را برای برگزاری جشنواره فیلم فجر انتخاب کنیم؟
مشکلی که درباره جشنواره فیلم فجر سال‌های گذشته وجود داشت این بود که مدیر یک نهاد دولتی تولید کننده فیلم سال‌ها همزمان دبیر جشنواره فیلم فجر هم بود. یعنی محل عرضه و قضاوت آثار، تولیداتش در جشنواره فیلم فجر حضور دارد. در منصفانه‌ترین شکل، بالاخره گوشه چشمی به تولیدات خود و آثار نهادش هم داشته است.
خدا را شکر چند سالی این مسئله حل شده است. دبیر جشنواره فیلم فجر متفاوت از مدیران تولیدکننده فیلم است و می‌شود امیدوار بود نگاه‌ها منصفانه‌تر باشد و دغدغه اینکه چرا این فیلم تولید شده، وجود نداشته باشد. این یک تغییر به سمت حرفه‌ای شدن است. در حوزه‌های دیگر سینما هم این مشکل را داریم. بزرگ‌ترین مرکز تولیدکننده مستند که باید مستند بسازد - و به اینکه می‌سازد یا نمی‌سازد هم کاری ندارم - متولی برگزاری جشنواره هم فیلم‌های مستند است. اینکه چقدر می‌توانند در برگزاری این جشنواره موفق باشند یک سئوال است. شاید تلاششان را هم بکنند، اما این کار قابل تشکیک است. مثل اینکه در یک دعوا، قاضی یکی از خویشان طرفین باشد.
بالاخره دبیر می‌تواند با همین شرایط در انتخاب و جهت‌دهی تولیدات سینمایی نقش داشته باشد یا خیر؟
تغییراتی که به وجود می‌آید اگر استمرار داشته باشد - که در بازه زمانی چند ساله این استمرار وجود دارد - می‌توان امیدوار بود که جشنواره فیلم فجر در تولید آثار سینمایی هم دخالت کند، اما در حال حاضر فقط در انتخاب آثار می‌تواند نقش داشته باشد. دبیر و همراهانش می‌توانند بگویند این طیف از فیلم‌ها را می‌پذیریم و این طیف را نمی‌پذیرم. حالا فرقی نمی‌کند همه اعضای هیئت انتخاب دولتی باشند یا از اهالی سینما. هیئت انتخاب نمایندگان دبیر برای انتخاب آثار هستند.
فکر می‌کنید دلیل تغییر دبیر جشنواره در هر دوره چیست؟
حتما یک عدم رضایتی از دبیر قبلی وجود داشته که دبیر جدید را منصوب می‌کنند، اما باید این سئوال را از کسانی بپرسید که این تغییرات را ایجاد می‌کنند.
شما برای تغییراتی که در جشنواره سی و یکم و بخش‌های مختلف آن ایجاد کردید دلیل منطقی دارید؟
هر جشنواره‌ای یک سری بخش‌های اصلی و رسمی دارد که تغییر نمی‌کند. یک سری هم بخش جنبی در هر جشنواره‌ای وجود دارد. در جشنواره فیلم فجر تا به حال کسی به بخش مسابقه سینمای دست نزده است. ممکن است فیلم‌های این بخش کم و زیاد شده باشد، اما تغییر عمده‌ای نداشته است. بخش سینمای بین‌الملل هم همین گونه است.
پایه‌های اصلی برگزاری جشنواره فیلم فجر سر جایش است. تغییرات در بخش‌های دیگر است که هر کس دفاعیاتی برای این تغییرات داشته است. در دوره‌ای بخش فیلم کوتاه و سینمای مستند از جشنواره فیلم فجر حذف شد. من خودم به عنوان یک مستندساز که در شورای سیاست‌گذاری آن دوره از جشنواره هم بودم منتقد جدی بودم و تقریبا این اعتراضم به تنش کشیده شد، اما در نهایت جمع تصمیم گرفتند که این بخش حذف شود. آنقدر این اعتراض ادامه پیدا کرد که سال بعد مستند بلند به جشنواره فجر برگشت. این تغییرات به خاطر تصمیماتی است که ممکن است غلط و یا درست باشد.
اما در مورد تغییرات امسال، به نظرتان درست است؟
تیم جشنواره ساعت‌ها درباره یک تصمیم بحث می‌کند. 14 جایزه را از جشنواره سی و یکم امسال کم کردیم برای اینکه‌شان جایزه را بالا ببریم. یک نگاه وجود دارد که ما دل آدم‌ها را به دست بیاوریم که این نگاه مدیریتی است؛ هیئت‌های انتخاب و داوران پر تعداد داشته باشیم که همه از ما راضی باشند، اما نگاه دیگر این است که حرفه‌ای و تخصصی نگاه کنیم، چون رسالت ما برگزاری یک کار درست و با کیفیت است.
