این نوع حماسه ها که به حماسه دینی و مذهبی مشهورند به توصیف قهرمانی های بزرگان و اولیای دینی هر قوم می پردازند. حماسه دینی از مشکلات و جانفشانی قهرمانان و بزرگانی می گوید که فداکاری آنها نقشی موثر در تکوین و ریشه دار شدن دین و مذهب یک قوم ایفا کرده است.
در دوران اسلامی، ایرانیان مسلمان به ویژه شیعیان در آثار منظوم فراوانی به شرح فضایل و مناقب بزرگان دین به خصوص شرح رشادت های امام علی(ع) در جنگ ها پرداخته اند. این گونه آثار گاه با عناصری از افسانه، تاریخ و اسطوره درهم آمیخته اند و در میان مردم بازگو می شوند. دسته ای خاص به نام مناقب خوانان یا مناقبیان نیز بودند که مردم برگرد آنها اجتماع می کردند و به اشعاری که مناقب خوانان در وصف ائمه اطهار می خواندند، گوش فرا می دادند . همراه این مناقب، حکایاتی هم نقل می شد که در آنها از شجاعت های علی بن ابیطالب (ع) سخن گفته می شد.
ویژگی ها و مشخصات برخی از منظومه های شناخته شده که به حماسه دینی با محوریت حضرت علی(ع) پرداخته اند، به نقل از مقاله دکتر هاشم محمدی را در جدول زیر می خوانید.
|
عنوان منظومه |
شاعر |
توضیحات |
|
«خاوران نامه»
|
ابن حسام خوسفی |
از حماسه های دینی قدیم شیعه است که موضوع اصلی آن سفرها و حملات علی(ع) به سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر و ابوالمحجن و جنگ با قباد پادشاه خاور زمین و امرای دیگری مانند تهماسب شاه و جنگ با دیو و اژدها و امثال این وقایع است. ناظم کتاب مدعی است که موضوع منظومه خود را از یک کتاب تازی انتخاب کرده و خود مستقیما دخالتی نداشته است. «خاوران نامه» ابن حسام از بهترین نمونه های حماسی دینی است و به سبب سرودن این منظومه، وی را «فردوسی ثانی» لقب داده اند. زیرا اندیشه تابناک و اعتقاد راسخ او سخن فردوسی بزرگ را به یاد می آورد، آن جا که به دلیل اظهار تولی به مقام شامخ اهل بیت مورد آزار و اذیت فردی همچون سلطان محمود غزنوی واقع می شود. |
|
«حمله حیدری» |
محمدرفیع خان باذل |
درباره زندگانی پیامبر(ص) و علی بن ابیطالب(ع) است که با حمد خداوند و نعت پیامبر(ص) و علی(ع) و ائمه اطهار و صاحب الزمان (عج) آغاز شده، به بعثت پیامبر و احوال ایشان و علی بن ابیطالب(ع) و غزوات و زندگی او تا پایان خلافت و ضربت خوردن و وفات وی می پردازد. این کتاب از روی کتاب «معارج النبوة» و «مدارج القنوة» تألیف معین بن حاجی محمدالفراهی به نظم درآمده است. |
|
«حمله»
|
ملابمانعلی |
غیر از «حمله حیدری»باذل در باب برخی از احوال و سرگذشت علی بن ابیطالب (ع) و جنگ های او منظومه ای دیگر به نام حمله حیدری یا «حمله» در دست است که از مثنوی اولی مفصل تر است و آغاز آن با مکالمه رسول خدا (ص) با فاطمه بنت اسد و تولد حضرت علی (ع) در بیت المقدس و بیان بعضی از حالات پیامبر و ازدواج او با خدیجه و فرمان رسالت است. ناظم کتاب یکی از شعرای قرن سیزدهم هجری به نام «ملابمانعلی» متخلص به راجی از مردم کرمان است. اثر وی از لحاظ استحکام الفاظ و زیبایی قوی تر و استوارتر از «حمله حیدری» باذل است. در این کتاب نیز اسطوره و واقعیت به هم آمیخته شده و بعضی از تصورات ملی ایرانیان در آن اثر کرده است، همانند داستان دیوی که به خدمت پیامبر (ص) آمده و قبول دین اسلام کرده است . |
|
«خداوندنامه»
|
ملک الشعرا فتحعلیخان صبای کاشانی |
از دیگر منظومه های حماسی دینی که بیشترین بخش را به احوال علی بن ابیطالب(ع)، نبردهای او و خلافت وی، به خصوص جنگ صفین اختصاص داده، «خداوندنامه» است. این منظومه به تقلید از استاد طوس سروده شده و به همین سبب بسیاری از اصطلاحات شاهنامه را به عاریت گرفته است .وی پس از نعت پیامبر (ص) به ستایش امام اول شیعیان پرداخته و نمونه هایی از شجاعت، علم، حلم، سخاوت، ایثار و فداکاری و دیگر فضایل گوناگون آن امام همام را ستوده است . |
/6262
نظر شما