ژنو 4، یک گام به سوی اعتماد متقابل

مقدمه :
روز چهارشنبه 24 مهرماه ،چهارمین نشست مذاکرات نمایندگان ایران وگروه کشورهای موسوم به 1+5 در ژنو به پایان رسید. این دور از گفتگوها برای طرفین یک گام اساسی به سمت جلو و اقدامی برای اعتماد سازی بشمار می رود .
مذاکرات دو روزه در ژنو برای طرف ایرانی از آن جهت که بالاخره پس از چند ماه کش و قوس، مذاکرات بصورت جدی انجام شد، بسیار قابل توجه بود. ایران با ارائه طرحی جدید که برای اشتهای سیری ناپذیر کشورهای غربی جذاب تر از آن بود که قابل رد کردن باشد؛ نشان داد آماده رسیدن به تفاهمی جامع و کامل با غرب بر سر برنامه صلح آمیز هسته ای خود است.
از نگاه کشورهای غربی نیز طرح ایران و ورود به جزئیات اصلی بحث بسیار قابل توجه بود از این نظر که نشان می داد ایران آماده است در صورتی که غرب بر حق ایران در مورد غنی سازی اورانیوم در خاک خودش، صحه بگذارد؛ شفاف سازی فعالیت های خود را تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی هسته ای باز هم بیشتر از قبل گسترش دهد، به گونه ای که در عمل جای تردیدی برای غرب باقی نماند که ایران صرفا در چهارچوب فعالیت های صلح آمیز هسته ای به غنی سازی اورانیوم ادامه می دهد.
تحلیل نتایج مذاکرات
از همان ابتدا روشن بود که به دلیل بی اعتمادی های گسترده دو طرف نسبت به یکدیگر، نمی توان انتظار داشت که موضوع با یک یا دو جلسه مذاکرات فشرده حل و فصل شود. بنابراین همین قدر که دو طرف حاضر شدند پس از شش سال مذاکرات، نخستین بار بیانیه مشترک صادر کنند، میتوان گفت راه جدیدی برای اعتماد سازی باز شده است.
به نظر می رسد تشکیل کمیته های سه گانه تخصصی در امور علمی، تحریم ها و خلع سلاح، راهبردی اصولی است که کارهای مقدماتی را برای مذاکرات بعدی که قرار شد در سه هفته آینده در ژنو برگزار شود، هموار می سازد. این کمیته های سه گانه قرار است زمینه را برای رفع تحریم ها علیه ایران، چگونگی همکاری های هسته ای آینده بین دو طرف و نیز راههای اطمینان از فعالیت های صلح آمیز ایران در امور هسته ای را بررسی کنند و نتایج آنرا به اجلاس بعدی ارائه نمایند.
از نگاه منطقی برای موفقیت مذاکرات در مراحل بعدی به نظر می رسد اقدام های ذیل اجتناب ناپذیر باشند:
1- هر دوطرف بپذیرند که تعهدات متقابل و متوازن باشند. یعنی اگر قرار است توافقی بر اساس قانون برد برد شکل بگیرد باید تعهدات دو طرف متقابل باشند و تا حد امکان از نظر میزان اهمیت با هم یکسان باشند. در این صورت است که میتوان به اجرای دقیق توافق ها امیدوار بود.
2- قرار است هر دو طرف برای ایجاد اعتماد به سمت یکدیگر حرکت کنند. بنابراین نمی توان انتظار داشت یکطرف بایستد و منتظر باشد تا تنها طرف مقابل گام های خود را بردارد. بطور طبیعی "همکاری" با "همگامی" بین دو طرف شکل واقعی بخود می گیرد و تداوم می یابد.
3- مهار مخالفت های موجود در دو سو، به گونه ای که اصل توافق ها را تحت تاثیر منفی قرار ندهند، از ضرورت های حتمی برای تداوم همکاری ها آینده است. البته روشن است که هیچکس نمی تواند مانع مخالفت ها بشود. اما می توانند اگر به پیشرفت کار اعتقادی دارند؛ مخالفان را تحت مدیریت خود درآورند .
4- گام های اعتماد سازاگر با به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی سازی اورانیوم آغاز شود با کم ترین هزینه در کم ترین زمان ممکن، به باز شدن گره اساسی مذاکرات در آینده کمک می کند.