یک نگاه این است که تعداد جوایز را زیاد کنیم و به همه جایزه بدهیم تا دل همه را به دست بیاوریم اما نگاه دیگر این است که تعداد سیمرغ‌ها را آنقدر کم کنیم که ارزش سیمرغ بالا برود. همین الان هم سیمرغ ارزشمند است و هیچ کس نمی‌تواند بگوید سیمرغ برایم مهم نیست. ما در مورد تک‌تک جوایز بحث کردیم که چرا باید داده بشود و اگر ندهیم چه اتفاقی می‌افتد و ماحصل این بحث‌ها حذف 14 جایزه شده است و به خاطر این کار با هر منتقدی بحث می‌کنیم و از این کار دفاع می‌کنیم. بعید می‌دانم کسی هم منتقد باشد. اول هم جایزه دبیر جشنواره را برداشتم. من این اختیار را داشتم به فیلمی که هیئت داوران نبیند و یا رابطه و ضابطه‌ای وجود داشته باشد این جایزه را بدهم اما این کار را نکردم. برای حذف 13 جایزه دیگر هم دلیل داشتیم.
دلیلتان در مورد حذف دو بخش خارج از مسابقه و سینمای آسیا چه بود؟
در مورد بخش‌ها هم ابتدا گفتیم دلیل وجود این بخش‌ها چیست و بود و نبودش چه فرقی می‌کند. ما یک بخشی به عنوان بخش خارج از مسابقه داریم که هیچ کجای دنیا چنین بخشی وجود ندارد. بخش مستقل خارج از مسابقه معنی ندارد. سال‌های گذشته یک سری فیلم‌ها را در بخش مسابقه می‌ریختند و هر کدام هم که نتوانستند در بخش مسابقه بگذارند در یک بخش دیگر که همان خارج از مسابقه است، قرار می‌دادند. خیلی از سال‌ها بخش خارج از مسابقه جذاب‌تر از بخش مسابقه می‌شد. به همین دلیل به نظرمان حضور این بخش ضرورتی ندارد.
خوب تکلیف فیلم‌هایی که نمی‌توانند داوری شوند و ممکن است مسئله ممیزی داشته باشند چه می‌شود؟
ممکن است فیلم‌هایی باشند که قابلیت حضور در بخش مسابقه را دارند، اما به دلایلی امکان داوری را ندارد. یک دسته از این فیلم‌ها به دلیل حضور دست‌اندرکارانشان در هیئت‌های داوری نمی‌توانند در بخش مسابقه باشند و یک دسته از فیلم‌ها هم به درخواست تهیه کننده نمی‌خواهند مورد داوری قرار بگیرند. این فیلم‌ها در همان ستون و بخش سودای سیمرغ جا می‌گیرند، اما داوری نمی‌شوند. این در همه جای دنیا مثلا در جشنواره‌های برلین و کن مرسوم است و فیلم‌ها در همان بخش اصلی وجود دارند، اما داوری نمی‌شوند. ما به کیفیت این فیلم‌ها هم توجه می‌کنیم.
فکر نمی‌کنید از سوی فیلمساز‌ها فشار وارد شود که چرا فیلمهایشان در جشنواره حضور ندارند؟
فیلمساز‌ها همیشه فشار می‌آورند که فیلمشان در جشنواره فجر حضور داشته باشد همه می‌خواهند حتی یک نمایش در جشنواره فیلم فجر بگیرند. با این روش فشار فیلمساز‌ها هم کم می‌شود چون دیگر بخش خارج از مسابقه نداریم. بنای ما اهمیت دادن به حرفه‌ای بودن جشنواره فیلم فجر است و نمی‌خواهیم همه را از خودمان راضی نگه داریم.
تغییرات بخش‌ها مستند و بین‌الملل به چه صورت است؟
در بخش مستند بلند سال گذشته مستندهای 60 دقیقه‌ای حضور داشتند، اما امسال زمان را 10 دقیقه بیشتر کردیم. در بخش فیلم‌اولی‌ها و جوایز مستند چند جایزه را کم کردیم. مثلا در بخش فیلم‌اولی‌ها ما جایزه بهترین بازیگر می‌دادیم در صورتی که این کار هیچ منطقی ندارد. چون بازیگری که بار‌ها در فیلم‌های مختلف بازی کرده و ممکن است سیمرغ هم برده باشد حالا در یکی از فیلم‌های کارگردان‌های فیلم اولی حضور دارد و دلیلی ندارد به او سیمرغ بدهیم.
در بخش بین الملل ما بخش‌های سینمای سعادت، و سینما آسیا و فیلمسازان کشورهای اسلامی داشتیم. همچنین یک جایزه مصطفی عقاد داشتیم که این جایزه مربوط به قبل از حضور بخش سینمای سعادت است. ما یک بخش اضافه کردیم اما جایزه قبلی را هم حذف نکردیم. به همین دلیل تعریف بخش سینمای سعادت را عوض کردیم.
قبلا فیلمسازان مسلمان آثارشان را ارائه می‌دادند، اما الان گفتیم آثار کشورهای جهان اسلام در این دسته بندی قرار بگیرد. یعنی هم فیلمسازانی که مسلمان هستند و هم فیلم‌هایی که درباره جهان اسلام است در این بخش قرار دارد و نگاه‌مان هم بلند مدت است. یعنی می‌تواند فیلم‌هایی با موضوع بیداری اسلامی در این دسته بندی قرار بگیرد و چهار سال دیگر هم که بیداری اسلامی نداشته باشیم این بخش می‌تواند سرجایش باشد.
