شیرین هانتر: اقدامات عربستان از روی جاه طلبی است نه ترس/ بزرگترین خطر برای اعراب دولت اعتدال است

سعید جعفری

محمد بن سلمان مانند هفت تیر کش های فیلم های وسترن، مقابل ایران ایستاده و دائما ما را تحریک می کند، تا ما اول دست به اسلحه شویم  و  بعد بتواند با توجه به فضای بین المللی، مظلوم نمایی کرده و کار را برای ما سخت کند. این را شیرین هانتر می گوید. استاد دانشگاه جرج واشنگتن که معتقد است تضادهای هویتی و نژادی اعراب با ایران برطرف نمی شود، فقط باید احتیاط کنیم و از شدت گرفتن تنش ها با این موجود جاه طلب، غیر قابل پیش بینی که رگه هایی از حماقت هم در آن دیده می شود مدارا کنیم. خانم هانتر در گفتگو با خبرآنلاین تاکید دارد، اعراب از ایران اعتدالی که متین و منطقی سخن می گوید می ترسند و بالعکس حکومتی که پرخاشگرانه سخن می گوید و دیگران را تهدید و تحریک می کند، مطلوب کشورهای عربی است. در ادامه مشروح این گفتگوی نسبتا مفصل را می خوانید. 

سیاست عربستان به طور کلی تهاجمی شده است اما برخی مولفه ها در این روند شدت یافته است. مثلا اعدام یکباره شیخ نمر و همچنین ۴۷ زندانی از آن دست اقداماتی بود که عموم تحلیلگران مسائل عربستان را شگفت زده کرد. چه انگیزه هایی پشت این اقدام نهفته است. آیا عربستان می خواهد فضای منطقه ای را متشنج کند؟

وضعیت عربستان همیشه مبهم است و دانستن اینکه اخبار و شنیده ها تا چه اندازه حقیقت دارد دشوار است. ما منبع مستقل و آزادی که بتوان به سلامت اخبار آن اطمینان داشت نداریم. در خصوص شیخ نمر اما من معتقدم رهبری جدید عربستان خیلی عجول است که مسئله ایران را هر چه سریعتر برای خود حل کند. در طول بیش از سه دهه ای که ایران یا در جنگ بوده یا در فشار تحریم ها قرار داشته عربستان و دیگر کشورهای عربی موقعیت خود را تثبیت و تقویت کردند و خیالشان از هر جهت راحت بود. حالا اینها این نگرانی را دارند اگر سیاست اعتدالی ایران تثبیت شود و بتواند دوباره قدرت را به دست آورد فضای مثبتی که در پرتو انزوای ایران برایشان شکل گرفته بود از بین برود. ایران کشور مهمی در معادلات منطقه ای است و بازگشتش به این معادلات حتما تاثیر گذار و تعیین کننده در روندهای منطقه ای خواهد بود. اینها به خصوص از این می ترسند روابط ایران با آمریکا و همچنین با اروپا بهبود یابد در آن صورت احتیاج کشورهای غربی به عربستان و دیگر کشورهای خلیج فارس هم کاهش می یابد و می تواند سبب شود غرب به سیاست موازنه میان ایران و اعراب باز گردند. 

در نتیجه این اقدامات تحریک آمیز که ادامه هم دارد می تواند همچون دامی برای ایران باشد که ما را وارد تنش های بیشتر نمایند و بعد در فضای بین الملل اینگونه تبلیغ کنند که دیدید ایران بازیگر غیر قابل اعتمادی است؟