5- در طرح پیشنهادی ایران، سه مرحله غیر قابل تفکیک از یکدیدگر و به شرط اجرای مرحله به مرحله آن پیش بینی شده است. یعنی اجرای هر مرحله منوط به اجرای کامل مرحله قبل از آن است. در این مدل، در عمل پیشرفت در هر مرحله، اعتماد سازی برای اجرای مراحل بعدی را از سوی هر دو طرف بوجود می آورد. بنابراین نگرانی برای اجرایی نشدن مراحل سه گانه وجود ندارد زیرا هر دو طرف زمانی مرحله بعد را به اجراء می گذارند که از تحقق مرحله قبلی اطمینان حاصل کرده باشند.
6- طرح پیشنهادی ایران به گونه ای جامع و کامل است که جای هرگونه بهانه جویی را از طرف مقابل گرفته و راه حل منطقی برای آنکه چه کسی در چه زمانی، چه اقدام هایی را، چگونه به اجراء بگذارد، مشخص کرده است. بنابراین اگر چنین طرحی ناکام گذارده شود برای همگان روشن می شود چه کسانی به چه دلایلی نمی خواهند با ایران درباره یک طرح منطقی جامع و کامل به توافق همه جانبه دست پیدا کنند.
7- ایران با ارائه طرح زمان بندی شده این بهانه تبلیغاتی را که در گذشته مرتبا در رسانه های گروهی غرب تکرار می شد که ایران با سیاست دفع الوقت، زمان می خرد تا پیشرفت های هسته ای خود را تکمیل کند؛ از کارایی انداخت. بنابراین هم اکنون جا دارد طرف غرب برای استفاده از فرصت تاریخی که فراهم شده است، سیاست "مذاکره برای مذاکره" را کنار گذاشته و یکبار برای همیشه بصورت جدی در یک جدول زمان بندی شده به توافق نهایی با ایران دست پیدا کند.
8- تغییر سیاست غلط گذشته غرب در مورد بکارگیری راهبرد "فشار و مذاکره" و جایگزینی آن به "همکاری و مذاکره " پس از اعتمادی سازی متقابل، یک ضرورت حتمی بشمار می رود و موجب پایداری و تداوم موفقیت ها درصحنه مذاکرات خواهد شد.
9- بدون شک، توقف تصویب تحریم های جدید و لغو تحریم هایی که با دستور اوباما قابل لغو شدن هستند، به تلطیف هرچه بیشتر فضای مذاکرات آینده کمک می کند و دست تیم جدید مذاکره کننده ایرانی را برای رسیدن به توافق های جدید و مهم تر باز می گذارد. این اقدام پیام روشنی برای تهران است که نشان می دهد تا چه حد رویکرد غلط گذشته آمریکا تغییر یافته است.
10 - ایران و کشورهای گروه 1+5 راه تعامل سازنده و رسیدن به زبان مشترک را یافتند و برای آنکه در این مسیر پیچیده و ناهموار، با موانع جدید و غیر قابل پیش بینی روبرو نشوند؛ لازم است یکبار برای همیشه از گذشته به عنوان چراغ راهنمایی برای آینده بهتر استفاده کنند. تجربه های گذشته اگر چه تلخ و دشوار بودند، اما برای هر دو طرف بسیار درس آموز هستند.
نتیجه گیری
راه پیشرفت در مذاکرات با ارائه طرح جدید ایران باز شده است، به نظر می رسد زمان برای رسیدن به توافقی جامع و کامل بین ایران و غرب فرارسیده و تقریبا می شود امیدوار بود که سنگ اندازی های اسرائیل هم دیگر نتواند مسیر را به دوران بلاتکلیفی گذشته بازگرداند. غرب می داند فرصتی که فراهم شده است اگر از دست برود قابل تکرار نیست و در صورت برآورد اشتباه از "نرمش قهرمانانه" ایران که به واقع در راستای آزمایش نیت واقعی آمریکا و متحدانش انجام شده است؛ بار دیگر شاهد دور جدیدی از تقابل ها بجای تعامل سازنده خواهیم بود. در آن صورت احتمالا بازی هر دو سر باخت در پیش گرفته خواهد شد.