16. کتابی تازه در باره سیره امام علی (ع)
سالهاست دوستم جناب آقای دلشاد تهرانی در باره سیره نبوی و سیره علوی پژوهش می کند و آثار فراوانی در این باره تالیف کرده است.
این کتابها غالبا بر اساس منابع کهن از یک سو و مشتمل بر برداشت ها و تفسیرهایی است که ایشان در ترتیب و ترکیب نصوص دارند. بحث از سیره نبوی به لحاظ تاریخی بسیار کهن است اما طی قرون همواره نظر شماری از نویسندگان آن بوده است تا از منابع سیره، نوعی از سبک زندگی را استخراج کنند. در این زمینه آثاری پدید آمده و این اواخر علمی هم به نام فقه السیره بنیان گزاری شده و در ایران و کشورهای اسلامی دیگر در این باره آثاری نوشته شده که بنده شرحی در باره آنها در مقاله ای که در باره این دانش یعنی فقه السیره نوشتم داده ام.
اساس علم فقه السیره آن است که چون سیره نبوی حجت شرعی است می توان از مجموعه اخباری که در این باره نقل شده و در ترکیب با آیات قرآنی و فرمایشاتی که از رسول (ص) نقل گشته یک سبک و سیاقی برای زندگی سیاسی و اجتماعی و نیز زندگی فردی به دست آورد. در همان مقاله هم من یادآور شدم که این بحث چه ارتباطی با فقه دارد؟ کسانی که در این باره نوشته اند برای حل همین مسأله عنوان فقه السیره را انتخاب کرده اند. اما این که آیا اشکال کاملا حل شده است یا نه به نظر می رسد نشده و عمده دلیل آن این است که فقه سنتی روش های جدی تر و سختگیرانه تری برای استنباط احکام دارد.
این در حالی است که در سیره یا به عبارتی در فقه السیره اخلاق و فقه و نیز آنچه به عنوان سنن یعنی مستحبات است که در آنها سختگیری زیادی لازم نیست و معمول نمی شود خلط شده است. در هر حال بحث فقه السیره یکی از بحث های مهمی است که گاه مستندات ضعیفی پیدا می کند. چون قرار را بر این گذاشته تا برای همه زندگی نمونه عملی پیدا کند. خاطرم هست که رئیس دولت دهم وقتی می خواست در یکی از مناظرات چهار سال قبل مطلبی را در باره بی آبرو کردن افراد به قول وی اهل فساد بگوید به حدیثی استناد کرد که در باره اهواز نقل شده و گویا امام دستور داده که داغ به آن شخص بزنند و در شهر بگردانند. بعدها معلوم شد که این روایت در مآخذ امامی نیامده و گویا فقط در دعائم است که اثری است حدیثی از اسماعیلیه. در این باره البته باید بحث شود اما مقصود آن است که اگر قرار باشد به هر خبری که در باره نوعی سبک برخورد آمده استناد کنیم و از آن یک سبک زندگی اجتماعی و فرد بسازیم این قبیل استنادات نامتعارف اما به ظاهر انقلابی و مردمی نیز به وجود می آید این در حالی است که فقه به این سادگی زیر بار چنین دعاوی نمی رود. [اخیرا باز دیدم یک منبری به رفتار پیامبر با خالد بن ولید در کشتن بنی جذیمه استدلال کرده که پیامبر (ص)از روی مصحلت جرم او را نادیده گرفت در حالی که از قدیم در فقه، رفتار مزبور که حکایتی جز ماجرای مالک بن نویره است، به عنون قتل شبه عمد مورد توجه فقها قرار گرفته و رفتار پیامبر (ص) کاملا فقیهانه تعبیر شده است. کسی هم رد او نوشته بود و گفته بود که ایشان برداشت ماکیاولی از سیره نبوی کرده است. این نزاع‌ها نشان می دهد داستانهای سیره، به سادگی نمی تواند مبنای فقه باشد].
دوست ما جناب دلشاد در کتاب رخساره خورشید تلاش زیادی کرده است تا بر اساس نهج البلاغه، سیره امام علی علیه السلام را تدوین کند. مباحث اولیه در باره اصل نهج البلاغه، معرفی آن و سپس روش های مطالعه نهج البلاغه است که به نوشته ایشان، روش مروری، تجزیه ای و موضوعی است.
بحث بعدی در باره مفهوم سیره است که به آنچه در سطور آغازین گفتیم مربوط می شود و تعاریف کلی را از سیره بدست داده اند.
