عید قربان و مفهوم قربانی کردن از نگاه 10 شخصیت دینی

نام شخصیت

اظهارات

آیت الله جوادی آملی

* مهم‌ترین نکته‌ای که در اعیاد برای ما مطرح است این است که شما می‌بینید اسلام بر اساس آن حق‌محوری، میلاد هیچ شخصی را عید معرفی نکرد روزی که مثلا پیامبر به دنیا آمد، روزی که امامی از ائمه به دنیا آمدند که یک شخص مطرح است عید ما نیست البته مسرور هستیم، جامه نو در برمی‌کنیم؛ اما عید رسمی ما نیست زیرا روزی رسما عید است که عده‌ای مأمور بشوند این ستون دین را نگه بدارند و آن روز عید است روزی که نماز رسمیت پیدا کرد که جمعی با هم هماهنگ بشوند و این ستون را اقامه کنند به نام نماز عید فطر، نماز عید قربان این برای هیچ شخصی نیست وسرش آن است که دین با شخص کار ندارد با مکتب کار دارد این اصل اول.

* مطلب دوم آن است که چرا این دو روز را مثل روز غدیر، مثل روز جمعه به عنوان عید اعلام کردند؟ هر وقت انسان مسئولیتی داشت و از عهده آن مسئولیت به در آمد و کامیاب شد عود به مبدأ پیدا کرد رجوع به اصل خویشتنِ خویش کرد آن می‌شود عید چون عود کرده به اصل، رجوع کرده به اصل، عود است این می‌شود عید.

* ما در سال دو بار آن رجوع اصلی را داریم یکی ماه مبارک رمضان است به ما گفتند روزها روزه بگیرید شب ها به آن عبادات بپردازید اگر یک ماه به وظیفه انسانی‌مان آشنا شدیم و عمل کردیم و به آن اصل بازگشتیم مسرورانه روز عید فطر جشن می‌گیریم با هم آن نماز عید را می‌خوانیم عید ماست. در دهم ذیحجّه بعد از اینکه حاجیان، معتمران، زائران حرم نبوی و سرزمین وحی آن وظایفشان را انجام دادند روز نهم در عرفات وقوف داشتند شب دهم روی آن شن های مشعر تا صبح «یا الله» گفتند، روز دهم آمدند و رمی جمرات کردند شیطان و نماد شیطانی را رجم کردند و قربانی کردند می‌شود عید که از حلق کردند و از اعمال فراغت پیدا کردند به وظیفه‌شان عمل کردند به آن اصل برگشتند می‌شود عید.

آیت الله مکارم شیرازی

* یکى از اعمال حج در روز دهم ذى حجّة الحرام این است که حیوانى را در منى قربانى کنند و این یک فریضه مسلّم و دستور صریح اسلام است; و یکى از اسرار آن زنده کردن خاطره فداکارى بزرگ مرد الهى و قهرمان توحید، حضرت ابراهیم خلیل(علیه السلام)است.

* زائران خانه خدا با کشتن گوسفندى در سرزمین «منى» خاطره اخلاص و قدرت ایمان و پایه فداکارى او را در دل ها زنده مى سازند و از این رهگذر به یکدیگر درس فداکارى و جانبازى مى آموزند و گویا عملا چنین مى گویند که مرد خدا کسى است که در راه خدا از همه چیز بگذرد - چنان که آن مرد بزرگ گذشت - این گوشه اى از اسرار قربانى روز «منى» است.

* اکنون باید دید نظر اسلام در این گوشت هاى قربانى چیست و آیا مسلمانان در این باره وظیفه اى دارند؟ براى پاسخ این پرسش، به کتاب آسمانى خود «قرآن مجید» مراجعه کرده و مى بینیم که سوره حج به همه کسانى که در روز عید قربان در «منى» حیوانى را قربانى مى کنند، چنین دستور مى دهد: «وَ اَطْعِمُوا الْبائِسِ الفَقیر; و بینواى فقیر را نیز اطعام نمایید» و نیز مى فرماید: «فَکُلُوا مِنْها وَ اطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرّ; از آن (قربانى) خود بخورید و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن اطعام کنید»
در رساله هاى عملیه دستور مى دهند که زائران خانه خدا گوشت قربانى را سه قسمت کنند: بخشى از آن را خودشان استفاده کنند و بخشى را به مؤمنان و بخشى را به نیازمندان بدهند.

