ارشاد جلوی حرامخواری اهل تحقیق را بگیرد

چند روز قبل دوستی در صفحه فیسبوک خود به مرکز کامپیوتری نور تاخته بود که چرا کتاب ایشان را در سی دی منابع تاریخ ایران قرار داده است. وی نوشته بود که شرعا و قانونا حقوق نشر این کتاب متعلق به اوست و از اقدام این مرکز در این زمینه راضی نیست.
جالب است که چندی قبل یک ناشر دولتی ـ شرکتی هم به خاطر استفاده از کتابهایش در سی دی مزبور، درخواست غرامت کرده بود. این در حالی است که این سی دی تنها اقدام ملی برای ترویج تاریخ ایران به صورت دیجیتال به شمار می آید و حذف کتابهای مورد نظر معترضان، عملا این ابزار مهم پژوه را از دسترس استادان و دانشجویان خارج خواهد کرد.
این مشکل برای نخستین بار چند سال قبل جدی شد. زمانی که یکی از ناشران شمار فراوانی از یکی از مجلات ادواری پیش از انقلاب کرد تا بفروشد، اما همان زمان مرکز نور مقالات آن نشریه ادواری را روی وبسایت خود قرار داد. این ناشر گفت که به خاطر انتشار اینترنتی مقالات، آن چاپ، روی دست او مانده و کسانی که قول خرید به آنها داده بودند، واپس رفته اند
تا اینجا بحث حقوقی مربوط به انتشار دیجیتالی کتابها، برای غالب مردم قابل فهم است، اما شگفت اینجاست که تقریبا همه کسانی که به نوعی با کار علمی و مطالعاتی و پژوهشی سروکار دارند ـ حتی در کشورهای اروپایی که به این امور حقوقی بیشتر بها می دهند ـ به دانلود کتابهای دیجتیالی فارغ از حق و حقوق اقدام می کنند و وقعی به این اعتراضات نمی گذارند. به طوری که می شود گفت روازنه غالب این جماعت از دید این معترضین حرامخوار شده اند!
این چالش اساسی میان حقوق شخصی افراد از یک طرف و حق نشر اطلاعات و آنچه که اقتضای طبیعی ترویج علم و دانش است، باید در نقطه ای حل شود. این نقطه کجاست؟ چه کسی باید آن را حل کند؟
به نظر می رسد زمانی هم که چاپ کتاب رواج یافته و از روی یک کتاب، صدها و هزاران چاپ شده، این نکته به نظر می رسیده که اندوخته های یک نفر، به سادگی در اختیار هزاران نفر قرار خواهد گرفت. اما بزودی مردم دریافته اند که با این کار، به ترویج علم و دانش کمک خواهند کرد. آن زمان راه دیگری برای درآمد نصیب آنها ـ اعم از مؤلف و ناشر ـ شده است که به آن حق التالیف و حق نشر گفته اند و پیش از آن سابقه نداشت. در روزگاران قدیم تنها برخی از کتابهای زبده شانس گرفتن هدیه ای از امیران را داشتند.
اکنون بحث بر سر این است که یا باید اجازه دهیم خرامخواری ادامه یابد و همه مردم که عادت به استفاده از نسخه های دیجیتالی از هر کجا می کنند، کارشان را ادامه بدهند یا آن که برابر آن بایستیم و اجازه این کار را نداده و مانع نشر علم شویم. اگر نشر دیجیتالی آزاد را اجازه دهیم، در آن صورت حقوق مؤلفان و ناشران چه خواهد شد؟
بدون شک این یک چالش اساسی در بحثهای اقتصادی و حقوقی است و لازم است تا هرچه زودتر در نقطه ای پایان یابد تا از این همه آشفتگی رهایی یابیم.
امروزه دیگر بدون کتاب دیجیتالی نمی توان کار علمی کرد، و از طرف دیگر، هیچ امکانی برای کنترل این مسأله که برای استفاده از هر فایل دیجیتالی حق و حقوقی برای مولف در نظر گرفته شود وجود ندارد. وضعیت خارجی کتاب و آنچه در جریان است، شاهد این ماجراست. این مسأله به خصوص در باره کتابهای لاتین و عربی که سروصاحبی در اینجا ندارند، بیشتر رایج است در حالی که حق اگر حق باشد، کتاب خارجی و داخلی ندارد و حرام خواری در هر حال بد است.
از سوی دیگر، آنان که با غل و زنجیر کتابها را بسته اند، متهم به جلوگیری از نشر علم به خاطر منافع مالی خود هستند که تا اینجای قانون، مسیر درستی را می روند. اما چه کنیم که این وضعیت قابل دوام نخواهد بود.
اگر تخلفی در جامعه و میان مردم آن قدر فراگیر شد که بخش عمده طیف درگیر را گرفت، شاید لازم باشد از حالت تخلف درآید تا آثار روانی مخربی روی افراد جامعه به خاطر حرامخواری نگذارد.