کنوانسیون رامسر، افتخاری که دیگر از آن ما نیست!

مژگان جمشیدی: امروز دوشنبه همزمان با دوم فوریه مصادف است با روز جهانی تالاب‌ها. 38 سال قبل در چنین روزی بود که رؤسای محیط زیست 18 کشور پیشرفته جهان، به میزبانی ایران گرد هم آمدند تا سند نخستین و پیشرفته‌ترین کنوانسیون زیست‌محیطی جهان را برای حفاظت هرچه بیشتر از تالاب‌ها و اکوسیستم‌های آبی جهان به امضا برسانند و امروز بعد از گذشت 38 سال از انعقاد پیمانی که با نام ایران و ایرانی عجین شده، کنوانسیون رامسر از شرم آنچه که بر سر تالاب‌های ایران بر سر کشورمان آمده سر به زیر افکنده است.

رامسر ، میزبان روسای محیط زیست جهان
ایده ایجاد چنین معاهده بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها از سال 1962 شکل گرفت اما عملا  8 سال طول کشید تا چنین ایده روشنفکرانه‌ای تحقق یابد و تا سال 1971، چندین نشست هم‌اندیشی بین دست‌اندرکاران و مسوولان محیط زیست برخی کشورهای جهان برگزار شد تا اینکه سرانجام در سال 1971 (سال 1349) با تلاش اسکندر فیروز، رئیس سابق سازمان محیط زیست ایران، این امر تحقق یافت.

اسکندر فیروز که از او به عنوان " پدر محیط زیست ایران " یاد می شود با تلاشی وافر موفق شد رؤسای محیط زیست 18 کشور جهان و مسوولان برخی نهادهای غیردولتی بین‌المللی از جمله فائو، یونسکو، IUCN و WWF را در شهر رامسر در ایران گردهم جمع کند تا سند کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های جهان را نهایی کند.

میزبانی ایران در انعقاد چنین پیمانی در شهر رامسر و تلاش اسکندر فیروز، به‌عنوان دبیر اجرایی این مراسم در روز 13 بهمن ماه موجب شد تا نام رامسر بر جبین کنوانسیون بین‌المللی حفاظت از تالاب‌ها نقش ببندد و اکنون 38 سال است که پرچم پیشرفته‌ترین کنوانسیون زیست محیطی جهان در سوییس با نام رامسر عجین شده است تا پیشتازی ایران را در عرصه حفاظت محیط زیست به اثبات برساند.

تالاب انزلی، تابستان 67 - عکس از سعید نبی

گذشته‌ای حسرت‌بار، آینده‌ای نامعلوم
در سال 1354 یعنی 5 سال بعد، 7 کشور جهان از جمله ایران، فهرست تالاب‌های بااهمیت خود را برای ثبت در سایت رامسر معرفی کردند و نخستین تالاب‌های بین‌المللی جهان از بین اکوسیستم‌های آبی این 7 کشور به ثبت رسید. در این سال، 18 تالاب از ایران در سایت رامسر به ثبت رسید و امروز با گذشت 33 سال از آن زمان تنها 4 تالاب دیگر از ایران به جمع تالاب‌های بین‌المللی جهان پیوسته است! این در حالی است که تاکنون 158 کشور جهان به کنوانسیون رامسر ملحق شده‌اند و در مجموع 1831 تالاب به وسعت 170 میلیون و 40 هزار و 380 هکتار در سایت رامسر ثبت شده است.

تالاب انزلی - اکنون

ایران در تخریب تالاب‌ها گوی سبقت را از دیگر کشورها ربود!
اکنون 38 سال از شکل‌گیری کنوانسیون رامسر می‌گذرد اما این کنوانسیون بعد از گذشت بیش از سه دهه همنامی با ایران، اینک از شرم آنچه بر سر تالاب‌های کشورمان آمده، سر به زیر افکنده است. در تمام این سه دهه، تنها دستاورد ایران، اضافه کردن نام 4 تالاب دیگر به فهرست رامسر بوده که در مجموع شمار تالاب‌‌های بین‌المللی ایران را به 22 تالاب افزایش داده اما در عوض به واسطه سوءمدیریت در روند حفاظت و بهره‌برداری پایدار از این تالاب‌ها در فاصله سال‌های 1990 تا 1992 دبیرخانه کنوانسیون رامسر نام 7 تالاب ایران را در فهرست تالاب‌های در معرض خطر و نابودی یعنی در فهرست «مونترو» جای داد.

تالاب انزلی - اکنون

بر اساس گزارش دبیرخانه کنوانسیون رامسر، هم اکنون تالابهای 30 کشور جهان در فهرست مونترو قرار گرفته‌ که به ترتیب ایران و یونان با 7 تالاب و پس از آنها جمهوری چک با 4 تالاب، بیشترین تالابهای تخریب شده را دارند. تخریب تالاب های ساحلی و دریاچه های ایران تنها به اینجا ختم نمی شود و به گواه شواهد موجود از این 22 تالاب قریب به 80 درصد آنها یا در حال نابودی هستند و یا مثل بختگان و هامون کلا نابود شدند.

