نسرین وزیری: اگر هنگام تصویب قوانین مادر و بسیار مهم و رای اعتماد به وزرا باشد، چون «رای ممتنع» هم شان «رای منفی» است، ممکن است مانع تصویب مصوبهای شود که گاهی ساعتها درباره آن مذاکره شده و اگر هنگام بررسی استیضاح باشد، گاهی میتواند وزیری را از تیغ استیضاح برهاند. چون باز هم «رای ممتنع» هم شان «رای منفی» است و سایه استیضاح را از سر وزیری که در مظان استیضاح قرار گرفته دور میکند.
اگرچه در مواد 122 و 123 آیین نامه داخلی مجلس به انواع و نحوه رای گیری در مجلس اشاره شده اما تنها توضیح درباره مفهوم رای ممتنع در ماده 125 آمده که به این شرح است: در رأىگیری علنى با ورقه، هر نماینده داراى سهنوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روى کارتها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. نمایندگانى که رأى ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب مىشوند.
بر اساس ماده 119آیین نامه داخلی مجلس، مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران که بیش از نصف نمایندگان حاضر است، به تصویب میرسد. بر اساس ماده 121 که به نصاب رأىگیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف اشاره دارد برای ارائه رای اعتماد و رای عدم اعتماد به وزیران، «اکثریت مطلق نمایندگان حاضر» باید رای دهند.
اما اینکه مفهوم «اکثریت مطلق آرا چیست؟» در آیین نامه داخلی مجلس نیامده. اکثریت مطلق بر اساس آنچه که در لغتنامهها آمده، به معنای «شمار آرایی که دست کم برابر نصف به علاوه یک مجموع آرای رایدهندگان باشد.»(دهخدا، ج2، ص3143؛ معین، ج1، ص330؛ انوری، ج1، ص513) البته اصطلاح حقوقی آن نیز همان معنا را دارا است.(جعفری لنگرودی، ج1، ص568).
اینچنین است که «رای ممتنع» وزن و مفهوم ویژهای در رایگیریهای مجلس مییابد. چرا که ملاک سنجش آرا، «کل آرای نمایندگان حاضر در جلسه» است و از آنجا که رای ممتنع همچون رای منفی به شمار میرود، علی القاعده از وزن رای مثبت میکاهد. کما اینکه موسی قربانی عضو نماینده پیشین مجلس و حقوقدان بر این باور است که « آرای مورد توجه همیشه آرای مثبت است و آرای منفی و ممتنع از نظر قانونگذار یکی است». {اینجا} محمدعلی اسفنانی سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی هم میگوید: چون اثر رای ممتنع، مخالفتی است؛ اگرچه ممکن است تصور شود که صاحب این رای بینابینی رفتار کرده، اما نتیجه عملش رای مخالف است.{اینجا} عزت الله یوسفیان ملا رئیس کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس نیز تاکید دارد که این حق نماینده است که در صورتی که به جمع بندی نهایی نرسد رای ممتنع ارائه کند. {اینجا} {نظر اباذر محبی عضو جمعیت اسلامی وکلا در این باره را نیز اینجا بخوانید}.
رای ممتنع یعنی چه؟
این سوالی است که پاسخهای تقریبا مشابهی دارد. پاسخهای چند حقوقدان در این باره را بخوانید:
حسینعلی امیری عضو پیشین شورای نگهبان: گاهی شرایطی پیش می‌آید که فرد در مورد موضوعی به ذهنیت پنجاه پنجاه رسیده است و واقعا نمی‌تواند به حجتی برسد که رای به تایید یا رد بدهد، بنابراین رای ممتنع میدهد. البته نماینده باید روز قیامت درباره این رای‌ها جوابگو باشد. {اینجا}
حسین میرمحمدصادقی حقوقدان: دادن رای ممتنع به این معنی است که فرد در این زمینه دقت نکرده است و به نتیجه نرسیده است و این در شان کسی که نماینده مردم است، نیست.
