جای من زیر آسمان خدا اینجاست!
غصب و کل تصرف جهان اینگونه آغاز شد
پاسکال
امانوئل لویناس در حیات فلسفی خویش کوشید با رهایی از تفکر وجودشناختی هایدگر از پرسشهایی نظیر «چرا چیزها هستند به جای آنکه نباشند؟» و «بودن یا نبودن؟» درگذرد و اخلاق را بر وجود تعالی بخشد.
رابطه اخلاقی از این جهت که اخلاقی است تن به مضمونپردازیهای وجودشناختی نمیسپارد. قصدیت (intentionality) بنا به تفسیر هوسرل متوجه بودن دائمی ذهن به امری غیر از خود است که تمامی هدفها، انگیزهها وجهتگیریهای مرا مشخص میکند. هایدگر با استفاده از چنین تفسیری حیث التفاتی را معطوف به وجود ساخت.
«دسترسی به وجود تحت فرمان وجود صورت میپذیرد.» این جمله در هستی و زمان به خوبی به فرجامنگری وجودشناختی هایدگری و رهایی او از پدیدارشناسی هوسرل اشاره دارد. لویناس در کتاب «وجود و موجودات» (1947) به تحلیل دقیق و موشکافانه فعل Es gibt به معنای «وجود دارد» پرداخت. Gibt فعل غائب از geben به معنی بخشیدن است. وجود در دهش و بخششی لایزال ما را در بر گرفته است. لویناس بر این باوراست که وجود غیر از بخشش است و امری غیرشخصی در آن جریان دارد. چیزی با وجود وعدم هنوز وجود دارد که اگو درگیر آن است.
لویناس مینویسد: «برای گریختن از "وجود دارد" آدمی باید بی مقام گردد.» چرا که در برابر دیگری و در عین مسئول بودن در قبال غیریت او باید از انزوای وجود گریخت. انزوای وجود آن بخشی از آدمی است که قابل تقسیم شدن با دیگری نیست.
آری آدمی تنها میمیرد. اما این تنهایی به معنای سلب مسئولیت در قبال دیگری نیست. رهایی از انزوا با توسل به معرفت هم ممکن نیست. چرا که به تعبیر لویناس معرفت مارا ازخویش رها نمیکند، زیرا متضمن نوعی مالکیت است.
هر درکی (comprehended) متضمن نوعی تصاحب (prehended) است. و تفاوتها را به همسانی تقلیل میدهد. در حالیکه پیشبینیناپذیر بودن دیگری نشان میدهد که دیگری «غیریت محض» است و اتفاقاً با همین وجه زمانی است که میتوان از «انزوای وجود» رها شد.
لویناس در اینباره «عشق» را به عنوان یک کهن الگو مطرح میکند. «در عشق هیچگونه کلیتی ساخته نمیشود». عشق آن کلیشه معروف به تکامل رسیدن زن و مرد نیست. بلکه اتفاقاً در عشق ورزیدن «غیریت دیگری» حفظ میشود.
آن شرم زنانه که مفهوم ابتر و قراردادی «غیرت» به ظاهر بدان تکامل و امنیت میبخشد از قضا چیزی است برخاسته از «روحیه» هایدگری وجودی تقسیمناپذیر که اتفاقاً باید به تعبیر لویناس رابطه با آن در پیوند با آینده حفظ شود و معنا گیرد آن هم در جایی که هیچ منفعتی در آن نیست.
اخلاق لویناسی به معنای مسئولیت مطلق در قبال دیگری با حفظ غیریت محض اوست. و این به معنای موضعگیری در برابر فرافکنیهای اخلاقی انتزاعی مفاهیم قراردادی و مشروط اگزیستانسیالیستی و حقوق بشری لیبرالی است که ادعا میکند در قبال همگان متعهد است و به یمن استعمار رسانهای و حتی به «ناچار خوب زیستن رورتی وار فردیاش»، «دیگری» را خوب میشناسد.
مشخصات کتاب
نام کتاب: اخلاق و نامتناهی
گفتوگوهای فیلیپ نمو با امانوئل لویناس (از سری کتابهای کوچک)
ترجمه: مرادفرهادپور و صالح نجفی
نوبت چاپ: زمستان 1387
انتشارات: فرهنگ صبا
قیمت: 1800 تومان
نظر شما