نکته اساسی دیگر اینکه درست در آستانه روز جهانی تالاب ها معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست به جای آنکه خبر از بهبود شرایط زیستی در اکوسیتم های آبی کشور دهد از تشدید روند نابودی دو تالاب بین المللی دیگرایران به نام های دریاچه ارومیه و گاوخونی خبر می دهد. دلاور نجفی به ایسنا گفته : "وضعیت تالاب دریاچه ارومیه و گاوخونی بحرانی شده و باید این تالابها به فهرست قرمز( تالاب های در خطر جهان ) کنوانسیون رامسر افزوده شود! از سوی دیگر وضعیت تالاب پریشان نیز برخی سالها بحرانی می‌شود."

تالاب گاوخونی - اکنون

هر چند قبول این اعتراف برای گروههای زیست محیطی بسیار سخت است اما حال باید از عالی ترین مسئولان اجرایی محیط زیست کشور پرسید آیا در تمام این سالها سازمان محیط زیست جز اضافه کردن نام تالاب‌های ایران در لیست تالاب های در خطر جهان کار دیگری هم انجام داده است ؟ متاسفانه امروز ، حدود 80 درصد تالاب‌های بین‌المللی ایران با مرگ و نابودی دست و پنجه نرم می‌کنند و این دستاوردی است که توسعه ناپایدار برای غنی‌ترین اکوسیستم‌های ایران به ارمغان آورده است.  

جشن تالاب‌ها بدون حضور خبرنگاران!
فردا همزمان با  روز جهانی تالاب ها در بسیاری از کشورهای جهان، مردم و علا‌قمندان به محیط‌زیست و نهادهای دولتی جشن روز تالا‌ب‌ها را که با نام ایران و ایرانی عجین شده به جای ما ایرانی‌ها گرامی می دارند تا بلکه ما از خود بپرسیم چرا بعد از گذشت 38سال از انعقاد چنین پیمانی در رامسر امروز هیچ ردپایی از آن، نه در ایران که لا‌اقل در شهر رامسر هم به جا نمانده است؟ چرا پرچم این معاهده بین‌المللی می‌بایست با نام رامسر در سوئیس همه روزه برافراشته باشد اما در ایران و در مدخل ورودی شهر رامسر نباید یک تابلو کوچک نصب شود تا به مسافران و مردم شهر یادآوری کند که 38 سال پیش نمایندگان 18 کشور پیشرفته با همراهی ایران و با تلا‌ش اسکندر فیروز، معاهده‌ای را برای حفاظت هرچه بیشتر محیط زیست تالا‌بی به امضا رساندند؟

اما در ایران نیز سازمان محیط زیست اقدام به برگزاری مراسمی در اهواز خواهد کرد. مراسمی که بدون حضور خبرنگاران برگزار می شود و علی رغم دعوتی که یک ماه قبل از خبرنگاران شد اما به دلیل برخی فشارهای وارده از سوی برخی مدیران رده بالای سازمان محیط زیست ، دفتر تالاب ها دعوت خود را پس گرفت تا مبادا خبرنگاری دراین جمع حضور یابد و دستاورد فرهنگی خود را در برای فرهنگ سازی بیشتر از طریق رسانه متبوعش در اختیار مخاطبانش قرار دهد!

در حالی که یادآوری چنین خاطره‌ای، یادآوری یک افتخار ملی است. یادآوری یک حرکت زیست‌محیطی است و این همان چیزی است که ظاهرا این روزها از فرهنگ ما رخت بربسته است. چه بسا شاید این روزها عده‌ای از این موضوع هم گله‌مند باشند که اصلا‌ حفاظت از تالا‌ب‌ها چه معنایی دارد و تالا‌ب‌ها نیازی به حفاظت نداشته و ندارند که بخواهیم از آن به نیکی هم یاد کنیم! چون امروز هرآنچه که به نام توسعه به اشکال مختلف: سدسازی، راهسازی، مجتمع‌های نفتی و پتروشیمی و پالا‌یشگاهی، شهرک‌های صنعتی، اسکله و ساخت بنادر، آبزی‌پروری و کشاورزی، ویلا‌سازی و... به اجرا گذاشته می‌شود یا در دل تالا‌ب‌های ایران است یا در حریم و حاشیه آن!

هامون و بختگان و ارومیه و انزلی را به واقع از دست دادیم و بسیاری دیگر از تالا‌ب‌ها هم در معرض خطر نابودی هستند. بهای این نابودی سنگین است و به راحتی قابل جبران نیست. بهای نابودی هامون را بنگریم. 700 هزار آواره سیستانی، نابودی صنعت شیلا‌ت، صنایع دستی و کشاورزی، بیکاری 15هزار صیاد محلی، متروکه شدن صدها روستا، افزایش شمار بیماران مبتلا‌ به آسم و ریه و بیماری‌های چشمی در اثر وزش طوفان‌های شن و... این فقط بخش کوچکی از پیامدهای هامون بود.