ما از شو پرهیز می‌کنیم و به فکر مصرف امروز نیستیم. همچنین تعدادی از کشورهای آسیایی مسلمان هستند و فیلمهایشان در بخش سینمای سعادت قرار می‌گیرد. چند کشور می‌ماند که برای آن چند کشور دلیلی ندارد بخش مستقل داشته باشیم. آن‌ها را به بخش بین الملل منتقل می‌کنیم. اتفاقا در بخش جام جهان نما تمرکز ما روی کشورهایی است که به آثار سینماییشان توجه چندانی نمی‌شود و تمرکز از کشورهای آمریکایی و اروپایی برداشته شده است. فیلم‌های چین و کره و ژاپن می‌توانند در بخش سینمای بین الملل قرار بگیرد، اما یک جایزه بخش سینمای آسیایی را نگه داشتیم. اهم تغییرات جشنواره امسال حذف بخش خارج از مسابقه و بخش سینمای آسیا بوده است.
در ضمن فیلم‌اولی‌ها هم با انتخاب وارد بخش نگاه نو می‌شوند. سال گذشته هر فیلمی که توسط فیلم اولی‌ها ساخته شد به بخش نگاه نو رفت. صرف نظر از اینکه این فیلم ارزش حضور در جشنواره فیلم فجر را دارد و می‌تواندشان جشنواره را رعایت کند یا خیر. اما امسال درباره این فیلم‌ها گزینش صورت می‌گیرد.
با توجه به شرایط اقتصادی سازمان سینمایی که به گفته خودشان شرایط مطلوبی نیست، بودجه جشنواره در این دوره با دوره‌ها قبل چه تفاوتی دارد؟
مجلس یک بودجه‌ای را برای همه وزارتخانه‌ها تصویب کرده، اما به دلیل تحریم‌ها و شرایط اقتصادی تخصیص بودجه کمتر از چیزی است که تصویب شده است. در حوزه سینما آنچه به سینما تعلق گرفته است کمتر از یک سوم بودجه تصویب شده است. معنی‌اش این است که وضع مالی سینما، وزارت ارشاد و همه جا خراب است. وضعیت جشنواره خراب‌تر از همه جای سینماست.
بودجه‌ای در اختیار نهادهای تولیدکننده قرار گرفته است که تعداد تولیدات سینمایی پایین نیاید. تا الان هیچ بودجه‌ای به جشنواره فجر تعلق نگرفته است و چشم‌اندازمان هم برای دریافت پول بسیار نگران‌کننده است و به شدت تلاش می‌کنیم چون شعارمان کیفیت است، چیزی از کیفیت جشنواره کم نکنیم، اما چون اوضاع اینگونه است باید شعار را کم کنیم. اگر برای بعضی مراسم هزینه‌های بالا می‌شد، امسال آن‌ها را کم می‌کنیم چون بودجه نداریم. باید برای بخش‌هایی فعالیت کنیم و بودجه اختصاص بدهیم که اگر در نظر گرفته نشوند کیفیت برگزاری جشنواره پایین می‌آید.
قرار نیست که از هدیه برندگان کم کنید؟
به برندگان حتما هدیه‌ای داده می‌شود و تلاش می‌کنیم هدیه‌های بهتری از سال گذشته بدهیم. خود سیمرغ به تنهایی ارزش معنوی بالایی دارد. در بسیاری از جشنواره‌های دنیا دیگر هدایای نقدی داده نمی‌شود. جشنواره‌هایی هدیه می‌دهند که می‌خواهند برای خودشان به این واسطه اعتبار به دست بیاورند. فجر در حد و اندازه‌ای است که جوایز آن نوعی قدردانی از برندگان آثار به حساب بیاید و این جوایز به خاطر خرید برندگان و آثارشان نیست.
نمایش بعضی از فیلم‌ها در جشنواره ماننده دوره‌های قبل ممکن است واکنش‌های منفی داشته باشد، برخورد شما با این واکنش‌ها چیست؟
اصلا قرار نیست پذیرای فیلم‌های شبهه‌ناک در جشنواره سی و یکم باشیم. نه به خاطر نگرانی از برخورد‌ها بلکه به خاطر اعتقادمان و همچنینشان جشنواره فیلم فجر. به کسی هم اجازه نمی‌دهیم برخورد بدی با انتخاب‌های ما داشته باشد. رفتارهای من در حوزه سینما پیش از این هم نشان داده که زیر بار حرف زور نمی‌روم. بخشی از اعتراض‌هایی که هر سال به یک سری از فیلم‌ها صورت می‌گیرد طراحی شده و نوشته شده است. اگر این سناریو وجود داشته و از قبل نوشته شده باشد نمی‌توانیم از آن اجتناب کنیم. گاهی این اعتراض‌ها به خاطر باج دهی صورت می‌گیرد و ما هم بنا نداریم به فرد یا گروهی باج بدهیم. تلاشمان را می‌کنیم وظایفمان را به درستی انجام دهیم و به خاطر همین نگرانی نداریم.
58246
نظر شما