علی بنایی معاون پارلمانی قوه قضاییه: مواردی وجود دارد که فرد به یک جمع بندی قانونی و شرعی در مورد یک شخص یا لایحه و طرح نمی رسد که رای منفی یا مثبت خود را اعلام کند لذا به سمت رای کبود یا همان ممتنع می رود. رای ممتنع یک اصل عقلایی است. با این وجود در مورادی مشاهده می شود که رای های ممتنع جهت سیاسی پیدا می کنند که در این موارد این اصل زیر سوال می رود ولی در بیشتر موارد این رای های ممتنع ناشی از عدم جمع بندی نمایندگان نسبت به یک موضوع است.{اینجا}
عبالرضا مصری سخنگوی هیات رئیسه مجلس: در شرایطی که نماینده در جریان بررسی موضوعی برای موافقت به جمع بندی نرسد به عنوان مخالف رای خود را به صورت ممتنع و مخالف ارائه می کند. حقیقت موضوع این است که رای ممتنع تفاوتی با رای مخالف ندارد و در کنار یکدیگر قرار می گیرند.{اینجا}
موسی قربانی عضو هیات رئیسه مجالس هفتم و هشتم: معنایش این است که به تشخیص نرسیدهاند و رایشان نه منفی است نه مثبت. اما این کلاه گذاری سر خودماست! وقتی کسی به تشخیص نرسیده یعنی رایش مثبت نیست. از این رو چه رایش ممتنع باشد، چه منفی، رایش منفی محسوب میشود. چون کسانی که فکر می کنند، به تشخیص میرسند دیگر! {اینجا}
عماد افروغ جامعه شناس و نماینده پیشین مجلس: به نظر نرسیدن هم خود نوعی نظر است که در قالب رای ممتنع خود را نشان می دهد. گاهی رای ممتنع مثبت و گاهی منفی تلقی میشود. به هرحال این نظر افراد است. {اینجا}
محمدعلی اسفنانی سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی: رای ممتنع اگر چه به مفهوم بی طرفی است و مشخصه این است که رای دهنده متمایل به هیچ دو سمت موافق و مخالف نیست، اما نتیجه کار این است که به آرای مخالف اضافه می شود و به نوعی رای مخالف محسوب می شود.{اینجا}
ضرر و فایده رای ممتنع
اگرچه ارائه رای ممتنع میتواند به منزله «رفع تکلیف» باشد تا رای دهنده در خیر و شر یک تصمیم شریک نباشد اما در جریان جلسات رای اعتماد رای ممتنع به ضرر وزیران است. کما اینکه محمدعلی نجفی با کسب 9 رای ممتنع و در شرایطی که تنها یک رای موافق برای وزیر شدن فاصله داشت، ناگزیر شد به جای وزیر آموزش و پرورش، معاون گردشگری رئیس جمهور شود؛ حال انکه صادق محصولی با نیم رای بیش از حدنصاب توانست وزیر کشور شود. {اینجا}
اگرچه برخی همچون حمیدرضا ترقی عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی که گفته بود « حذف رای ممتنع تکلیف نمایندگان را مشخص میکند»؛ موافق حذف «رای ممتنع» از سیستم رای گیری در مجلس هستند اما بنایی معاون پارلمانی قوه قضاییه و نماینده پیشین قم در مجلس بر این باور است که «مجلس به عنوان یک نهاد سیاسی باید نشاط و تحرک سیاسی داشته باشد و نباید با حذف این رای یا دیگر اقدامات محدود کننده این نشاط را به رخوت تبدیل کند و به صرف وجود رفتارهای سیاسی در بهره برداری از این اصل عقلایی، کل این اصل را حذف کند». {اینجا} حسینعلی امیری عضو پیشین شورای نگهبان هم معتقد است که رای ممتنع نمی تواند حذف شود. {اینجا}
برخی همچون حسین میرمحمدصادقی عضو پیشین شورای نگهبان و سخنگوی اسبق قوه قضاییه نیز بر این باورند که رای ممتنع مهم نیست چون در مورد صلاحیتها این رای، در زمره رای مخالف قرار می گیرد و در رد صلاحیت در زمره آراء موافق. البته رای ممتنع معنا دارد ولی معتقدم نبودنش ضرری ایجاد نمی کند. {اینجا} موسی قربانی هم گفته بود «اگر رای ممتنع حذف شود، ممکن است نمایندگان رای ندهند».
با تمام تفاسیری که آمد، چنانچه نمایندگان مجلس نهایتا به این نتیجه برسند که گزینه «رای ممتنع» ضرورتی برای محاسبه در رایگیریهای مجلس ندارد، راهی جز اصلاح آیین نامه داخلی مجلس ندارند. اقدامی که سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس درباره آن گفت: البته هنوز اقدامی در این زمینه صورت نگرفته ولی می تواند جرقه ای زده شود و ممکن است خود من پیشنهادی برای اصلاح آیین نامه داخلی مجلس در این جهت ارائه دهم. البته اعمال این اصلاحیه در گرو دو سوم آرای نمایندگان خواهد بود.
/2729
نظر شما