رضا زندی: «برجام» از کنگره آمریکا عبور کرد. پس زنجیر تحریم‌ها از پای صنعت نفت ایران گسستتنی است. از ابتدای سال 2016 میلادی. جدا از «پول و پروژه» آیا «منابع انسانی» صنعت نفت، آمادگی حرکت در مسیر تازه را دارد؟ مجموعا حدود 230 هزار نفر هم‌اکنون در صنعت نفت ایران شاغلند. این آمار در سال 84، حدود 170 هزار نفر بود. افزایش غیرکارشناسی و بی‌معیار نیروی انسانی در چند سال اخیر چنان این صنعت را از چابکی انداخته است که معلوم نیست حتی اگر از قفس تحریم درآید، بتواند سریع و هوشمند حرکت کند. تحریم‌ها تمام می‌شود. پول و تکنولوژی و مدیریت شرکت‌های خارجی به ایران خواهد آمد. مهمترین رکن آمادگی یک سازمان در نیروی انسانی‌اش متبلور است. آیا صنعت نفت آماده است؟!
پرداخت سالی 12هزار میلیارد تومان دستمزد در صنعت نفت ایران
متوسط حقوق و مزایای یک نفر در صنعت نفت حدود 56 میلیون تومان است. بنابراین سالی حدود (12 هزار و 880 میلیارد تومان) خرج حقوق و مزایای پرسنل صنعت نفت می‌شود. «امسال برای اولین بار بعدازظهر 28 اسفند با گرفتن وام از بانک مرکزی حقوق کارکنان نفت را پرداخت کردیم.» این را وزیر نفت، فروردین سال جاری به خبرنگاران گفت. فشار ناشی از تامین دستمزد که بر دوش سازمان قرار گیرد، برنامه‌ریزی‌های حرفه‌ای برای رشد پرسنل در پله دوم می‌ایستد. آن‌وقت دیگر نظام شایسته‌سالاری، صرفا کتاب روی پیشخوان خواهد بود. بستر تحرک صنعت نفت پس از لغو تحریم‌ها، نه پول، نه تکنولوژی، که مدیریت برآمده از منابع انسانی متخصص و تربیت‌شده است. «نفت» اینجا در خلأ است.
انتقاد از سن مدیران، انتصاب سن‌بالا!
مشکل منابع انسانی صنعت نفت تنها افزایش کمی غیرکارشناسی و بهم‌ریختگی شایسته‌سالاری در سال‌های گذشته نیست. نفتی‌های باسابقه پیر شده‌اند بی‌آنکه جایگزین مناسبی برایشان تربیت شده باشد. «انتقاد به بالا بودن سن مدیران منصوب‌شده در صنعت نفت را قبول دارم.» این را وزیر نفت در هفته دولت به خبرنگاران گفت و افزود: «سن ما سن مدیران عملیاتی نیست. باید مدیران عامل بین ۴۰ تا ۴۵ سال سن داشته باشند.» از هفته دولت تاکنون اما، زنگنه باز هم مدیر سن بالا و بازنشسته منصوب کرده است! زنگنه اخیرا به سید‌هادی نژادحسینیان، معاون بین‌الملل اسبق وزارت نفت، به‌عنوان مشاور عالی وزیر نفت حکم داده و محمد‌جواد عاصمی‌پور، مدیرعامل سابق مناطق نفت‌خیز جنوب را به‌عنوان مشاور و هماهنگ کننده عملیات مربوط به بورس انرژی منصوب کرده است. عاصمی‌پور در دور اول صدارت زنگنه بر نفت، تاسیس بورس انرژی را پیگیری می‌کرد. جدا از سابقه طولانی و جدی هر دو نفر تازه‌منصوب‌شده در صنعت نفت، نمی‌توان ندید که احکام وزیر نفت، همچنان سن وزارت نفت را بالا می‌برد! «وقتی برای نخستین بار به عنوان معاون وزیر انتخاب شدم، سنم كمتر از ٢٨ سال بود.» نه چند پله یکی بالا رفتن جوان‌های بی‌تجریه و آموزش‌ندیده به سود کشور است و نه جوانان کارآزموده را بر مسند ننشاندن خیری برای کشور دارد.