آیت‌الله امامی‌کاشانی

* عید قربان درس‌های فراوانی دارد. یکی از آن درس‌ها فداکاری، ایثار و روشن شدن راز و رمز امتحان به ابتلا است. عید قربان عیدی است که خاطره ابراهیم خلیل و اسماعیل(ع) را که در سرزمین منا به وجود آمد تجدید می‌کند و تابلویی در تمام دوران‌ها و زمان‌ها برای نشان دادن آن پدر و فرزند و آن امتحان است.

* چرا این امتحان و آزمایش در زندگی انسان قرار داده شده است؟ در این باره بحث بسیار وسیعی در معارف ادیان الهی به ویژه در دین اسلام وجود دارد، اما در کل امتحان یعنی این‌که زندگی را تا آخر ترسیم کنیم خط زندگی از ولادت تا زمان مرگ، برزخ، قیامت و تا زندگی ابدی انسان ادامه دارد. انسان باید با اندیشه و فکر رفتار و عمل خود را نشان دهد. یعنی این دنیا محلی است که ما استعدادهای خود را شکوفا کنیم و برای عالم دیگر توشه ذخیره کنیم.

*نعمت و محنت مقتضی شکر است که حضرت ابراهیم (ع) آن را در زندگانی خود نشان داد که انسان چقدر می‌تواند بزرگ شود و خود را به خدا وصل کند. حضرت ابراهیم (ع) در سن 95 سالگی پس از طی تمام آزمایش‌ها آنچنان خود را نشان داد که خداوند ایشان را ابراهیم یعنی جد جامعه و پدر اجتماع خطاب کرد. یعنی ابراهیم پدر هستی است و شرایع آسمانی به او منتهی می‌شود.

* ابتلا به دو گونه است امتحان در مصیبت‌ها و امتحان در نعمت‌ها هر دو امتحان هستند، اما امتحان در محنت‌ها از امتحان در نعمت‌ها آسان‌تر است و امتحان در نعمت‌ها و خوبی‌ها سنگین و مشکل است و قیام به حقوق امتحان در نعمت‌ها گسترده و فراوان است.

آیت‌الله محمدی ری‌شهری

*در فلسفه قربانی کردن، نکته مهمی قابل توجه است که شاید غالبا مورد عنایت قرار نمی‌گیرد و آن این‌که قلمرو معرفت انسان نسبت به مصالح امور محدود است. هنگامی که ابراهیم(ع) مورد خطاب قرار گرفت که برو فرزندت را بکش، از خدا نپرسید که برای چه بکشم؟ علت کار را نپرسید. بلکه هر چه خدا گفت همان را انجام داد. بنابراین وقتی انسان کاری را در راه خدا انجام می‌دهد ضرورتی ندارد فلسفه‌اش را بداند.

* این خود یک پیام معرفت‌شناسی است که قلمرو معرفت انسان محدود است، انسان نمی‌تواند به راز و رمز همه چیز پی ببرد، اگر خداوند متعال دستوری برای اجرای آن داد چون و چرا نباید کرد. البته انسان هر چه در دستورات خداوند تأمل بیشتری کند، راز و رمز آن بیشتر کشف می‌شود ولی معنایش این نیست که اگر انسان در یک‌جا فلسفه دستوری را نتوانست بفهمد، از انجام آن سرباز بزند.

* عمل قربانی کردن در واقع یک حکم دارد یک حکمت. حکم آن، کشتن یک گوسفند و حکمت آن با تقوا بالا رفتن.  هر عملی که در آن تقرب باشد، قربانی است.  این تقوا نه تنها به طرف خدا صاعد می‌شود بلکه به خدا می‌رسد و چون تقوی، وصف نفسانی روح انسان متقی است که جدای از جان انسان نیست، اگر تقوی به خدا برسد، انسان متقی نیز به خدا می‌رسد.

