با عامل حادثه انفجار تگزاس بیشتر آشنا شوید

محمود حاج‌زمان: «حداقل 5 کشته و بیش از 160 زخمی» نتیجه انفجار کارخانه کودسازی شهر کوچک وست، در ایالت تگزاس آمریکا بود؛ کارخانه‌ای که نوع خاصی از کود به نام آنیدرید آمونیاک (Anhydrous Ammonia) تولید می‌کند. آنیدرید آمونیاک ماده شیمیایی فرار و فوق‌العاده سمی است که می‌تواند باعث انفجار، کوری، خفگی، و مرگ انسان شود. اما این ماده چیست و چرا تا این حد خطرناک است؟
 

آنیدرید آمونیاک چیست؟
آنیدرید آمونیاک ماده‌ای متداول و پرکاربرد است، که شکل موثری از کود نیتروژن به شمار می‌رود. نوع مورد استفاده این ماده در کشاورزی به صورت مایعی شفاف و بی‌رنگ فشرده‌سازی شده، و در دمای فوق‌العاده پایین نگهداری می‌شود. در حالت طبیعی و در هوای آزاد، آنیدرید آمونیاک به شکل گاز است و به همین دلیل دانشجویان کشاورزی از تجهیزات خاصی برای فشرده‌سازی و کار کردن با آن استفاده می‌کنند؛ و آن را در مخازنی با قدرت تحمل فشار 17 اتمسفر نگهداری می‌کنند. اما خارج از مخزن، این ماده سریعا به شکل گازی خود باز می‌گردد. تماس با حالت مایع این ماده باعث سوختگی شیمیایی شدید، و استنشاق آن باعث آسیب ریه‌ها می‌شود.
اصطلاح «آنیدرید» در این واژه که به معنای «بدون آب» است، به این معناست که این ماده شیمیایی با آب شدیدا واکنش نشان می‌دهد. در نتیجه اثر آن خصوصا زمانی‌که با رطوبت بدن انسان، از چشم گرفته تا شش‌ها و یا سایر اندام های بدن، ترکیب شود، به شدت مخرب است. زمانی‌که این اتفاق رخ می‌‌دهد، واکنش ایجاد شده منجر به تولید محلولی قلیایی می‌شود که فوق‌العاده خورنده است.
 

چرا از این ماده استفاده می‌شود؟
همان عاملی که باعث خطرناک شدن آنیدرید آمونیاک می‌شود، استفاده از آن را به عنوان کود بسیار موثر می‌سازد. زمانی‌که این ماده به شکل مایع به درون خاک تزریق می‌شود، به گاز تبدیل شده و در نتیجه بسایر ساده‌تر توسط خاک جذب می‌شود. اضافه کردن نیتروژن به خاک روش موثری برای بارورتر ساختن خاک است.
 

چه درمانی برای آن وجود دارد؟
درمان خاصی در صورت آسیب‌دیدگی با این ماده وجود ندارد؛ اما توصیه می‌شود کسانی‌که با این ماده سر و کار دارند، ذخیره آب تمیز دم دست داشته باشند. نخستین کمک اولیه هنگام تماس این ماده با بدن، شستشوی با آب فراوان است تا اثرات سوختگی را کم کند (مقدار اندک رطوبت بدن باعث واکنش شدید و تباه‌کننده‌ای می‌شود، اما حجم بالای آب اثر آن را کم می‌کند). در حالت گاز، آمونیاک حتی خطرناک‌تر است. تنفس آنیدرید آمونیاک باعث واکنش این ماده با رطوبت موجود در شش‌ها می‌شود، که باعث صدمه دیدن پوشش داخلی شش‌ها و بروز مشکلات تنفسی شده، و حتی ممکن است منجر به مرگ شود. در صورت بروز این حادثه، متخصصان توصیه می‌کنند تا برای مصدومی که نفس نمی‌کشد احیاء قلبی-ریوی انجام شده، و سریعا با عوامل اورژانس تماس بگیرند.
 

آیا این ماده قابل انفجار است؟
اگرچه آنیدرید آمونیاک به خودی خودی قابل اشتعال نیست، اما تحت شرایط خاصی قابلیت انفجار آن وجود دارد. اگر در مخزن آن نشتی ایجاد شود، هنگامی‌که 16 تا 25 درصد حجم هوا را تشکیل دهد و دمای آن حداقل به 650 درجه سانتی‌گراد برسد، قابلیت اشتعال دارد. از آنجایی‌که گرمای زیادی برای این حالت لازم است، احتمال کمی وجود دارد که حالت گازی‌شکل آنیدرید آمونیاک منجر به آتش‌سوزی شود. البته اگر آتش‌سوزی ناشی از منبع دیگری باشد، آنیدرید آمونیاک می‌تواند مشتعل شده و باعث بدتر شدن اوضاع شود. مخازن نگهداری این ماده نیز مخازن فشار بالا هستند، و بنابراین هنگام آتش‌سوزی ممکن است منفجر شوند. در مورد فاجعه تگزاس، میزان بالایی از این ماده در محل وجود داشت: حدود 25 تن.

 53275