آیین‌های اجتماعی به حکم کارکردهایی که در زندگی آدمیان دارند تداوم، گسترش و ماندگاری می‌یابند. در این میان آیین‌های مذهبی چون نقش و کارکرد موثرتر و پاسخ‌گوتری دارند، بیش از دیگر سنت‌ها مورد اقبال و توجه مردم واقع می‌شوند. آیین‌های عاشورایی یا حسینی در فرهنگ شیعی از این مقوله است که به حکم کارکرد بنیادین و پاسخ‌گویی به نیازهای فکری فرهنگی، روز به روز شکوفاتر و گسترده‌تر می‌شود. آیین‌های بزرگداشت اربعین حسینی یکی از آن سنت‌های عاشورایی است که نه فقط در زمان تعریف شده، بلکه در مکان ویژه و به شیوه خاصی در کانون توجه قرار می‌گیرد و هر ساله بر شکوه و عظمت آن افزوده می‌شود به گونه‌ای که بر اساس برآورد آماری در سال جاری، شمار افرادی که برای بزرگداشت آن، در سرزمین کربلا حضور یافتند رقمی بسیار بزرگ و حتی بزرگ‌تر از بزرگترین سنت اسلامی یعنی حج بیت‌الله الحرام اعلام شده است و این غیر از مراسم و شعایری است که در نقطه‌های دیگر برگزار می‌شود. اما به راستی چه کارکردی برای این آیین وجود دارد یا باید داشته باشد؟
۱- یکی از مهم‌ترین کارکردهای آیین عاشورایی، زنده نگه داشتن یاد و خاطره امام حسین(ع) و یاران باوفای اوست که در پرتو شناخت فلسفه قیام و شهادت آنان قابل اکتساب است. این آیین‌ها، تلاشی برای زنده نگه داشتن هدف امام است و طبعا بیشترین دغدغه مشارکت‌کنندگان و کارگزاران باید یادکرد آن و دوری از ناراستی‌ها و کژی‌ها باشد. قیام امام برای چه بوده و چرا جان خویش را فدا کرده است؟
۲- انتقال آموزه‌های مذهبی و دینی که در ساخت جامعه متدین و ارزش گرا تبلور می‌یابد، ذیل چنین آیین‌هایی صورت می‌گیرد. آیین‌های عاشورایی، ایجاد فرصتی برای ترویج دیانت اسلامی و فرهنگ و اندیشه شیعی است که جامعه‌سازی را دنبال می‌کند و خواسته یا ناخواسته آن چه ابراز می‌شود، به عنوان ارزش‌های شیعی خواهد بود، پس از هر گونه بی تدبیری و رفتارهای نابجا باید دور نگه داشته شود تا موجب وهن فکر و فرهنگ شیعی اسلامی نشود.
۳- سومین کارکرد حفظ سنت‌های دیرین یک جامعه است که هویت خود را در سایه آن جستجو می‌کند، بنا بر این باید از تغییر و تبدیل آن به مراسم متفاوت با آن چه بوده بازداشته شود. آیین‌ها تاریخ فرهنگی جوامع‌اند و اصرار بر حفظ آن، تاکید بر نگه داشت میراث‌های فرهنگی است و دخل و تصرف در آن‌ها، تحریفی در حوزه فرهنگ شیعی به شمار می‌رود.
۴- ایجاد انسجام اجتماعی و هم‌گراسازی هم‌وندان یک جامعه با یک دیگر، از دیگر کارکردهای آیین‌هاست که بیش از هر سنت دیگری تأثیرگذار است، از این رو نباید به ضد خود مبدل شده و مایه تفرق و دشمنی و نابسامانی اجتماعی شود. نقش تلائمی آیین‌ها از کارکردهای اساسی در جوامع اند.
۵- هم‌گرایی اسلامی از دیگر کارکردهای آیین‌های عاشورایی است که در ادبیات حسینی اصلاح امت نبوی نام گرفته است. هم‌سویی این آیین‌ها با غرض امام حسین(ع) که حفظ جامعه اسلامی بود، نمی‌تواند از نظرها دور نگه داشته شود، چنان که امام حسن(ع) با همین رویکرد به تدبیر امور سیاسی اجتماعی پرداخت.
مجموعه این کارکردها آیین‌های اربعین حسینی را پرشکوه می‌سازد، اما همیشه هر امر ارزشمندی در معرض آسیب‌هایی قرار دارد و این وظیفه کارشناسان دینی و عالمان شیعی است که با تدبیر و دغدغه‌مندی جلوی آسیب‌ها را بگیرند تا به ضد خود مبدل نشود.
نظر شما