چرا نظامیان نمی‌توانند در کره‌شمالی علیه کیم‌جونگ اون کودتا کنند؟

سعید جعفری پویا: رهبر جوان چهل روزی را غیب شد، زمانی که طولانی شدنش باعث طرح گمانه ها و تحلیل های متفاوتی در خصوص اوضاع کره شمالی شد. از مریضی کیم جونگ اون گرفته تا کودتای نظامیان علیه رهبر جوان. هرچه بود اما کیم اون پس از بیش از یک ماه غیبت در تصاویری که البته مشخص نیست دقیقا متعلق به چه زمانی است عصا به دست ظاهر شد. محسن شریعتی نیا پوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک و کارشناس مسائل شرق آسیا معتقد است به دلیل سیستم خاص کره شمالی ژنرال ها نمی توانند علیه رهبران این کشور کودتا کنند.

رئیس جمهور کره جنوبی در اظهاراتی بر اصلاح روابط میان دو کره و بهبود مناسبات تاکید کرده در حالی که برخی دیگر از دولتمردان این کشور به گونه دیگری در خصوص این مسئله اظهار نظر کرده اند. آیا می توان انتظار کاهش سطح تنش میان دو کره را داشت؟
روابط میان دو کره از نوعی است که در متون سیاست بین الملل از آن تحت عنوان مقولات بسیار پیچیده و پرمشکل یاد می شود گفته می شود. بنابراین برای حل این مسئله باید زمینه های بسیار مهمی پدید آید که فعلا برخی از آنها فراهم نیست. در این رابطه می توان به متغیرهایی مانند نقش آفرینی قدرت های بزرگ اشاره کرد. امری که فراتر از رابطه دو کره است و نیازمند حضور و اقدامات کنشگران بین المللی و در برخی موارد منطقه ای است. اما در حوزه روابط دوجانبه باید اشاره کرد که کره شمالی در بازه های زمانی مختلف مانورهای متفاوتی انجام می دهد که مشخص نیست در چه مسیری است.
در جهت حل و فصل موضوعات و پی گیری مسائلی چون الحاق احتمالی دو کره و یا دست کم تنش زدایی میان پیونگ یانگ و سئول است یا مانورهای کوتاه مدت سیاسی است و خیلی نباید آنها را جدی گرفت. واقعیت امر این است که مسئله کره و شبه جزیره یکی از کلیدی و پیچیده ترین مسائل بین الملل است. این پیچیدگی به حدی است که شاید بتوان آن را با مناقشه اعراب و اسرائیل مقایسه کرد. علم سیاست هم به ما آموخته که بحران های پیچیده به راحتی حل نمی شوند مگر اینکه در شرایط منطقه ای و بین المللی تغییراتی ایجاد شود.

غیبت حدودا 40 روزه رهبر جوان کره شمالی باعث شد گمانه های مختلفی در این رابطه مطرح شود و برخی حتی احتمال وقوع کودتای نظامی را مطرح کردند. هرچند با حضور دوباره کیم جون اون این مسئله رد شد، اما سوال اینجاست در سیستم خاص سیاسی کره شمالی، اساسا وقوع کودتا امکانپذیر است یا خیر؟
با مطالعه تاریخ و همچنین نظام سیاسی این کشور در می یابیم که امکان وقع کودتای نظامی در این کشور از سناریوهای ضعیف است چون ساختار قدرت به گونه ای است که نظامی ها هیچ وقت محور و در مدار اصلی قدرت نبوده اند و خاندان کیم توانسنته تسلط خود را بر ساختار کشور حفظ کند. ضمن اینکه از سوی دیگر باید توجه کرد که عموما در دولت های کمونیستی کودتای نظامی کمتر رخ داده است. به عنوان مثال در چین حزب همیشه ارتش را کنترل کرده و اجازه فعالیت پررنگ و حضور و مداخله در امور سیاسی به آنها نداده است. بر این اساس نه اینکه به طور کلی احتمال وقوع کودتا در کره شمالی را رد کرد اما با شواهد و قرائن احتمال وقوع آن در این سیستم سیاسی پایین است. هرچند ساختار قدرت در کره پنهان است و مشخص نیست ساختار رسمی قدرت در این کشور تا چه اندازه نشان دهنده ساختار واقعی قدرت هستند. ولی کودتا سناریو ضعیفی است و تصاویری که از رهبر این کشور منتشر شده گویای این است که فعلا همچنان رهبری در دست آقای کیم است.

