رضا محبی: نخستین روز همایش علمی امام محمد غزالی با سخنرانی غلامرضا اعوانی به عنوان مدیر اولین جلسه آغاز شد. در ابتدای جلسه شهین اعوانی ضمن عرض خوش‌آمد گویی به اساتید و حاضرین جلسه به تشریح مختصری از زندگی و افکار و آرای امام محمد غزالی پرداخت. او گفت برنامه‌ریزی ابتدایی این همایش مربوط به هشت ماه پیش است و در این مدت مشغول دعوت از صاحب‌نظران برای ارسال مقالات و یادداشت‌هایشان بوده‌اند.
غلامرضا اعوانی در ابتدای سخنرانی‌اش، غزالی را از مهم‌ترین متکلمین تاریخ علمی ایران و اسلام دانست و گفت: «غزالی متکلم و عارف است و نباید وی را به اشتباه فیلسوف خواند. وی از مخالفین سر سخت فلسفه است. غزالی در جهان اسلام و به‌خصوص در میان اهل سنت دارای جایگاه بسیار ارزشمند و والایی است و اهل سنت وی را به عنوان بزرگ‌ترین متفکر اسلام می‌دانند.
در میان اهل سنت مثالی است که می‌گویند اگر خداوند می‌خواست پس از رسول اکرم(ص) پیامبر دیگری را به مقام پیامبری معرفی کند، بی‌شک این شخصیت غزالی است».
وی در خصوص نگاه متفکرین غربی گفت: «آن‌ها توجه بسیاری به غزالی داشته و کتب و مقالات زیادی را در خصوص شخصیت او به رشته تحریر در آورده‌اند و همچنین می‌توان گفت اهمیت غزالی در غرب بیش از ابن سینا است.
بررسی آرای غزالی بسیار مهم و دشوار است. بنده اعتقاد دارم هنوز داوری درستی بر روی آراء و افکار غزالی صورت نگرفته است. اینکه غزالی اشعری است؟ متکلم است؟ فقیه است؟ فیلسوف است؟ و یا عارف است؟
جالب است که بدانید ابن رشد در خصوص غزالی نظری قبل توجه دارد. وی در مورد غزالی می‌گوید: «غزالی در برابر فیلسوفان، فیلسوف است، در برابر معتزله مانند آنان است و با اشعری‌ها، اشعری است. غزالی شخصیت واحدی ندارد و در خصوص او نمی‌توان گفت عارف است یا فیلسوف».
اعوانی همچنین در ادامه صلاحیت ایرانیان را بررسی ابعاد شخصیتی غزالی بیش از همه دانسته و گفت: «غزالی متعلق به ایران است و از این رو ایرانیان شایسته‌ترین کسانی هستند که باید بر روی غزالی تحقیقات و پژوهش‌های بسیاری را انجام دهند».
اعوانی در پایان سخنانش غزالی را یک جریان بسیار قوی در روند علمی اسلام معرفی کرد.
در ادامه جلسه، مصطفی محقق داماد سخنرانی خود را ایراد کرد. موضوعی که دکتر مصطفی محقق داماد پیرامون ابعاد علمی و دینی غزالی مطرح کرد امر تخطئه و تصویب از نظر غزالی و اصولیون امامی بود.
وی در خصوص این موضوع گفت: «جالب است بدانید این بحث از مهم‌ترین مباحث و از عمیق‌ترین درگیری‌های شیعه از یک سو و معتزله و اشعری از سوی دیگر است. در این مورد علمای شیعی معتقدند خداوند قوانینی را برای بشر وضع کرده است. کسانی وجود دارند که این حکم را فهم کرده و آن را اعلام می‌کنند که به آن‌ها مجتهدین می‌گویند. مجتهدین در لغت به عنوان پژوهشگران دینی نامیده می‌شوند. این کاوشگران به دنبال احکام شریعت می‌گردند، ممکن است برسند و در مواقعی نیز امکان دارد به جوابی نرسند و یا در یک امر اشتباه کنند. آن‌ها اگر خطایی کنند، گناهی مرتکب نشده‌اند اما در آن حکم خطا کرده‌اند. پس در شیعه ممکن است که مجتهدین به حکمی برسند و یا نرسند و یا پس از بررسی در آن زمینه اشتبه کرده باشند اما نگاه اشاعره این مسأله به گونه دیگری است.
آن‌ها معتقدند که خدا احکام محدودی را وضع کرده است که تمامی آن‌ها بدیهی، صریح و روشن است. بعضی از احکام که دو پهلو است یا نظر دقیقی وجود ندارد، به عهده همان کاوشگران است که آن‌ها با همان عقل بشری به هر جا که رسیدند همان حکم الهی محسوب شده و به هیچ عنوان قائل به اشتباه مجتهدین دینی نیستند.
گروه اول که امامی هستند مخطئه را می‌پذیرند و معتقدند که ممکن است خطایی نیز پیش بیاید اما اشعریون به تصویب معتقدند و تمام سخنان مجتهدین را درست، دقیق و بی‌نقص می‌دانند.
اختلاف میان متفکرین شیعی و اشعریون بر سر مسائی چون وحدت و پیامبری و... نیست، بلکه این‌ها مسائلی معلوم است. علمای امامیه معتقدند در فروعات مخطئه وجود دارد. برهان ما بر سر این احکام اجماع است و اصول دین اموری واضح و صریح به شمار می‌آید.
محقق داماد پس از این بحث به بررسی آثاری از آیت‌الله بروجردی در خصوص غزالی پرداخته و به ذکر مثال‌هایی در خصوص نزاع میان معتزله و اشاعره پرداخت.
محقق داماد در خصوص نظر غزالی پیرامون درگیری‌های میان امامیون و اشاعره گفت: «غزالی نیز حکمی نظیر حکم اشاعره دارد. وی می‌گوید: نظر مجتهدین عین حکم شریعت است و در این خصوص هیچکس خطا نمی‌کند. اما در بررسی اینکه غزالی در اکثر آثارش چرا به این مسئله تصویب علاقه‌مند است و در همه جا آ ن را خاطر نشان می‌کند از مهم‌ترین سؤالاتی است که بنده در مقاله خودم به آن پرداخته‌ام.
در خصوص نظر غزالی دو نوع نگاه عمده نیز وجود دارد. نخست نگاه شخصی به نام جاهز است و دومین نگاه رویکرد انبری است.
جاهز معتقد است که اگر فردی مسلمان است و یا نصرانی، یهودی و پیرو هر دینی است معذور است و خطا کرده است اما عنبری به نوعی پلورالیزم دینی را بیان می‌کند و می‌گوید: «در مسائل دینی همه درست فکر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند و هیچکس خطا نمی‌کند».
غزالی در خصوص نظر عنبری می‌گوید: چه طور می‌شود که هم جبر را پذیرفت و هم اختیار را. این مسأله نشأت گرفته از یک تناقض وجودی در عنبری است».
نظر شما