روش ایشان این است که اصولی را استخراج کرده و بر محور آنها عناوین فرعی تر همراه با مستندات از نهج البلاغه انتخاب و به خواننده تقدیم شده است.
مثلا اصل مرزبانی و حریم داری و پرواپیشگی که در عناوین فرعی تری مانند عرصه فردی، اجتماعی، حکومت، اقتصادی، نظامی و قضایی و دینداری مورد بحث قرار گرفته است.
اصل پایبندی به کیفیت استخدام وسیله باز در تک تک عرصه هایی که گذشت مورد بحث قرار گرفته است.
اصل اعتدال و میانه روی به همچنین.
اصل پارسایی، تکریم، پاسداشت حقوق، رفق و مدارا، صراحت و صداقت، و اصل عدالت در همان عرصه های یاد شده مورد بحث قرار گرفته است.
اصل کتاب در 1072 تنظیم شده و فهرست اعلام نیز در ادامه آمده است. چاپ کتاب بسیار زیبا و نفیس انجام شده است.
17. مصاحبه سید حسین نصر در باره جشن های شاهنشاهی
درس تاریخ درس عجیب و غریبی است. آدمها ممکن است خودشان یا دیگران، اعمالشان فراموش شود اما متاسفانه یا خوشبختانه، دست کم برخی از گفته هایشان در تاریخ می ماند و برای همه درس می شود. اوراق قدیم را ورق می زدم. چشمم به مصاحبه آقای دکتر نصر در باره جشن های دوهزار و پانصد ساله افتاد. برای ایشان به عنوان یک فیلسوف احترام زیادی قائلم. اما فیلسوفها هم مانند دیگران ممکن است ابزاری برای حاکمان باشند، حتی اگر خیلی فیلسوف باشند. اخیرا هم دستم لغزید و یادداشتی در باره آقای نصر نوشتم. بخاطر تندی‌هایی که در حق جلال و شریعتی کرده بود. البته انتقاد غیر از تندی کردن و نسبت دادن‌های ناروا و از سر خودبزرگ بینی و تحقیر دیگران است. آنجا هم گفتم آن زمان که شریعتی آواره بود، جناب نصر موقعیت خوب و آرامی برای فکر کردن داشتند. گاهی هم ابراز وجود می‌کردند. از ایشان پرسیده‌اند:
به طور کلی جشن های شاهنشاهی در زنده کردن تمدن گذشته ایران چه نقشی دارد، و از لحاظ فلسفی و اجتماعی چه تاثیری بجای خواهد گذاشت؟
ایشان پاسخ داده‌اند: به نظر من جشن های شاهشناهی بهترین موقعیتی است که ایرانیان از نو خود را بشناسند. جشنها علاوه بر اثرات حاصل از عمران و آبادی و احیای خرابیها، نه تنها ایرانیان را به تمدن خودشان آگاه می سازد، بلکه احیاگر تمدن اسلامی و تمدن هخامنشی است. همچنین مبین استقرار و دوام این فرهنگ است. جشنهای دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران می تواند عاملی باشد که تا حدی غرب زدگی و بی توجهی به فرهنگ ایرانی ترمیم شود و برای ایرانیان نوعی خودشناسی پدید آورد. مهم ترین نقش جشن های شاهنشاهی و نمایاندن تمدن کهن ما، مطالعه آثاری است که در این زمینه منتشر خواهد شد. البته مشروط بر آن که این مطالعه برای مدت کوتاهی نباشد. (روزنامه جشن های شاهنشاهی، شماره 44، ص 5).
18. رونمایی از کتابم بدون دعوت از خودم!
