هزینه تولید نفتمان همینجور بالا می‌رود

آذر جزایری:فکر می کردیم گفت وگو با اکبرترکان کسی که پرچالش ترین مصاحبه را از میان مسوولان دولتی در زمان انتخابات ریاست جمهوری به خود اختصاص داد و همان مصاحبه نیز مبنای برکناریش قرار گرفت بیش از دو ساعت به طول انجامداما گفت وگو با معاون سابق برنامه ریزی وزارت نفت که این روزها در دوران بازنشستگی به سر می برد در کمتر از نیم ساعت به اتمام رسید .ترکان که در پرونده خود مدیریت وزارتخانه راه وترابری در دوران سازندگی را نیز به دوش می کشد در حال حاضر در موسسه تحقیقات استراتژیک به عنوان مشاور مشغول به فعالیت است .اتاقی در طبقه 6 این مرکز به وی و فعالیت هایش اختصاص دارد که در بدو ورود به آن نقشه جغرافیایی نفت ایران توجه هر مراجعه کننده ای را جلب می کند  .میز مدیریتی ، تلویزیون و یک نیم ست مبلمان راحتی تمام آنچیزی است که در اتاق هر مدیری دیده می شود اما آنچه در نگاه اول جلب توجه می کند قابل مقایسه نبودن این اتاق با دیگر اتاق هایی است که طی سالیان گذشته ترکان در آنها به فعالیت مشغول بوده است .برای همین است که اولین سوال خبرنگار ما از وی در خصوص رضایتش از شرایط فعلی است که ترکان نیز با لبخندی تلخ تاکید می کند : "برای دوران بازنشستگی همین کافی است ."

سوال های آماده شده برای این گفت وگو که از سوی خبرنگار ما جمع آوری شده بود همه بی جواب ماند .سوال هایی از قبیل مقایسه سرمایه گذاری دو دولت خاتمی و احمدی نژاد در صنعت نفت کشور ، وجود مافیای نفتی ، علت حمایت صریح وی از یک کاندیدای خاص در دوران انتخابات و انتقاد صریحش از نحوه مدیریت رییس دولت نهم .همه و همه به نوعی بی جواب ماند .

ترکان در پاسخ به تمام این سوالات تاکید کرد : گذشته در حدی که راهنما آینده باشد مفید است و باید سعی کرد به گذشته بر نگشت .زمانی معتقد بودم که راهی اشتباه است و صریحا نیز اعلام کردم اما امروز براین باورم که باید فکری به حال آینده کرد و راه هایی برای برون رفت از مشکلات کنونی پیدا کرد .

وی معتقد است : الان زمانی برای انتقاد نیست چرا که باید از از گذشته درس گرفت و هر چه زودتر جلوی بسیاری از مسایلی را گرفت که فردا آیندگان مارا به خاطر آنها بازخواست خواهند کرد .

این وزیر دوره سازندگی به آمارهای تولید نفت طی 100 سال گذشته در کشور اشاره می کند و از تمام این آمارها در نهایت نتیجه می گیرد که باید بودجه جاری از پول نفت جدا شود و البته تاکید دارد : این امر براساس فرمایشات مقام معظم رهبری در برنامه پنجم توسعه دیده شده اما باید با جدیت به فکر اجرای آن باشیم .البته وی در این مصاحبه به راهکارهایی نیز برای برون رفت از مشکلات ناشی از حذف درآمد نفت از بودجه جاری نیز اشاره می کند که در ادامه می خوانید:

تولید طلای سیاه با یک نگاه آماری

از اکبر ترکان پرسیدیم که با احتساب تولید روزانه نفت فکر می کنید تا چند سال دیگر نفت خواهیم داشت ؟

می گوید : از سال 1287 که اولین چاه نفت در مسجد سلیمان کشف شد تا سال گذشته که چشن صدمین سال کشف نفت در ایران را جشن گرفتیم  چیزی حدود 65 میلیارد بشکه نفت برداشت کرده ایم که می توان گفت حدود 44 درصد از ذخایر قابل استحصال نفت کشور تا سال گذشته  برداشت شده است.

