اهمیت گزارش جدید آژانس در فرایند اجرای برجام

آژانس بین المللی انرژی اتمی چهارشنبه شب گذشته مورخ 11/9/1394 گزارش جدید خود را تحت عنوان گزارش نهايي و در چارچوب بررسي مسایل گذشته و حال برنامه هسته ای ایران برای ارائه به جلسه آینده شورای حکام منتشر کرد.

جمهوری اسلامی ایران معتقد است بر اساس گزارش جدید آژانس، کشورهای گروه 1+5 اکنون موظفند بر اساس بند 14 سند برجام، پرونده مطالعات ادعايي (PMD) را رسما در شورای حکام مختومه نماید؛ چرا که مطابق برجام، کشورهای 1+5 متعهد به ارائه قطعنامه ای به شورای حکام با هدف بستن PMD پس از ارائه گزارش آژانس شده اند.

کشورهای غربی و به طور مشخص آمریکا در مواضع رسمي خود نسبت به گزارش جدید يوكيو آمانو مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي رویکرد مثبتي اتخاذ کرده اند و اين گزارش را براي اجراي فرايندهاي بعدي برجام مناسب ارزيابي كرده اند.

با عنايت به مقدمه فوق، اکنون این پرسش بیش از هر مساله ای قابل توجه است که در حال حاضر اهمیت گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی در نسبت با فرایندهای اجرای برجام از چه جایگاه و اهمیتی برخوردار است؟

در پاسخ به پرسش مزبور تاکنون 2 دیدگاه کاملا متضاد در تحلیل ها و ارزیابی های کارشناسی به چشم می خورد:

الف-فرضیه اول می گوید گزارش جدید آژانس موجب تقویت امکان اجرای برجام خواهد شد.

ب- فرضیه دوم معتقد است گزارش جدید آژانس امکان ایجاد و تقویت چالش ها در مسیر اجرای برجام را بیشتر می کند.

تحلیلگرانی که فرضیه اول را مورد توجه قرار می دهند، اینگونه استدلال می کنند که اگر چه میزان انطباق محتوای گزارش آژانس بين المللي انرژي اتمي با واقعیت های برنامه هسته ای ایران فاصله زیادی دارد و داوری ها و قضاوت های آقای یوکیو آمانو در این گزارش به هیچ عنوان نباید از سوی جمهوری اسلامی ایران مورد تایید قرار گیرد، اما به دلایلی این گزارش در فرایند اجرای برجام مثبت خواهد بود؛ چرا که:

اولا گزارش جدید آقای آمانو بدین معنی است که برای آژانس مسجل است ایران به دنبال بمب هسته ای نیست و دیگر نیازی به بازبودن PMD نیست.

ثانیا گزارش جدید آژانس نتیجه برجام است. بنابراین به نظر می رسد برجام به عنوان یک گام سیاسی توانسته است آژانس را مجبور به انتشارگزارش واقع بینانه کند.

اما آن دسته از کارشناسان که به فرضیه دوم باورمندند، می گویند گزارش جدید آژانس به آن صورت که مورد نظر جمهوری اسلامی ایران است منجر به بسته شدن پرونده PMD نخواهد شد و حتی برعکس، موجب تقویت مواضع غرب و آمریکا در مسیر اجرای برجام برای فشار بیشتر به ایران خواهد شد. عمده ترین استدلالی که این دسته از تحلیلگران به آن توجه دارند آن است که برجام فرصتی شده تا آژانس بتواند ادعاهای دروغین خود را به بهانه کمک به بستن PMD در یک گزارش رسمي و نهايي بگنجاند. علاوه بر این، پذیرش اتهامات گزارش جدید آژانس از سوی ایران به منزله بسته شدن ناقص PMD خواهد بود. بنابراین باید انتظار داشت این نحوه گزارش دهی آژانس و بسته شدن PMD موجب افزایش بیشتر چالش های مسیر اجرای برجام در آینده شود.

تجزیه و تحلیل دیدگاه های مزبور بیانگر آن است که محتوای گزارش جدید آژانس به هیچ عنوان مورد تایید جمهوری اسلامی ایران نیست و حتی بسته شدن PMD با هر شکل و عنوانی را نباید به معنی پایان سوالات و ابهام آفرینی های احتمالی بعدی آژانس قلمداد کرد. در عین حال نباید از ارزش و اهمیت گزارش جدید آژانس در فرایند اجرای برجام غفلت کرد.
بنابراين در اتخاذ هرگونه رويكردي در قبال گزارش جديد آژانس با عنايت به تاثيرات آن بر روند برجام ضروري است به 3 موضوع زير توجه گردد:

1-محتواي گزارش جديد آژانس براي بسته شدن پرونده مطالعات ادعايي هرچند ناكافي به نظر مي رسد، اما در روند اعتمادسازي هاي بعدي ايران و آژانس گامي مهم قلمداد مي شود.

2-اين گزارش در صورتي كه در روزهاي آينده منجر به راي شوراي حكام مبني بر بسته شدن پرونده مطالعات ادعايي شود، داراي تاثيرات مثبت براي برجام خواهد بود.

3-جمهوري اسلامي ايران الزامي به پذيرش و قبول همه ادعاهاي آمانو در اين گزارش ندارد.

سخنگوي كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس*

5252