آیا ماهواره‌های جاسوسی امریکا، هواپیمای گمشده مالزی را تحت نظر داشتند؟

مجید جویا: تقریبا 6 روز از زمان گم شدن پرواز MH370 هواپیمایی مالزی گذشته و مقامات مسئول هنوز هیچ نظری در مورد این که چه بر سر هواپیما آمده ندارند. چرا در دنیای شبکه‌ای قرن 21، پیدا کردن یک هواپیما به این بزرگی، این قدر سخت است؟ اینجا می‌توانید پاسخ برخی از سوال‌ها را به نقل از نیوساینتیست بخوانید:

چطور ممکن است که چیزی به بزرگی یک هواپیما گم شود؟
هواپیماها بزرگ هستند، ولی اقیانوس خیلی بزرگ‌تر از آنها است و جستجو در چنین سطح وسیعی، کار سختی است. یافتن تمام بقایای هواپیمای ایرفرانس که در سال 2009/1388 در اقیانوس اطلس سقوط کرده بود، دو سال به طول انجامید.

و فقط هواپیماها نیستند که در پهنه بی‌کران دریاها ناپدید می‌شوند. در اوایل فوریه 2013 / نیمه بهمن 1391 یک اقیانوس پیمای 1400 تنی به نام لیوبوف ارلوا گم شد و هیچ گاه اثری از آن پیدا نشد. در ژانویه سال جاری / دی ماه گذشته، این ایده که اکنون عرشه کشتی پر از موش‌های آدمخوار است، فضای رسانه‌ها را فرا گرفت؛ یکی از دلایل همه گیر شدن این داستان، این است که چیزی در مورد آنچه بر سر کشتی رفته نمی‌دانیم.

آیا هواپیماها در تمام مدت پرواز رهگیری نمی‌شوند؟
تمام هواپیماها یک ترانسپاندر رادار دارند که هویت و موقعیت آنها را از طریق سیگنال‌های رادیویی زمینی ارسال می‌کند. ولی وقتی از حوزه برد رادارهای زمینی خارج شوند و چند صد کیلومتر در دریا جلو روند، تا رسیدن به ساحل بعدی و ورود به حوزه رادار بعدی، خبری از هواپیما نخواهیم داشت.

البته سیستم نوظهوری به نام پیمایش وابسته اتوماتیک- پهن‌باند (ADS-B)، در حال فراگیر شدن است: این سیگنال شامل داده‌های جی‌پی‌اس برای موقعیت هواپیما و همچنین هویت و سرعت آن است. شما می‌توانید داده‌های ADS-B را در سایت آماتور رهگیری هواپیمایFlightRadar24 ببینید، که گردانندگان آن به شبکه تلویزیونی سی‌بی‌اس کانادا گفته‌اند که هواپیمای مالزیایی هم «تحت پوشش آنها بود؛ تا این که ناپدید شد».

علاوه بر این، برای کمک به تعمیر و نگهداری، اکثر شرکت‌های هواپیمایی از سیستم آدرس دهی و گزارش مخابرات هواپیما یا ACARS استفاده می‌کنند. گزارش‌های سیستم هواپیما در لحظه برخاستن از زمین، اوج گرفتن، جایی در میانه مسیر و هنگام فرود از طریق سیگنال‌های VHF ارسال می‌شوند. در اوایل هفته جاری هم فاش شد که رولز رویس، دو بسته اطلاعاتی از گزارش‌های ACARS را پیش از ناپدید شدن هواپیما دریافت کرده بود، ولی خطوط هواپیمایی مالزی اعلام نکرده که آیا اطلاعات ACARS چیزی بر دانسته‌های آنها افزوده یا خیر، یا اصلا هیچ اطلاعات خاصی در این داده‌ها وجود داشته که به کار آنها بیاید؟

در نهایت، ضبط کننده اطلاعات پرواز، یا همان جعبه سیاه هواپیما، داده‌ها را به صورتی ضبط می‌کند که حتی در موارد سقوط هواپیما هم آسیبی به آنها نرسد، اما مشکل اینجا است که برای استفاده از این داده‌ها، باید اول هواپیما را پیدا کنید، چون هیچ سیگنالی ارسال نمی‌کند.