نگاه آماری به تولید این سال ها نیز خالی از لطف نخواهد بود . براساس آمارهای موجود از کشف اولین چاه نفتی در مسجد سلیمان تا سال 1329 ، جمعا حدود 4/2 میلیارد بشکه نفت از ذخایر کشور برداشت شده است .

از سال 1329 تا 1332 که دوران ملی شدن صنعت نفت را سپری می کردیم تولید نفت به شدت کاهش یافت به طوریکه طی این سال ها مجموع برداشت ما از چاه های نفت کشور حدود 200 میلیون بشکه گزارش شده است.

برهمین اساس از سال 1332 تا پیروزی انقلاب اسلامی نیز جمعا حدود 1/25 میلیارد بشکه نفت برداشت شده است .به نوعی دیگر می توان گفت تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی جمعا حدود 7/27 میلیارد بشکه نفت از ذخایر کشور برداشت شده است و مابقی برداشت ها پس از پیروزی انقالاب اسلامی صورت گرفته است .

در دو سال اول پیروزی انقلاب اسلامی و  قبل ازآغاز  جنگ تحمیلی طی سال های 59-1358، جمعا حدود 7/1 میلیارد بشکه نفت در کشور تولید شده است .اززمان آغاز جنگ تحمیلی تا پایان این جنگ نیز حدود 8/6 میلیارد بشکه نفت تولید شده است .از پایان جنگ تحمیلی تا کنون پایان سال گذشته نیز حدود 6/27 میلیارد بشکه نفت برداشت شده است .براین اساس جمع تولید انباشتی از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا سال گذشته حدود 1/36 میلیارد بشکه بوده است .

برهمین اساس اگر مجموع این تولیدات را نگاه کنیم در متوجه خواهیم شد در 100 سال اول تولید نفت در کشور حدود 44 درصد از ذخایر نفتی را برداشت کرده ایم. در اینصورت با احتساب تولید روزانه 4 میلیون بشکه و با توجه به حدود 85 میلیارد بشکه ذخایر نفتی در کشور تا 56 سال دیگر نفت خواهیم داشت .

56 سال نفت داریم اما به شرط..

از او می پرسیم که برخی از کارشناسان و مسوولانی چون نژادحسینیان مدیر اسبق امور بین المللی وزارت نفت معتقد هستند که ایران تا 15 سال دیگر نفتی برای صادرات نخواهد داشت اما شما با آمارهایی که اعلام کردید بر داشتن نفت تا 56 سال دیگر با حفط تولید 4 میلیون بشکه در روز تاکید می کنید ؟

داشتن نفت تا 56 سال آسان نخواهد بود .بلکه در صورتیکه می توان در خوشبینانه ترین حالت تا 56 سال دیگر نفت تولید کرد که بسیاری از موارد فنی و مهندسی چون تزریق به موقع گاز به میادین ، برداشت صیانتی نفت و در نظر گرفتن تکنیک های مورد نیار برای مهندسی مخزن همه و همه به موقع اجرایی شود می توان امیدوار به تولید نفت تا 56 سال بود.باید تاکید داشت در حال حاضر میزان ذخایر هیدروکربوری ایران حدود 138 میلیارد بشکه اعلام می شود که البته این امار درست اما باید بدانیم که تنها 85 میلیارد بشکه از این منابع را نفت خام تشکیل داده و مابقی نیز شامل میعانات گازی ، پروپان و بوتان است .درست است که پروپان و بوتان و حتی میعانات گازی از جمله فراورده های گازی محسوب می شوند اما براساس استانداردهای بین المللی این فراورده ها جزو منابع هیدورکربوری به شمار می آیند.براین اساس در حال حاضر براساس آمارهای موجود 18 میلیارد بشکه میعانات گازی داریم که در 138 میلیارد بشکه منابع هیدورکربوری لحاظ شده است .