بله دقیقا همینطور است. هدف اصلی شان این است و می خواهند روند سیاست تعاملی ایران کم شود و ایران را وادار به اقداماتی کنند که قدرت های جهانی و افکار عمومی را به این امر تشویق کنند که ایران را مجازات کنند. این یکی از اهداف کلیدی اقدامات عربستان سعودی همین است. ایران تا به حال توانسته با وجود اتفاق ناگوار حمله به سفارت عربستان در تهران و مشهد فضا را مدیریت کند. هرچند آن ماجرا سبب شد سعودی ها استفاده تبلیغاتی از آن ماجرا ببرند ولی بعد از آن اقدامات و اظهارات مناسب مقامات عالی رتبه ایران باعث شد فضا تغییر کند. صحبت هایی که آقای روحانی انجام داد، اقدامات دیپلماتیکی که دکتر ظریف انجام داد همگی باعث شد تا حدودی این فضا تغییر کند. اما در عین حال باید به یاد داشته باشیم همه این اقدامات در جهت تحریک ایران است. به یاد داشته باشیم که چند سال پیش و در بحبوحه تحولات عربی عربستان به بحرین نیرو فرستاد و آن اقدام هم برای تحریک ایران صورت گرفت. یا مسئله یمن و حمله نظامی به این کشور هم با هدف تحریک ایران صورت گرفت، وگرنه مشکلات یمن که سالهاست ادامه دارد و حتی در زمانی که جمال عبدالناصر هم در مصر در قدرت بود ما شاهد چنین درگیری هایی بودیم در نتیجه اینکه بگویند مشکلات منطقه زیر سر ایران است و اگر ایران نباشد منطقه بهشت برین می شود اصلا قابل قبول نیست. عربستان بی اندازه علاقه داشت ایران در حمایت از حوثی ها به یمن نیرو می فرستاد. اصل ماجرا این است که اعراب نمی خواهند ایران کشور معتدلی باشد، ایرانی معتدل برای این کشورها، چالش بسیار بزرگتری برای آنها خواهد بود تا یک ایران انقلابی و پرخاشگر که افکار عمومی را در همه دنیا تحریک می کند. در حالیکه اگر ایران با مدل اعتدال اداره شود، مسلما کشورهای دیگر نمی توانند بهانه ای برای اعمال فشار علیه ایران پیدا کنند. 

بیانیه اتحادیه عرب و همچنین نشست جده هم به شدت ضد ایرانی بود. به نظر می رسد یک نوع هماهنگی میان کشورهای عربی در قبال ایران وجود دارد.

کشورهای عربی همیشه در قبال ایران با هم خواهند بود حتی کشورهایی که ادعای دوستی با ایران دارند. مثلا همین عراقی که ظاهرا تا این اندازه روابط خوبی با ما دارد، شما دیدید در اجلاس جده علیه ایران رای داد. این واقعیتی تلخ است، ولی باید بپذیریم که عرب ها ایرانی ها را دوست ندارند، البته منظور من اعراب خودمان در جنوب کشور نیست، بلکه مقصودم کشورهای عربی منطقه مانند عربستان و قطر و امارات و … است. بنابراین برای من خیلی جای تعجب نیست که این کشورها از ماجرای حمله به سفارت نهایت سوء استفاده را کردند. ماجرای سفارت نبود هم بهانه دیگری پیدا می کردند. عربستان فکر می کند زمان در حال از دست رفتن است و اگر آنچه که مشکل ایران می دانند به زودی حل نشود دیگر نمی توانند حریف ایران شوند. در نتیجه به نظر من آنهایی که فکر می کنند عربستان این اقدامات را از روی ترس انجام می دهد در اشتباه هستند، این ها سیاست های جاه طلبانه عربستان است. اینکه شما به یمن حمله کنید، به بحرین نیرو بفرستید، کجایش ترس است؟ من نام این اقدامات را جاه طلبی می گذارم. مخصوصا که محمد بن سلمان که زمام امور را در دست دارد چنین روحیه ای دارد. ضمن اینکه  به طور کلی اگر تاریخ آل سعود را بخوانید، یک تاریخ تجاوز و فتح است. چه علیه حکومت هاشمیه در حجاز باشد و چه مناطق اطرافش و حمله به شهرهای شیعه عراق. اگر ادعای اینها این است جمهوری اسلامی مشکل منطقه است، چرا زمان حکومت پهلوی هم چنین رفتارها و اقداماتی را انجام می دادند؟ در نتیجه این ادعاها بیراه است.

باید بپذیریم که با توجه به تحریم هایی که در این یک دهه علیه ایران وضع شده، ایران در موقعیت ضعیف تری قرار گرفته و باید در این وضعیت با احتیاط رفتار کنیم. کسانی هم که در داخل بر لزوم مقابله نظامی و دادن درسی مناسب به عربستان و امثالهم سخن می گویند، ناخودآگاه در میدان حریف بازی می کنند، این دقیقا خواسته عربستان سعودی و متحدین عربی اش است. 