* وقتی انسان از همه محبوب‌ها گذشت و دل را از محبت غیرخدا خالی کرد، آن وقت است که به محبوب مطلق که خداست می‌رسد «قلب المومن عرش الرحمن» دل مؤمن عرش خداست و در این‌جاست که انسان به عید مطلق می‌رسد. قربانی روز عید می‌تواند اشاره‌ای باشد به بالاترین مراتب تقوی که در اثر حج و نورانیت حج به آن دست یافته و آن عید لقاءالله است که برای دیدار صاحبخانه آمده است.

آیت الله مظاهری

* در روز عرفه، انسان باید به مقام‌ والا برسد و در روز عید قربان از خدا عیدى بگیرد. این عیدی، مختص حجاج نیست و هرکس و در هر مکانی، می‌تواند به مقام حق الیقین برسد و باور او در همه اعضاء و جوارحش رسوخ کند. در این صورت، می‌تواند خود خداوند را عیدی بگیرد و سعادت دنیا و آخرت را روزی خود کند.

* کسی که از فاصله دور، آتش یا دود آن را نظاره می‌کند، می‌داند که آتش سوزنده است، یعنی در این خصوص، به علم‌الیقین رسیده است. آنکه در کنار آتش است و گرما و حرارت آن را با بدن خویش حس می‌کند، سوزندگی آتش را می‌یابد و به مقام عین ‌الیقین رسیده است. اما مقام حق الیقین صرفا متعلق به کسی است که درون آتش باشد و با اعماق وجود، سوزندگی آتش را باور کند.

* چنین یقین و باوری، پس از برخورداری از ایمان واقعی، در سایه عمل و عبادت، روزی انسان می‌گردد. در پرتو چنین باوری، رابطه انسان با خداوند، نظیر رابطه یک چراغ با نیروگاه برق می‌شود. یعنی مخلوق چنان به خالق لایتناهى وصل می شود که قدرت الهی پیدا می‌کند. خداوند در حدیث قدسی می‌فرماید: بنده من، تو مرا اطاعت کن، آنگاه همان‌طور که من هرچه بخواهم همان می‌شود، تو هم هرچه بخواهی همان خواهد شد. در روز عرفه، انسان باید به این‌گونه مقام‌ها برسد و در روز عید قربان از خدا عیدى بگیرد.

حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین معزی

* بندگی و عبودیت خدا و تسلیم حضرت حق بودن در این عید تجسم یافته و بزرگ داشته شده است، به گونه ای که همه انسان ها از ابراهیم پیامبر که اسوه و نمونه بود، الگو بگیرند. چرا که عید قربان عید ابراهیم و پیروزی او بر شیطان و تبلور و تجسم عبودیت و بندگی بزرگترین انسان تاریخ در برابر پروردگار متعال است.

* ابراهیم پیامبر در مسیر زندگی خود، بارها در برابر امتحانات سخت الهی قرار گرفت ولی به دلیل ایمان خود همواره سربلند از این امتحانات بیرون آمد. در زمان پیری، فرشتگان او را به فرزندی صالح و بردبار بشارت دادند ولی به امر پروردگار برای آزمونی دیگر مجبور شد خانواده خود را در سرزمین مکه که در آن زمان سرزمینی بی آب و علف بود اسکان دهد.

*پس از بازگشتی دوباره به همراه فرزندش اسماعیل کعبه را بنا کرده و طواف و سعی کرد و در رویای صادق خود دید که باید اسماعیلش را در راه خدا قربانی کند و اسماعیل نیز پدر را تشویق به انجام مأموریت الهی نمود و اعلام کرد که به فضل الهی در این عمل من را نیز صبور خواهی یافت و هر دو تسلیم محض امر خدا شدند. هنگامی که هردو از این آزمایش بزرگ و عجیب پیروز بیرون می آیند، خداوند اعلام می دارد که ای ابراهیم چه راستین به این رویا عمل نمودی و برای تو ذبح عظیمی را فرستادم تا بجای اسماعیل قربانی کنی. و این چنین خدا بندگان صالح خود را به جهانیان معرفی می کند.

حجت الاسلام مبلغی

* اعیاد مربوط به هر دین و قوم و مذهب، بیشترین ظرفیت را در درون خود برای ایجاد انسجام و وحدت ملی و دینی دارد. کارکرد اولیه هر عید چند چیز است؛ اول ایجاد شادی، به صورت عام و عمومی است و دیگر کارکرد ایجاد همگرایی و احساس هویت واحد در درون یک مجموعه می‌باشد که عید مربوط به آنهاست.