همه دولت های گذشته بد عمل کرده اند

کدام یک از دولت ها به در امر مدیریت تولید نفت موفق تر عمل کرده اند ؟

باید بدانیم که آنچه از نفت باقی مانده قطعا برداشتش بسیار سخت تر از برداشت گذشته خواهد بود چرا که چاه های و میادین ما به نیمه دوم عمر خود رسیده  و قطعا همین امر باعث افزایش قیمت تمام شده تولید هر بشکه خواهد شد که این مساله یعنی افزایش هزینه های تولید نفت در کشور . ضمن آنکه از این پس پیچیدگی های فنی برداشت نفت سخت تر و گران تر خواهد شد و برای جذب این تکنولوژی ها قطعا با دشواری های نیز مواجه خواهیم بود .بنابراین باید توجه داشته باشیم که هر سال که می گذرد هزینه تولید بالاتر خواهد رفت و پیچیدگی های فنی نیز بیشتر خواهد شد وباید توجه کنیم که چه میزان از درآمد این نفت برای مردم به عنوان ثروت ملی باقی مانده است و چقدر از این درآمدها فقط بدون تبدیل شدن به ثروت باقی مانده است .آنچه می توان گفت این است که طی 100 سال گذشته 80 درصد درامد نفت کشور صرف سرمایه گذاری های ماندگار برای کشور نشده است و تنها 20 درصد از این درآمدها صرف سرمایه گذاری های هدف دارد و ماندگار شده است و این امر یعنی هشداری برای 56 سال آینده و جوابگویی به آیندگان .چرا که ما با عملکرد امروزمان باید جوابگوی نسل های آینده باشیم.ما طی این سال های ثروت زیر زمینی در آورده ایم اما متاسفانه توانسته ایم آن را به ثروت زمینی تبدیل کنیم و البته باید تاکید کنم که این امر مربوط به یک دولت خاص نیست بلکه همه دولت ها در تبدیل درامد نفتی و ثروت زیرزمینی کشور به ثروت زمینی عمکلرد مناسبی نداشته اند .البته دوران جنگ به دلیل ویژگی های خاصش از این قائله مستثنی است اما دولت های دیگر در این زمینه نقص داشته اند .شاید امروز هم برخی از الزامات ما را وادار به این نوع مصرف می کند اما باید این ناچاری ها را چاره کرد.این امارها هشداری است که از گذشته درس بگیریم و بدانیم با نفت باقی مانده چه باید بکنیم .باید هشدار داد که دیگر میدان بزرگ نفتی در کشور نداریم و از این پس تولید ما از میداین کوچک خواهد بود به گونه ای که خواب تولید مثلا 500 هزار بشکه از یک میدانی چون مارون ، گچساران را باید دید.پس از باید از همین امروز به فکر بود .

طلاق بودجه و نفت تنها راه نجات

این بار ترکان خود طرح سوال می کند و خود نیز پاسخ سوال را می دهد.در حال حاضر این سوال پیش می آید که ما نفت را تولید کردیم درامد حاصل از آن را چه کنیم ؟

اگر بخواهیم درآمد نفت را باز هم صرف امروز جاری چون حقوق و مزایا کنیم بازهم ادامه راه قبلی است و این سال های باقی مانده را نیز از دست می دهیم .اما راه حل درست جدا کردن بودجه جاری از درآمد نفت است که این امر نیز با درایت مقام معظم رهبری در برنامه پنجم توسعه لحاظ شده است .نفت یک ثروت زیرزمینی است که باید به ثروت زمینی تبدیل شود که براساس تاکید برنامه توسعه پنجم مبنی بر تاسیس صندوق توسعه ملی و واریز درآمد نفتی که از 20 درصد آغاز خواهد شد و به طور تدریجی طی سال های برنامه به 100 درصد تزریق درآمد به صندوق می رسد بهترین تصمیم است .با تحقق این امر نفت صرف توسعه ملی می شود و این درسی است که باید از 100 سال تولید نفت در کشور بگیریم.پول نفت دولت را بزرگ کرده است و شاهد حجم عظیمی از شرکت های دولتی و افزایش کارکنان دولت هستیم و همین امر مانعی شده که دولت کوچک نشود و علی رغم توصیه مقام معظم رهبری و ابلاغ اصل 44 قانون اساسی اما هنوز در مقابل این کوچک سازی و بزرگ تر شدن بخش خصوصی مقاومت شود .اگر بودجه از نفت جدا شود دولت مجبور می شود از امور تصدی گری پرهیز کند و کوچک شود .

