رضا محبی: ضیاء موحد در همایش علمی امام محمد غزالی سخنان خود را با موضوع کاربرد غزالی از منطق موجهات در تحلیل علیت آغاز کرد.
موحد در خصوص رابطه علت و معلول و روابط آن به تشریح و توصیف پرداخته و گفت: «مسأله اصلی غزالی در خصوص علت و معلول به ضرورت این روابط و یا عدم ضرورت آن باز می‌گردد». غزالی مثال آتش و پنبه را مطرح می‌کند. اینکه پنبه آتش را می‌سوزاند، در طبیعت آتش سوزاندن است و در طبیعت پنبه سوختن است. اینکه هر جا آتش و پنبه باشد و آتش پنبه را بسوزاند این امر ضروری است یا خیر. اگر ضروری است گذر ابراهیم از آتش و اژدها شدن عصای موسی شکل نمی‌گیرد و رد می‌شود.
غزالی در این خصوص دو راه دارد. یک، منکر علت و معلول بشود. دوم، بدون اینکه به رابطه علت و معلول دست بزند جوری رفتار کند که آسیبی به این رابطه وارد نشود و از کنار آن عبور کند. راه انکار ضرورت بسیار معروف است. برای اینکه این ضرورت یک تعبیر زمانی هم دارد که رواقیون آن را مطرح می‌سازند. ابن‌سینا نیز در خصوص ضرورت علت و معلول نظراتی دارد که در جایی می‌گوید: «هر ضروری دائمی است اما هر دائمی ضروری نیست.» غزالی برای جدایی آن‌ها از مفهوم زمانی استفاده می کند. اگر قبول کنیم که آتش پنبه را می‌سوزاند پس می‌توان گفت که این جمله صادق بوده، صادق هست و صادق خواهد بود.
ضیاء موحد در خصوص این آراء و افکار غزالی در پایان افزود: «غزالی این مفاهیم و استدلالات را از امام الحرمین جوینی گرفته است. وجود، جوایز جایزات و وجوب ضروریات و استحاله مستحیل است. این از دو راه حاصل می‌شود که یا بدیهی است و یا نظری که شاخه نظری آن نیز یا معتقد ضروری است و یا معتقد بدیهی.
غزالی در خصوص رابطه علت و معلول می‌خواهد بگوید که یا علت و معلول امری ضروری است و یا اینکه باید در عوالم خداوند علت و معلول‌ها از نوع دیگری باشند».
غزالی در قبل از بیست سالگی به دنبال یقین بوده است طوری که می‌گوید: «من پس از مدتی بیمار شدم و به هیچ عنوان درمان نیافتم تا وقتی که خداوند مرا شفا داد».
اما نکته مهم و پایانی سخنان ضیاء موحد که بحث بسیار مهمی بود و بدون توضیح به پایان رسید این نکته بود که غزالی در نظراتش معتقد است که عرفان و فلسفه در نهایت به یک سو می‌روند و هر دو به یک هدف می‌رسند.
نظر شما