* عید قربان به صورت ذاتی می‌تواند کارکرد ایجاد شادی میان امت اسلام به صورت همزمان و به دنبال آن ایجاد وحدت میان آنها داشته باشد . متأسفانه اعیاد اسلامی دچار یک آفتی هستند که در اعیاد ملی چنین آفتی وجود ندارد و آن آفت این است که گاه اعیاد اسلامی از آن کارکردهای طبیعی و اولیه خود به دلایل خاستگاه تاریخی خود جدا می‌شود، در نتیجه کارکرد این اعیاد در ایجاد سرور عمومی و وحدت عمومی اسلامی یا تضعیف می‌شود و یا حتی خدای ناخواسته به نقطه صفر می‌رسد.

* عید قربان روزی است که در آن عمل قربانی کردن صورت می‌گیرد و به همین خاطر هم عید قربان نام گرفته است. قربانی نیز یک عمل شناخته شده در ادیان سماوی است و به همین جهت اگر بتوانیم مخرج مشترکی از عید قربان و بعضی از قربانی ها که در ادیان دیگر وجود دارد پیدا کنیم و آن را پررنگ نماییم و بین اسلام و ادیان دیگر مطرح سازیم، می‌تواند به عامل وحدت بین ادیان تبدیل شود.

* قربانی کردن یک خط ممتدی در ادیان الهی است، منتها نمودها و نمادهای مختلفی پیدا کرده است . ما بیاییم فارغ از این نمادها و نمودهای قربانی به آن نکته اصلی قربانی کردن که پشت این نمادها وجود دارد که قربانی کردن به نام و برای خداست توجه کنیم که اگر بر این کارکرد تکیه کنیم در واقع دامنه مشترکات ادیان را توسعه داده ایم و توانسته ایم ادیان را در یک مسیر همگرایی قرار دهیم.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر قاسم کاکایی

* در منی قربانی می کنیم، یعنی در واقع امیال و آرزوها و تعلقات دنیوی را قربانی می کنیم. اگر ابراهیم(ع)، اسماعیل اش را قربانی می کند ما بایستی ببینیم اسماعیل ما کیست؟ تعلق خاطر ما غیر از خدا کیست؟ تا او را قربانی کنیم. در نهایت عزیزترین چیزی که همه ما داریم و آخرین حبی که همه داریم حب النفس است که این حب نفس را باید قربانی کنیم و از دل بیرون ببریم، لذا روز عید قربان، قربانی کردن خود است. شد عید قربان جان من برخیز و کن قربانیم/ بر گرد سر گردان مرا تا چند برگردانیم. یعنی اینجا ما از خود می گذریم در این سرزمین منی که سرزمین آرزوست و کشته حق می شویم.

* به قول احمد جام «گر بر سر کوی عشق ما کشته شوی/ شکرانه بده که خون بهای تو منم. که خدا فرمود که «من عشقنی عشقته و من عشقته قتلته و من قتلته فعلیّ دیته و من علیّ دیته فانا دیته: هر کس عاشق من شود، عاشقش می شوم و هر کس که من عاشقش شوم، او را می کشم و هر که را که من کشتم، خون بها و دیه اش بر گردن خون من است.» با موفقیت در منی، دومرتبه فرد می تواند وارد مکه شود و اعمال مکه را انجام دهد و طواف کند و سعی بین صفا و مروه داشته باشد و با ترک دنیا به خدا برسد.

حجت الاسلام مرتضی اشراقی

* ماموریت قربانی کردن اسماعیل توسط حضرت ابراهیم، از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است اما آنچه بیش از هر چیزی در این جریان خودنمایی می‌کند و بدان ارزش بخشیده است وجه عبودیت و تبعیت محض است از اوامر الهی و به همین دلیل است که خداوند برای این روز حساب ویژه‌ای باز کرده و همگان را به درک پیام این روز تشویق کرده است با این حال به نظر می‌رسد که مخاطب اصلی پیام این روز سردمداران و بزرگان و متنفذان جامعه و به طور کلی هر شخصیت با نفوذ و مطرح در اجتماع باشد.