جشن را با درس بگیریم

از او می پرسم فکر می کنید بهترین راهکار پیشروی دولت برای مقابله با کمبود منابع مالی ناشی از جداسازی نفت از بودجه چه خواهد بود؟

می گوید راهکارهای زیادی پیشروی دولت قرار دارد حتی در مسایلی که این روزها از انها به عنوان سازمان ها و زوارتخانه هایی یاد می شود که به دلیل منافع و لزومات ملی باید زیر نظر دولت اداره شوند .

دولت حتی نباید تولید کننده خدمات باشد این امر حتی در خصوص  آموزش و پرورش ، دانشگاه ها و حوزه درمان نیز صدق می کند .

ممکن است در حوزه بهداشت نتواند این امر را رها کند اما ممکن است راه حل هایی وجود داشته باشد که به جای عرضه در جای متقاضی و خریدار بهداشتی تولید را به بخش خصوصی واگذار کند .

براین اساس دولت می تواند بنگاه های دولتی و در مانی بهداشتی خود را زیر نظر خود قرار دهد اما تولید خدمات درمانی در این مراکز و هر نوع خدماتی از این قبیل را بر عهده بخش غیر دولتی قرار دهد .

در مراکز آموزش عالی نیز می تواند به جای ایجاد ظرفیت های جدید دولتی در آموزش های عالی خود خدمات را از بنگاه های غیرانتفاعی و غیر دولتی خریداری کند .در واقع به جای انکه دولت سعی کند 5/1 میلیون ظرفیت پذیرش ایجاد کند در جایگاه خریدار 5/1 میلیون دانشجو پذیرفته شده در مراکز غیرانتفاعی را بورسیه کند .باید از این پس سعی کنیم دارایی های ماندگار برای نسل های اینده ایجاد کنیم .جشن صد سالگی نفت لازم است ولی کافی نیست به جای آنکه جشن بگیریم باید درس بگیریم.بنابراین باید سعی شود اشتباه تکیه بودجه جاری به نفت در برنامه پنجم توسعه تکرار نشود چرا که باید در اینده جوابگوی این اشتباهمان به آیندگانمان باشیم .

اما چرا سوال های ما بی جواب ماند

دلمان را صابون زده بودیم که امروز در مورد بسیاری از مسایل نفتی با شما صحبت کنیم اما ظاهرا تمایل شما موکول شدن پاسخ این سوال ها به وقتی دیگر است اما چرا ؟

تمام نگرانی فعلی من تکرار این اشتباه در برنامه پنجم توسعه است و فکر می کنم پاسخ دادن به سوال های شما این مساله را در جاشیه قرار می دهد و خواسته من برای انتقال این پیام بی نتیجه می ماند .ضمن انکه وزیر جدید نفت هنوز چند ماهی است که در مسند این وزارتخانه نشسته و باید چند ماه دیگر صبر کرد تا شاهد عمکلردش بود و آنوقت در مورد عملکرد وزیر نفت جدید و دولت دهم قضاوت کرد .بنابراین این قول را می دهم که یکی دوماه آینده جواب تمام سوالات شما را بدهم اما صبر کنیم تا عملکرد میرکاظمی را در چند ماه آینده ببینیم و بعد کارشناسانه قضاوت کنیم .