داستان من و احمدی‌نژاد - خسارت‌های نفتی دولت قبل
سال 84 بود. چند روز مانده به انتخابات ریاست جمهوری نهم. محافظی جلو نشسته بود. من و احمدی‌نژاد در صندلی پشتی یک دستگاه پژوی تیره‌رنگ. آن‌روزها احمدی‌نژاد شهردار تهران بود. برای انتشار ویژه‌نامه روزنامه شرق، با همه کاندیداهای ریاست جمهوری مصاحبه کرده بودیم. در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی. فقط احمدی‌نژاد مانده بود. آنچه باعث شد احمدی نژاد بپذیرد تا فاصله میان ستاد انتخاباتی‌اش تا منزل را با مصاحبه پر کند بماند. بگذریم از اینکه تا منزلش هم رسیدیم و احمدی‌نژاد به قولش عمل نکرد و اجازه نداد سوالاتم را بپرسم. ریز‌مکالمات آن شب را دقیق به خاطر دارم. از همان شب برایم محرز شد که احمدی‌نژاد نگاه ویژه به نفت دارد. نگاه خاصی که باعث شد وزارت نفت در هشت سال، هفت سرپرست و وزیر داشته بود. آش آنقدر شور بود که در مقطع کوتاهی خودش هم خواست سرپرست نفت باشد. شاید یکی از مهمترین لطمات دوران احمدی‌نژاد در نفت، تزریق بی‌ثباتی و بهم‌ریختگی در منابع انسانی صنعت نفت باشد. کم نیستند متخصصان نفتی که در این دوران، عطای ماندن را به لقایش بخشیدند و از نفت ایران کوچ کردند. از دل چنین آشفته‌بازاری، ماجراهای علی‌آبادی در اوپک پیش می‌آید. وقتی که می‌خواست به‌عنوان رییس جلسه از روی کاغذ علامت‌گذاری‌شده نطق کند، داستان فساد بزرگ بابک زنجانی شکل می‌گیرد و داستان‌های دکل، قصه ملی می‌شود. هنوز مدیران با حافظه‌ای هستند که خوب به یاد دارند احمدی‌نژاد در جلسه مجمع عمومی شرکت ملی نفت درباره استخدام 2000 مدیر چطور اظهارنظر کرده است! آسیب وارد‌شده به منابع انسانی صنعت نفت در دولت گذشته کم از لطمه‌های تأخیر در پروژه‌های 35 ماهه پارس‌جنوبی و میادین نفتی رها‌شده در تحریم نیست. لطماتی که در بستر تحریم‌ها شکل بزرگتری گرفت.
رانت مدیریت‌شان را پیش از رسیدن به آن نخورند؟!
«طرح ضربتی مدیران با ١٠٠٠ نفر از داوطلبان آغاز شده كه هم‌اكنون از این میزان ١٠٠ نفر به بخش علمی و مصاحبه حضوری رسیده‌اند كه از میان آنها ظرف چهار سال آینده ٥٠ نفر به عنوان مدیر انتخاب خواهند شد.» این را وزیر نفت در هفته دولت گفت و از تشكیل مركز توسعه مدیریت صنعت نفت خبر داد: «برای تربیت مدیران تنها آموزش ملاك نیست زیرا با آموزش صرف كسی مدیر نمی‌شود بنابراین جوان‌ها باید توانایی خود را در عمل نشان دهند.» زنگنه در حکمی محمد دیانت را به عنوان مشاور وزیر و مدیر مرکز توسعه مدیریت در صنعت نفت منصوب کرده است. مرکز ویژه آموزش مدیران، از الزامات آینده‌نگری در صنعت نفت است. بسیاری از نیروهای نفتی با‌تجربه بازنشست شده‌اند و تعداد زیادی نیز در پنج سال آینده به پایان کار حرفه‌ای‌شان می‌رسند. اگر تا آن‌روز، مدیرانی با معیارهای درست آموزش ندیده و پله پله رشد نکرده باشند، اتفاق بدی در کمین صنعت نفت کشور خواهد بود. درباره مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت، این سوال مهم وارد است که آیا این مرکز، خود ایجاد رانت نخواهد کرد تا عده‌ای با توصیه و سفارش به آن راه پیدا کنند و رانت مدیریت‌شان را پیش از رسیدن خورده باشند؟! دقت و سلامت در انتخاب افرادی که وارد مرکز توسعه مدیریت شده و پس از آموزش فارغ می‌شوند، نکته بزرگی است.
