زهرا خدایی
شهرهای سنی نشین عراق همچنان شاهد برپایی تظاهرات‌هایی است که تاکنون تفاسیر مختلفی پیرامون ماهیت و ریشه‌های آن عنوان شده است. اما به ظاهر ماجرا از دستگیری محافظان عیساوی، وزیر دارایی عراق و برخورد خشونت‌آمیز نیروهای دولتی با آنها آغاز شد و جرقۀ نارضایتی و تظاهرات‌ها به شهرهای دیگر هم رسید. اما فارغ از همه دلایل و مستنداتی که پیرامون ریشه های بحران جاری در عراق عنوان می‌شود، حداقل می‌توان به این واقعیت یقین داشت که جامعۀ چندپارۀ عراق راه درازی تا دمکراسی‌سازی و مشارکت همۀ گروهها در قدرت در پیش دارد و شکنندگی سیاسی این کشور در عرصۀ داخلی و منطقه‌ای را باید در تحلیل تحولات مدنظر داشت.
از سویی زمانی که محیط نیز زمینه‌های تشدید بحران را فراهم می‌کند بروز چنین تنش‌هایی چندان دور از انتظار نیست. سوریه، همسایۀ دیوار به دیوار عراق بیش از بیست و یک ماه است که درگیر جنگی خونین است و بسیاری از ناظران بر این باورند که سرریز شدن بحران سوریه در عراق، واقعیتی است که نباید اهمیت آن را در تحولات داخلی عراق از نظر دور داشت. خبرآنلاین بحران عراق را در گفتگویی با نمایندۀ اسبق ایران در سازمان همکاریهای اسلامی مورد بررسی قرار داده است. زنگنه می گوید: آنچه در عراق در حال وقوع است آپاندیس بحران سوریه است که نقش کشورهای منطقه در آن کم نیست.
ارزیابی تان از تشدید نارضایتی ها نسبت به عملکرد دولت مالکی چیست؟
آنچه که در عراق در حال وقوع است، ریشه در تحولات سالهای اخیر دارد. با راه افتادن انتخابات و تدوین قانون اساسی و مشخص شدن چهارچوب مشارکت گروههای اجتماعی در قدرت و تصویب قانون اساسی گروههای به نقش و سهم خود در مشارکت سیاسی معترض بوده و هستند.
گرچه این اعتراض ها می توانست از راههای مدنی مشخص شده در قانون اساسی دنبال شود، اما استفاده از روشهایی همچونه اعمال فشار در سطح جامعه و استفاده از ابزارهای خشونت بار که میراثی برجای مانده از حکومت های پیشین است، این رویۀ ناپسند را به وجود آورده است.
در قانون اساسی عراق مشخص شده است احزابی که تشکیل و ثبت رسمی شده اند می توانند وارد انتخابات شوند و به صورت یک لیست مشترک با کسب اکثریت در مجلس نخست وزیر تعیین کنند، با تعیین نخست وزیر توسط لیست دارای اکثریت طبعاً بقیۀ لیست ها از مدیریت مستقیم و عالی جامعه خارج می شوند. اما خروج آنها می تواند در صحنه های دیگری جبران شود و با حضور نمایندگان آنها در مجلس بر قوانین و بودجه نظارت وجود داشته باشد و یا مثلاً در تعیین وزرای کابینه حضور آنها در صحنۀ اجرایی بیشتر محسوس باشد.
اما تلفیق این وضعیت با بحران اخیر سوریه و محاکمۀ غیابی معاون رییس جمهور سابق و فراری(آقای طارق الهاشمی) بر این موضوعات دامن زد و آنچه که شاهدیم در این کشور رخ داد. در 3 تا 4 استان مرزی این اتفاقات رخ داده است که دارای اکثریت سنی هستند. طبیعتاً در این میان باقیمانده های حزب بعث عراق نیز از موقعیت استفاده کرده و به برخی از اقدامات خلاف قانون دست زدند. گروههای تکفیری و سلفی نیز از این فضا استفاده کرده، می کنند و خواهند کرد.
مالکی همواره به خودرأیی و استبداد محکوم می شود، این مسئله چقدر درست است؟
انتقاداتی بر نخست وزیر وارد است و همواره از سوی احزاب و گروههایی که با حزب و تشکیلات وی ائتلاف دارند، این مسئله مطرح می شود. این انتقادات در سطح مجموعه های داخلی است و آن مجموعه ها باید تعیین تکلیف کنند که چنین شخصی دارای خودرأیی است و باید بماند و یا برود. به نظر می رسد این مسائل در درون ائتلاف شیعیان و بیرون از آن در سطح پارلمان قابل تعقیب و پیگیری باشد. از سویی هر گروه و جمعیتی که بتواند اکثریت در پارلمان را بدست آورد، این مقام و پست را احراز کند.
بروز چنین حوادثی در جامعۀ متکثر عراق امری طبیعی است اما هزینه ها و پیامدهای بحران اخیر عراق در کوتاه مدت چه می تواند باشد؟
طبعاً این بحران بی تأثیر نیست اما جامعۀ عراق ممکن است به سمت قطبی شدن پیش برود. یعنی به جای اینکه این اختلافات صرفاً جنبۀ رسمی و یا اعتراض قانونی به خود گیرد، مسیر اعتراض های سیاسی را گسترده خواهد کرد و به موضع گیری های بقیۀ احزاب و گروهها و نیروهای موثر در سطح جامعه منجر می شود و از این رو شاهد دو قطبی شدن جامعه بر مبانی مذهبی و طائفه ای خواهیم شد.
برخی از ناظران از خطر تجزیۀ عراق در سایۀ بحران اخیر سخن به میان می آورند، این فرضیه تا چه میزان می تواند شدنی باشد؟
این فرضیه خیلی بعید به نظر می رسد چرا که ترکیب جمعیتی و جغرافیایی و همچنین جایگاه منطقه ای کشورها، این فرضیه را تشویق نمی کند. باید توجه داشت که این مسئله به ضرر همۀ اجزای داخل عراق و به ضرر همسایگان این کشور تمام می شود. لذا این احتمال بسیار ضعیف است.
آیا بحران سوریه تأثیری بر ناآرامی های عراق داشته و یا دارد؟
بحرانهایی که در عراق در حال وقوع است آپاندیس اوضاع سوریه می تواند تلقی شود. کشورها و گروهها و افرادی که به دنبال ناآرامی در سوریه هستند، با توجه به جایگاه عراق در همسایگی سوریه و احتمال کمک عراق به دولت سوریه از اعمال فشار بر دولت عراق به عنوان وسیله ای برای جداسازی ارتباط دولت عراق با دولت سوریه استفاده می کنند و به طور صریح و روشن دولت ترکیه، عربستان و قطر پشت این نوع تحرکات می توانند نقش ایفا کنند. رسانه های این کشورها نیز در همین جهت حرکت می کنند که حکایت از نوعی هماهنگی در درون حاکمیت این کشورها می کند.
5249
نظر شما