سه روز اول نمایشگاه کتاب را حاضر بودم و برای کتابخانه تاریخ 15 میلیون تومان کتاب خریدم. نکات جالبی برایم بود. اول پول بی ارزش ما که دهها بسته پول آوردیم و با اندکی کتاب بیرون رفتیم. خدا بخیر بگذارند تا مثل عراق نشویم که دینار عراقی زمانی به هیچ و پوچ تبدیل شده بود. گرانی کتاب وحشتناک است به خصوص کتابهای خارجی که به خاطر دلار مشکل زیادی دارد. البته کتاب مقالات و رسالات خود بنده هم که تازه از چاپ درآمده با 806 صفحه 43 هزار تومان قیمت خورده است. نکته دیگر آدم های زیادی بود که در نمایشگاه دیدم. روز دوم و سوم بیشتر کتاب عربی خریدیم. آثار فراوانی از نوشته های مدرن چاپ شده که بیشتر تحلیلی نسبت به بهار عربی و جریانهای فکری معاصر است. کارهای قدیمی کمتر خریداری می کنیم و البته کمتر هم هست. در این بین آدمهای زیادی را دیدیم که جالب بود. از جمله آقای فرید قاسمی و مطلبی کاشانی و آرش افشار و سهیل محمودی و علیرضا برازش که تازگی به ریاست انتشارات امیر کبیر رسیده و خیلی های دیگر. خیلی از افرادی را که دیدم و اغلب نمی شناختم از کار کتابخانه مجلس تشکر می کردند. واقعا شرمنده ام که نتوانستم بیشتر کار کنم. من و همکارانم در کتابخانه تاریخ، تک تک غرفه ها را برای خرید کتاب سر می زنیم. آثار تاریخی جدید را می بینیم. با لیست موجود در کامپیوتر چک کرده و اگر نداریم خریداری می کنیم. تعداد کتابهای کتابخانه تاریخ 123500 عدد شده که دایما در حال افزایش است. این هفته تعداد زیادی کتاب کهنه هم به کتابخانه رسید که باید چک کنیم. امسال مشکل جدا کردن بخش عربی و لاتین از بخش فارسی مشکلاتی را درست کرده است. یک پل هوایی بین قسمت شمال و جنوب خیابان شهید بهشتی هست که بسیار شلوغ است. جالب است پله برقی هم هست که خراب و در حال تعمیر بود. ان شاءالله بعد از نمایشگاه اصلاح خواهد شد. آن بخش مربوط به سپاه یا ارتش است که اختصاص به بخشهای لاتین و عربی پیدا کرده و مرتب مردم در حال رفت و آمد بین اینها هستند. پل در برخی از ساعات شلوغ است. ناهار را معمولا گوشه ای از ساختمان زیر درخت ها می خوردیم. یک ناشر عربی که سر پایین آوردن قیمت چانه می زدیم گفت برای ما صرف نمی کند، اما برای این که نگویند ایران تحریم شده می آییم تا کمکی کرده باشیم! این هم منت عجیب این آقا!
از میان کتابهایی که خریدیم یک اثر شگرف هم بود. کتابی عربی از بسام نادر که در باره وضعیت افتضاح نظام مالی جهان و دلار امریکایی است که نقش دجال را بازی می کند. «فضیحة اللانظام المالی و الدولار الامریکی الدجال». کتاب را ناشری با عنوان النخبه چاپ کرده است. اما اسم این کتاب عجیب است و آن هم «مرگ بر امریکا» یعنی نام کتاب، همین عبارت است. کتاب 238 صفحه و چاپ بیروت در همین سال جاری است.
عصر روز 13 اردیبهشت حوالی دو به خانه آمدم تا برای کلاس فردا مطالعه کنم. اخبار را روشن کردم. اعلام کرد که ساعت شش رونمایی از اطلس شیعه به عربی است. جالب است که خودم دعوت نداشتم اما ساعت شش رفتم. دیدم ساعت پنج برگزار شده است و وزیر و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات هم بوده اند. وقتی رسیدم که تمام شده بود. معلوم نشد چرا خودم دعوت نشده بودم. این هم گزارش رونمایی از کتاب در سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات
http://www.icro.ir/index.aspx?siteid=261&pageid=32423&newsview=597756
یادش بخیر که در مراسم جایزه سال برای همین اطلس هم آن قدر دیر اعلام کردند رئیس جمهور لوح بنده رو امضا نخواهد کرد و لذا شما به جلسه نیایید که فرصت نشد به خانم بگویم وارد جلسه نشود و ایشان وارد جلسه شده بودند و شرمنده شدم که رفته بود و دیده بود که اصلا خبری از اسم و رسم این کتاب نیست. و البته یاد کنم از مردانگی آقای دکتر پرویز که گفت از نظر ما کتاب برنده جایزه سال است و جایزه را هم داد.سری به سرای اهل قلم زدم. رونمایی از کتاب «محمد ص» به انگلیسی از آقای ابراهیم حسن بیگی بود. آخر مراسم بود. مرا هم صدا زدند تا در رونمایی باشم. شگفت زده شدم که برای کتاب خودم دعوت نشده ام اما به طور اتفاقی در رونمایی کتاب دیگری شرکت کرده و با کمک دیگران، پرده را از روی کتاب کنار زدم. امسال در نمایشگاه کتاب جامع المقدمات بنده چاپ شد که متن 277 مقدمه است که بیش از 250 عدد آن مقدمه کتابهایی است که کتابخانه چاپ کرد. «مقالات و رسالات تاریخی دفتر اول» هم چاپ شد. در واقع دوره قبلی مقالات تاریخی من که بیست جلد شد، پرونده اش را بستم و سری جدیدی را شروع کردم. حالا باید با اطلس عربی بگویم سه کتابم در نمایشگاه برای اولین بار عرضه شده است.