* این برداشت از این جهت به ذهن خطور می‌کند که مأمور اجرای این حکم نه یک فرد معمولی بلکه شخصیتی به نام ابراهیم خلیل(ع) است که در پرونده خود اقداماتی مانند محاجه با کافران و شکستن بت‌ها دارد و به طور کلی از سابقه مبارزاتی قوی برخوردار است و علاوه بر این، خداوند در مقطعی آتش را برایش گلستان کرد. حال چنین فردی با چنین سابقه ی روشن و درخشانی در آزمونی قرار می‌گیرد که به مراتب از آزمون‌های قبلی دشوارتر، سخت‌تر و پیچیده‌تر است.

*این دشواری بدین جهت است که انسان میان دو خواسته متضاد قرار می‌گیرد و برای رسیدن به یکی باید از دیگری بگذرد. یا باید از دلبستگی‌ها و علایق خویش که همان عشق پدریست دست بردارد تا بتواند امر خدا را امتثال نماید و یا باید خدا یعنی ولی نعمت خود را نادیده بگیرد و نافرمانی از اوامر الهی نماید و اینجاست که ارزش واقعی افراد روشن می‌شود.

* تقارن حرکت امام حسین(ع) از مکه به سمت کربلا با ایام عید سعید قربان، حاوی این نکته است که هر کسی می‌خواهد جزو اصحاب حسین(ع) باشد باید بتواند علایق خود را به مسلخ ببرد و قربانی رمز فداکاری و از خودگذشتگی و دادن جان در راه محبوب و حد نهایی تسلیم در برابر معبود است. بر این اساس بود که امام حسین «علیه السلام» هم وقتی می‌خواستند از مکه حرکت کنند تنها کسانی را شایسته همراهی خود دانستند و دعوت کردند که آماده بودند از همه چیز خود و از همه دلبستگی‌ها و علایق خود به خاطر خدا و در راه رضای او بگذرند.

حجت الاسلام جواد محدثی

* اگر ابراهیم، خلیل اللّه گشت، از آن رو بود که در مقام دوستی و محبت به خدا، از هر چه داشت، حتی از جوانی اش گذشت. و اگر اسماعیل، ذبیح اللّه شد، به آن خاطر بود که تسلیم فرمان حق بود و به پدرش گفت: آنچه مأموری انجام بده، که مرا از صابران خواهی یافت.

* عید قربان، از جمله شعایر گرامی داشت رتبه خُلت ابراهیم و خلوص و تسلیم اسماعیل است. اگر بتوانیم رضای خویش را فدای رضای حق کنیم؛ اگر بتوانیم از خواسته دل در راه خواسته دین چشم بپوشیم؛ و اگر بتوانیم از داشته ها و خواسته ها بگذریم؛ آنگاه به مرز عبودیت و به حوزه قربانگاه قدم نهاده ایم.

* عید قربان مجرای فیض الهی و وسیله عنایت رحمانی به بندگان مؤمن و مسلم و مطیع است. باید به درگاه خدا تقرب جست. قربانی و فدیه به آستان او، یکی از راه هاست. ولی این قربانی، همیشه گوسفند و ذبیحه نیست، گاهی باید تمنیات دل را فدای رضای رحمان کرد و گذشتن از هوای نفس را وسیله قرب به آستان مولا قرار داد.

* عید قربان با نماز و عبادتش، با ذکر و دعایش، با قربانی و صدقات و احسانش، بستری برای جاری ساختن مفهوم عبودیت و بندگی است و فصلی است برای قرب یافتن مسلمانان به خداوند آن هم در سایه عبودیت و اطاعت. عید قربان، فصل فدا کردن عزیزها در آستان عزیزترین است یعنی خدای متعال.

*رها شدن از تعلقات و ذبح کردن تمنیات در پیش پای اراده و مشیت الهی، درس بزرگ دیگری از عید قربان است. باید نفس اماره را در مسلخ ایمان و اطاعت خدا ذبح کرد تا به خلوص و رهایی رسید. ثمرات اینگونه جهاد با نفس نیز، در عرصه های مختلف زندگی ظهور می یابد و رهاساز انسان از دام، بردگی ها و وابستگی هاست. عید قربان می تواند زمینه ساز رهایی ما از این گونه قیود و بردگی ها باشد تا به قلمرو بندگی خدا در آییم.