خداوند سریع الحساب است، یعنی چه؟

به گزارش خبرآنلاین، کتاب «آیات الأحکام حج» یکی از آثاری است که علاوه بر پرداختن به آیات الأحکام و توضیح واژه های مربوط به آیات، به کمک روایات و منابع معتبر فقهی آیات مربوط به حج را از زاویه های گوناگون بررسی کرده است. این اثر در معرفی ابعاد مختلف حج از منظر قرآن کریم و ارتقاء سطح آگاهی علاقه مندان به مسائل حج مفید است.

کتاب در چهار فصل «وجوب حج، افعال و انواع و پاره ای از احکام حج، در احکام حج و توابع آن و گوشه ای از فواید و فلسفه حج» تدوین شده است.

فصل اول شامل دو بخش در تفسیر آیات 96 و 97 سوره مبارکه آل عمران و آیات 26 تا 29 سوره مبارکه حج است. نگارنده در فصل دوم نیز به تفسیر 10 آیه از آیات قرآن کریم در رابطه با افعال، انواع و پاره ای از احکام حج پرداخته است.

در فصل سوم نیز مؤلف به تفسیر و بررسی یازده آیه در احکام حج و توابع آن پرداخته است.

فصل چهارم و پایانی این کتاب نیز به گوشه ای از فواید و فلسفه حج پرداخته و موضوعات خود سازی، حج سرمایه ماندگاری اسلام، تقویت دین و قیام مردم، حج مایه وحدت و یکپارچگی مسلمانان، حج مایه برابری و مساوات، حج مایه رونق بازرگانی و تجارت مسلمین و حج مایه بالا رفتن معرفت و شناخت حقیقت دین، اشاره دارد.

در بخشی از کتاب آمده است: «معمولا آدمی به سبب انس با محیط زندگی و کار یک حالت وابستگی و پایبندی به آنها پیدا می کند. رفتن به مکه علایق مختلف زندگی را پاره می کند و آدمی را از قید وابستگی ها که خود نوعی بردگی بزرگ است، نجات می دهد. با پوشیدن احرام، پوشیدن کفن، مرگ و روز قیامت را به یاد می آورد و از هر چه رنگ تعلق و وابستگی داشته باشد، آزاد می شود.

حج با برنامه های سازنده اش از قبیل احرام، طواف، سعی، وقوف در عرفات، مشعر، منا و غیره، چنان روح تواضع و تسلیم و حالت خودسازی در آدمی پدید می آورد که نه شاخه درخت را می شکند و نه پرنده ای را مورد اذیت قرار می دهد و نه حیوانی را صید می کند و نه حرف زشتی بر زبان می راند و نه حتی همسرش را از روی شهوت نگاه یا لمس می کند.»
 

در بخشی از کتاب و در شرح «سریع الحساب» می خوانیم:(منابع و مآخذ در کتاب موجود است)
«‹سریع الحساب› یعنی چه؟

وَ اللهُ سَرِیعُ الْحِسابِ... در تفسیر آن احتمالات فراوانی داده‌اند که به نظر می‌رسد احتمال زیر بهترین آنها باشد:

بعد از آنکه خداوند، ذاکرین را به دو گروه تقسیم میکند‌: گروهی که از خدا تنها امور ناپایدار دنیوی را می‌خواهند، و گروهی دیگر، هم امور پسندیده دنیوی و هم امور خوب اخروی را خواستارند، آن‌گاه تأکید می‌کند که هر دو گروه، بهره خود را دریافت خواهند کرد‌: (أُولئِکَ لَهُمْ نَصِیبٌ مِمَّا کَسَبُوا}.

در پایان، جهت ترغیب مؤمنان به ذکر خدا و طلب حوایج دنیوی و اخروی از خدا در آن مواقف شریفه و منع از تفاخر به استخوانهای پوسیده‌ آبا و نیاکان، تأکید میکند که بدانند نه تنها ثمره اعمال آنان ـ چه خوب و چه بد، چه دنیوی و چه اخروی ـ گم نخواهد شد بلکه سریع نیز مورد رسیدگی قرار خواهند گرفت؛ چرا که او از یک سو بر همه چیز آگاه است و از سوی دیگر مانند موجودات مادی نیست که انجام‌دادن کاری، او را از دیگر کارها بازدارد ‹لاَ یَشْغَلُهُ شَیءٌ عَنْ شَیء›. در روایات نیز آمده است:

إنَّ اللهَ تَعالی یُحاسِبُ الخَلائِقَ کُلَّهُم فی مِقدارِ لَمحِ البَصَرِ ـ أو ـبِقَدرِ حَلبِ شاةٍ.

خداوند خلایق را در یک چشم بر هم زدن یا به مقدار دوشیدن یک گوسفند، حسابرسی می‌‌کند.

مرحوم ‹فیض کاشانی› بعد از نقل معنای یاد شده از ‹امین الاسلام طبرسی› و دیگران می‌افزاید:

برای سرعت حساب، معنای دیگری است که با این معنا قابل جمع، بلکه مؤیّد آن است و آن معنا این است که خداوند حساب بنده را در دنیا در هر لحظه می‌رسد و او را بر عملش، در هر حرکت و سکونی پاداش می‌دهد؛ در مقابل طاعاتش، توفیقات و در مقابل معاصیش، خواری می‌دهد. پس کار نیک به سوی نیکی و کار بد به سوی بدی کشیده می‌شود و کسی که در دنیا اعمالش را بررسی می‌کند، این معنا را به خوبی می‌فهمد. از همین‌رو، در روایت آمده است‌: ‹به حسابتان برسید، پیش از آنکه رسیدگی شود›. و این معنا از اسراری است که جز پاکان به آن دسترسی ندارند.

البته برخی دیگر، ‹سریع الحساب› را کنایه از نزدیک بودن قیامت گرفته‌اند که در این صورت، حساب‌های خلایق زود رسیده خواهد شد، چنان‌که در قرآن در مورد نزدیک بودن قیامت آمده است‌: (اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ) (قمر‌: 1) و (وَ ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلاَّ کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ) (نحل‌: 77).

برخی دیگر آن را به معنای ‹سریع‌المجازات› گرفته‌اند. بعضی دیگر آن را ‹سریع‌القبول› معنا کرده‌‌اند به گونه‌ای که متّه به خشخاش نگذارد. و از ابن عبّاس نیز نقل کرده‌اند که فرمود‌: یعنی حسابی بر آنها نیست و کتاب‌‌هایشان را به دست راستشان می‌دهند و به آنها گفته می‌شود: این، بدی‌های شماست که از آنها گذشتم و این حسنات شماست که دو برابر کردم.
 

ولی ظاهر جمله ‹سریع الحساب› با این معانی سازگار نیست؛ بنابراین همان معنای اول بهتر و با ظاهر آیه سازگارتر است.»

کتاب تفسیر آیات الأحکام حج در 348 صفحه وقیمت 3600 تومان به همت مرکز تحقیقات حج تدوین و از سوی مؤسسه فرهنگی هنری مشعر منتشر شده است.

6060