19 تحریم راه بصره برای حج توسط شاه سلیمان صفوی
به تازگی کتاب المدنیات چاپ شده که اثری است بسیار ارزشمند و جالب توجه. سالهاست آقای واثقی همت خود را مصروف شناخت ریشه های فرهنگ تشیع در حرمین شریفین کرده تا نشان دهد شیعیان در ادوار مختلف تاریخی تا چه حد در آنجا نفوذ و حضور داشته اند. جلد اول این مجموعه فقهیات مربوط به مدینه و جلد دوم اسناد ومداراک و اجازات و چیزهای دیگر است. بنده هم در کتاب فرهنگ و سیاست جلد دوم فصلی را به مسائل ایرانیان و حرمین و حج اختصاص داده‌ام. حالا باید بر اساس اطلاعات ایشان دوباره روی آنها مرور کنم. اما در این فاصله که سفرنامه شاردن را می خواندم و اگر آدم چندین بار هم بخواند کم است، یادداشتی در باره تحریم راه حج از طریق بصره توسط شاه سلیمان صفوی یافتم و این که امیر بصره آمده است تا تعهد بسپارد تا بار دیگر حجاج از این راه به حج بروند. شاردن در دوره سلیمان صفوی (1077 ـ 1106) در ایران بوده و در این باره می‌نویسد:
روز شانزدهم فرستاده متشخصى از طرف پادشاه بصره براى عرض ابلاغ مراتب یگانگى و آشتى و صفا وارد اصفهان شد. شخصیّت مهمى به نام میرحاجى یا امیر الحاج نیز همراه وى بود. امیر الحاج عنوان رؤساى کاروانهاى بزرگى مىباشد که به زیارت مکّه مىروند. مکّه از جمله شهرهاى عربستان است، و تا شعاع بیست فرسنگى آن براى مسلمانان آن سرزمین مقدس است. قصد و هدف این دو از آمدن به پایتخت ایران این بود تا از شاهنشاه استدعا و التماس کنند منع سفر کردن زائران را به مکّه از راه بصره لغو کند. توضیح این که چون عاملان بصره به زائران ایرانى هنگام درآمدن و عبور از آن شهر آزار بسیار مىکردند، و ناروا عوارض سنگینى از ایشان مىگرفتند دربار ایران دستور داده بود از راه دیگر به مکه سفر کنند. اتخاذ این تصمیم و اجراى آن مردم بصره را از درآمد زیادى که از این راه نصیبشان مىکرد محروم کرد و بسى نگذشت بر اثر نقصان این عواید سرشار زندگى قاطبه مردم بصره به تنگدستى و سختى انجامید. پیش از آن هر سال قریب ده هزار نفر از راه بصره به مکه مشرف مىشدند، و از چند سال پیش زائران راهى دیگر اختیار کرده بودند. پاشاى بصره ضمن نامهاى که همراه این دو شخصیّت به دربار ایران فرستاده بود معروض داشته بود که وى خطاکارانى را که مایه ایذاء و آزار زائران ایرانى مىشدهاند به سختى مجازات کرده و همهگونه موجبات آسایش و رفاه و رضاى زائرانى را که از بصره مىگذرند فراهم آورده، و از این پس مىتوانند بىهیچ نگرانى از پرداخت عوارض سنگین و مزاحمتهاى دیگر با خیال راحت از این راه به زیارت مکّه بروند. امیر الحاج متعهد شد که از آن پس هیچیک از زائران ایرانى از مأموران بصره گله و شکایت نداشته باشد، و چندان در اینباره پافشارى کرد که استدعایش پذیرفته شد. از آن پس خیمه بزرگى در بازار کهنه شهر برپا داشت، و اعلام کرد کسانى که مایل به زیارت خانه خدا مىباشند اعم از زن یا مرد مىتوانند به آنجا مراجعه و نامنویسى کنند، و او با هزینهاى نه بسیار زیاد، وسایل مسافرت ایشان را فراهم مىکند. (سفرنامه شاردن ج 2، ص 615 ـ 617)
نظر شما