رابطه میان چین و کره شمالی چگونه قابل تحلیل است؟ آیا پکن این توان را دارد سیاست ها و رفتارهای پیونگ یانگ را تغییر دهد؟
بی تردید مهم ترین کشور در روابط خارجی کره شمالی، چین است. ولی به این معنا نیست کره یکی از اقمار چین باشد و یا نوعی رابطه تحت الحمایگی میان این دو برقرار باشد. کره شمالی دستور کار سیاست خارجی منحصر به خود را دارد، هرچند در برخی موارد همپوشانی هایی میان آنها مشاهده می شود دارد، ضمن اینکه در عین حال اختلفاتی هم هست. بنابراین رابطه دو کشور، رابطه یک کشور بزرگ با یکی از اقمارش نیست بلکه رابطه دو کشور است که در حوزه های مهم با یکدیگر همپوشان هستند و می توانند منافع مشترکی داشته باشد و این منافع مشترک آنها را به هم نزدیک تر می کند. اما این بدان معنا نیست که مثلا فرض کنید چین از کره شمالی بخواهد از اقدامات تهدیدی خود علیه ژاپن و کره شمالی دست بردارد و پیونگ یانگ هم سریعا اطاعت کند.

بر این اساس و با عنایت به اینکه ساختار پیچیده قدرت در کره شمالی چندان عیان نیست و اطلاعات زیادی از چگونگی کارکرد دستگاه های سیاسی و سرویس های امنیتی و اطلاعاتی این کشور در دست نیست، گزینه تغییر در درون کره شمالی می تواند سناریو محتملی به شمار آید؟
تغییر در بلوک قدرت در کره شمالی تا حالا و در تاریخ 6 دهه ای این کشور بر مبنای وقایع طبیعی مانند مرگ رهبران بوده است. اولین با مرگ کیم ایل سونگ و جایگزینی کیم جونگ ایل و دومین تغییر هم با مرگ کیم جونگ و جایزگینی کیم جونگ اون و از نوع تغییر پسر به جای پدر بوده و غیر منتظره نبوده است. در مورد آینده هم پیش بینی در مورد این کشور دشوار است و چون محقق دیتای لازم را در مورد این مورد مطالعه ندارد. در علوم انسانی وقتی شما دیتای کافی هم در اختیار دارید نمی توان به سادگی پیش بینی کرد، چه برسد به اینکه موردی مانند کره شمالی که اخبار و اطلاعات در کمترین حد ممکن است.

کره شمالی گهگاه تهدیداتی علیه جهان و به ویژه آمریکا و در مراتب بالاتر متوجه کره جنوبی و ژاپن می نماید. اساسا این تهدیدات می تواند جنبه عملی پیدا کند؟
کره در جایگاهی نیست که بتواند آمریکا را تهدید کند و اساسا قدرتشان با یکدیگر قابل مقایسه نیست. کره شمالی ابزاری جز مولفه نظامی برای قدرت نمایی ندارد و در نتیجه سعی می کند از آنها استفاده کند تا شاید بتواند مناسبات جدیدی را با کره جنوبی و ژاپن صورت دهد. اتفاقی که تا کنون چندان قرین موفقیت نبوده است. بر این اساس تهدیدات و اقدامات نظامی پیونگ یانگ را باید در ظرف مخصوص خودش مورد ارزیابی قرار داد.

بر این اساس چرا کره شمالی دست به چنین اقدامات بی منطقی می زند که فقط برایش در صحنه منطقه ای و بین المللی هزینه ساز است. وقتی نمی تواند این تهدیدات را عملی کند، دلیل این تهدیدات چیست؟
رفتاری که کره شمالی انجام می دهد بر مبانی منطق بقای سیستم صورت می گیرد و در نوع خود راهبردی درستی هم به شمار می رود. کره می خواهد بقای سیاسی خود را تحکیم کند و این باید با ابزارهایی به پیش برده شود. حال از آنجایی که قدرت اقتصادی و نرم و فرهنگی و امثالهم در اختیار ندارد تنها ابزار نظامی برایش باقی می ماند. به همین سبب از این یگانه ابزار بیش از حد استفاده می کند و در نتیجه همین ابزار نظامی هم مستهلک می شود. در روابط بین الملل اندیشمندان پذیرفته اند وقتی از زور بیش از اندازه استفاده می شود به تدریج مستلهک می شود. ضمن اینکه این زور تا زمانی کاربرد دارد که خیلی استفاده نشود و شرایط و محیط مورد استفاده مورد شناسایی دقیق استفاده شود. اما سیستمی که کره شمالی به کار می برد، موجب می شود در آینده دیگر زور هم کارایی لازم را برای رهبران این کشور نداشته باشد.

52308