مگر ماهواره‌ها همه چیز را روی زمین نمی‌بینند؟ پس چرا تصویری از این هواپیما در دست نیست؟
به گفته جاناتان مک‌داول از مرکز اختر فیزیک هاروارد- اسمیتسونیان در کمبریج ماساچوست، به رغم این که ماهواره‌ها هر روزه عکس‌های کم کیفیتی از کل زمین می‌گیرند، اما تصاویر با کیفیت بالا که برای جستجوی هواپیما لازم هستند، چندان معمول نیستند.

تنها 10 ماهواره امریکایی، روسی و اروپایی هستند که توان گرفتن چنین عکس‌هایی را دارند. هر کدام از انها تقریبا هر یک و نیم ساعت، یک بار به دور کره زمین می‌چرخند، و در حین عبور، از نواری به پهنای چند صد کیلومتر عکس می‌گیرند. مک‌داول می‌گوید: «هر کدام از آنها در هر روز، احتمالا تنها چند درصد از مساحت زمین را پوشش می‌دهند».

با در نظر گرفتن عواملی مانند تعمیر و نگهداری، پوشش ابر و این حقیقت که آنها تمام مدت در حال عکس‌برداری نیستند، در بهترین حالت، احتمالا از تنها 5 درصد از مساحت زمین در هر روز، عکس‌برداری با کیفیت بالا انجام می‌شود. تازه این همه داستان نیست؛ از برخی مناطق، مانند برخی شهرها، بیشتر از بقیه جاها عکس گرفته می‌شود. «اقیانوس آزاد چیزی نیست که از آن عکس بگیرید، چون معمولا چیز جالب توجهی در آن نخواهید دید».

به گزارش رویترز، شاید ماهواره‌های مخابراتی توانسته باشند سیگنال ضعیفی از هواپیمای مالزیایی را پس از ناپدید شدن آن دریافت کنند، ولی این سیگنال هیچ نشانی از موقعیت یا شرایط هواپیما نداشت.

ماهواره‌های جاسوسی چطور؟
اداره ملی شناسایی ایالات متحده (NRO)، شبکه گسترده‌ای از ماهواره‌های جاسوسی دارد که زمین را پوشش می‌دهند و ممکن است عکس‌هایی از هواپیمای سقوط کرده گرفته باشند. ما اطلاع دقیقی از ظرفیت‌های این ماهواره‌ها نداریم، ولی به گفته مک‌داول احتمالا آنها عکس‌های دقیق‌تری در مقایسه با همتایان غیر نظامی خود می‌گیرند. آنها همچنین احتمالا مجهز به فیلترهای رنگی پیشرفته‌تری هستند و احتمالا ان‌آر‌او نرم افزارهای تحلیل عکس پیشرفته‌تری هم دارد، که هر دوی آنها می‌توانند به یافتن لاشه هواپیما از درسا کمک کنند.

- خوب پس ان‌آر‌او می‌تواند عکسی از هواپیما داشته باشد؟

مک‌داول می‌گوید: «غیر ممکن نیست، ولی فکر نمی‌کنم که چنین چیزی حقیقت داشته باشد» به هر حال، شغل ان‌آر‌او گشتن به دنبال هواپیماهای تجاری نیست. مدار حرکت ماهواره‌ها را همه می‌دانند و برخی از آنها هم از نزدیکی آخرین جایی که می‌دانیم هواپیما از آن عبور کرده، گذشته بودند، ولی احتمالا در آن لحظه در حال عکس‌برداری نبودند. اگر هم این سازمان عکسی داشته باشد، احتمالا بدون سروصدا آن را در اختیار مقامات مسئول گذاشته است.

خیلی از ماهواره‌ها، در طیف مرئی عکس نمی‌گیرند، و به جای آن از دیگر طول موج‌ها استفاده می‌کنند. ماهواره‌های فروسرخ ان‌.آر‌.او به دنبال نشانه‌های گرمایی موشک‌های شلیک شده در سرتاسر زمین می‌گردند، و می‌توانند انفجار احتمالی یک هواپیما در آسمان را رصد کنند. به گزارش نیویورک تایمز، وزارت دفاع ایالات متحده، تمام داده‌های شناسایی را بررسی کرده و هیچ نشانی از انفجار در آن منطقه نیافته است.

53271