عمادی: هرم انسانی شرکت نفت درست نیست
محمد‌علی عمادی، عضو علی‌البدل هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران و مدیر پژوهش و فناوری این شرکت است. او همچنین عضو مجمع جهانی منابع انسانی شرکت‌های ملی نفت است. «صدا» از او می‌پرسد: «آیا ایجاد مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت، برای برخی که ممکن است از روابط‌شان برای آموزش در آن مرکز استفاده کنند، رانت ایجاد نخواهد کرد؟» می‌گوید: «اینطور فکر نمی‌کنم. شبیه این مرکز را بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا نظیر استات اویل و پترو براس دارند. آنها پرسنل صاحب صلاحیتی که توانایی‌های لازم را در پروژه‌های کوچک به اثبات رسانده‌اند، انتخاب می‌کنند و برای حضور در پروژه‌های بزرگ آموزش می‌دهند. پروژه‌های بزرگ مدیرانی با ویژگی‌هایی خاص می‌خواهد. ما هم زمانی می‌خواستیم در پروژه‌های آنها مشارکت کنیم. اما به‌دلیل آنکه حجم پروژه‌هایمان به اندازه کافی بزرگ نبود، نتوانستیم.» عمادی از لیست‌های مدیریتی شرکت نفت خبر می‌دهد که در آن سطح آموزش، تجربه و توانمندی‌های هر‌کس مشخص شده است: «به محض اینکه بخواهند مدیری منصوب کنند این لیست‌ها ارائه می‌شود. حالا اینکه مدیر مربوطه نفرش را از آن لیست انتخاب کند یا خیر، بحث دیگری است.»
• آقای عمادی، آیا هیات‌مدیره نفت برای پیر شدن منابع انسانی این شرکت فکری نکرده است؟
- «قبول دارم که الان هرم نیروی انسانی شرکت ملی نفت هرم درستی نیست. تخلخل‌هایی در آن ایجاد شده است. باید به ازای مدیران بالای هرم، با فاصله زمانی منطقی مدیرانی در رده‌های میانی هرم داشته باشیم. تا اگر مدیر ارشد بازنشسته شد، از میان چند مدیر، فرصت انتخاب برای جایگزینی وجود داشته باشد. اما متاسفانه در سنوات گذشته به‌خاطر فشارهایی که وارد شد، این هرم شکل درستی پیدا نکرده است. به‌دلیل آنکه مدیرانی که از بیرون سازمان نفت آمده‌اند، در رده‌های بالای سازمان نشستند، نیروهای سازمانی در همان پایین مانده‌اند و هرم قاعده پهنی پیدا کرده است.»
ماجرای واقعی نخبه‌ای که در صنعت نفت، کارگر انبار شد
عمادی معتقد است یک بخش از مشکل سازمانی صنعت نفت به لحاظ منابع انسانی به دوره بعد از انقلاب برمی‌گردد: «بعد از انقلاب و در زمان آقای غرضی به یکباره تمام بدنه پیمانکاری را جذب بدنه صنعت نفت کردند.» او میانگین سنی پرسنل شرکت ملی نفت ایران را بین 40 تا 45 سال ارزیابی می‌کند: «البته میانگین سن باید در حوزه‌های عملیاتی و ستادی متفاوت باشد. چراکه حوزه ستادی، انسان‌های با‌تجربه‌تر و کیفی لازم دارد.» از عضو هیات‌مدیره شرکت ملی نفت می‌خواهم درباره موفقیت برنامه‌های گذشته جذب نخبگان سخن بگوید: «معتقدم صرفا جذب نخبه در صنعت نفت کفایت نمی‌کند. نگهداری نخبه‌ها کار مهمتری است. و مهمتر آنکه سازمان باید طوری طراحی شود که حضور نخبه اثربخشی داشته باشد.» عمادی با توسل به نمونه‌ای واقعی، تلخی بی‌برنامگی در جذب نخبگان به صنعت نفت را عیان می‌کند: «در دوره قبل یک نخبه در صنعت نفت استخدام شده بود. او را به انبار یکی از مناطق فرستاده بودند. خودش می‌گفت دیوانه شدم از بس صبح تا غروب ابتدا تا انتهای انبار می‌روم. فقط مانده است تعداد کاشی‌های انبار را بشمارم. این نخبه زیر نظر یک نفر ارشد کار می‌کرد که از او پایین‌تر بود.»
عضو هیأت‌مدیره شرکت ملی نفت: بین‌المللی نبودن، ضعیف‌مان کرده است
مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران، مشکل جذب نخبگان را بدنه نفت می‌داند: «نخبگان می‌توانند در بخش‌های تحقیقاتی کار کنند اما وقتی به بخش‌های تولیدی می‌روند، چون مدل آنها قدیمی و همچنان تکنسین‌سالاری است، امکان بروز پیدا نمی‌کند.»
با حضور شرکت‌های خارجی در ایران و توسعه فعالیت‌ها در صنعت نفت بعد از لغو تحریم‌ها، قطعا فضای جدیدی برای جذب نیروی کار متخصص و نخبه به‌وجود خواهد آمد. چه تمهیدی باید اندیشید تا نیروی کار نخبه و متخصص بتواند بیشترین استفاده را از این فضا ببرد؟
- «ورود شرکت‌های خارجی یک اتفاق خوب است. اما برای اینکه این هواپیما بتواند در فرودگاه بنشیند ابتدا گروهی لازم دارد که بتواند با آنها ارتباط برقرار کند. یعنی زبان انگلیسی، دانش و مهارت‌های اولیه برای گرفتن ارتباط را داشته و از حداقل استاندارد کار کردن در عرصه بین‌المللی برخوردار باشد. در این موارد مشکل داریم. یکی از نگرانی‌های خود ما این است که نتوانیم از این فرصت استفاده کنیم. هر چند بالاخره کنار خارجی‌ها کار کردن برای نیروی متخصص ما آموزش‌هایی دارد. اما این تجریه‌ها وقتی حداکثر می‌شود که بدنه متخصص بتواند این تجربیات را کسب کند.»
شما فکر می‌کنید در حال حاضر ظرفیت استفاده از تجربه شرکت‌های خارجی در صنعت نفت وجود ندارد؟
- «ضعیف است. ارزیابی شرکت‌های خارجی هم این است که این مشکل وجود دارد. بین‌المللی نبودن در سال‌های گذشته بسیاری از توانمندی‌ها را ضعیف کرده است.»
معضلی که نباید در خبرها گم شود
وزیر نفت عمان هفته گذشته به تهران آمد. مدیران توتال با زنگنه دیدار کردند. مدیران اتریشی و فرانسوی در راهروهای وزارت نفت بالا و پایین رفتند. کاردار انگلیس خود را به وزارت نفت رساند تا زنبیل شرکت‌های انگلیسی بیرون صف نماند. هجمه خارجی‌ها از اشتیاقشان برای ورود به پروژه‌های صنعت نفت ایران سخن می‌گوید. اگر بستر نیروی انسانی صنعت نفت مهیا نباشد، اگر نفتی‌ها چابک نباشند، فرصت‌های پس از تحریم، آنچه را که باید نخواهند ساخت. همه این معضل را جدی بگیرند. معضلی که نباید در خبرهای رفت و آمد مقامات نفتی خارجی گم شود.
3939
نظر شما