واقعیت این است که اظهارات مقامات عربی به ویژه وزیر خارجه این کشور بسیار تند و تحریک آمیز است. در نتیجه برخی جریان های داخلی به وزارت خارجه خرده می گیرند که چرا آنطور که باید و شاید مقابل عربستان نایستاده است. در حالی که در مقابل برخی تحلیلگران معتقدند عربستان هدفش این است ایران برخورد تندی انجام دهد تا به هدفش برسد. به نظر شما ایران باید در مقابل این رفتارها و اقدامات خصمانه عربی چه بکند؟

باید این واقعیت را بپذیریم که اولا مذهب هیچگاه باعث انسجام بین گروه های قومی و نژادی مختلف نشده است. اگر شده بود که خود اعراب اینهمه با یکدیگر درگیری و جنگ و اختلاف نظر نداشتند. اعرابی که عموما سنی مذهب هستند. کشورهای مسیحی هم که در دوره قرون وسطی با یکدیگر می جنگیدند پایه آن جنگ ها همان درگیری های مذهبی میان مسیحیان کاتولیک و پروتستان بود. مسئله دیگر این است که کشورهای عربی اصلا ایران را مسلمان نمی دانند که بخواهند برادری با ما داشته باشند، آنها با مذهب شیعه مشکل ریشه ای دارند و تنها بخشی از اهل تسنن اصیل تشیع را به عنوان یکی از مذاهب اسلامی به رسمیت می شناسد. از سوی دیگر مسئله مذهب شیعه را هم که کنار بگذاریم، اعراب روحیات نزاد پرستانه دارند. آنها با وجود تمام اختلافاتی که با یکدیگر دارند، هر وقت پای ایران به میان آمده است، با یکدیگر متحد شده اند. حتی حافظ اسد پیشتر و بعدها بشار اسد در مورد جزایر سه گانه از اعراب حمایت کرده اند.

یعنی شما معتقدید اعراب بیش از اینکه نگاهشان مذهبی باشد، قومی و نژادی است؟

بله دقیقا. پایه نگاهشان قومی، نژادی و فرهنگی است. ضمن اینکه مثلا همین عراقی ها هم خلیج فارسی را با عبارت مجعول خلیج ع ر ب ی به کار می برند. هنوز هم که هنوز است عراقی ها قرارداد الجزایر را معتبر نمی دانند. آنهایی که در ایران نشسته اند و به دولت فشار می آورند که مقابل عربستان چنان کند و چنین، مانند این است که کنار گود بنشینیم و بگوییم لنگش کن بی آنکه از پیچیدگی های این منازعه آگاهی داشته باشند.

با این وضعیت ایران باید چه بکند؟

ببینید باید منطقی وضعیت منطقه را بررسی کنیم. عربستان مترصد فرصتی است تا منطقه به آشوب کشیده شود. از آن طرف اردوغان هر روز رفتارهای غیر قابل پیش بینی بیشتری از خود بروز می دهد. یک حرف کوچک به او بر می خورد و می گیرد و به زندان می اندازد و اقدام نظامی می کند و رفتارهایش حساب کتاب مشخصی ندارد. محمد بن سلمان هم که مخلوطی است از غرور و جاه طلبی و حماقت . بن سلمان مانند فیلم های وسترن اصرار دارد ابتدا رقیبش هفت تیر را بکشد و با حرکاتش می خواهد کاری کند که ایران آغازگر این دوئل باشد؟ چرا؟ برای اینکه اگر رقیبش ابتدا دست به اسلحه شود، او می تواند رقیب را بکشد و این اقدام در فضای بین المللی مشروع هم جلوه کند. در این شرایط اصلا منطقی نیست که ما دائما به دولت فشار بیاوریم که در مقابل فلان رفتار سعودی اقدام سریع و قاطع انجام دهد. بهتر است کسانی که وسط گود نیستند به دولت اجازه دهند کار دیپلماسی خود را انجام دهد، چرا که دولت و مجموعه وزارت خارجه بهتر از هر کسی از پیچیدگی ها و ظرافت های روابط خارجی آگاهی دارد و عملکرد دولت آقای روحانی و شخص دکتر ظریف نشان داده تا چه اندازه بر این امر مسلط هستند.

قدری به فضای داخلی عربستان بپردازیم. همانطور که خودتان هم اشاره کردید اخبار رسمی از حقایق و وقایع پشت پرده خاندان حاکم بیرون درز نمی کند، ولی آنچه به صورت جسته و گریخته بیرون آمده نشان می دهد، اختلاف نظرها بر سر عملکرد محمد بن سلمان شدت گرفته است. کسری بودجه کم نظیر این کشور، هزینه های نظامی در جنگ یمن و مواردی از این دست تردیدهای جدی را پیرامون آینده قدرت در عربستان پیش آورده است. سوالی که در اینجا طرح می شود این آینده عربستان سعودی با عنایت به جاه طلبی هایی که خودتان هم به آن اشاره کردید می تواند باز هم همین قدر مطمئن و کم ریسک باشد یا خیر؟

به هر حال عربستان نمی تواند به طور کلی و برای همیشه از تنش هایی که بین یک سیستم سیاسی بسیار سنتی و قبیله ای و یک اقتصاد مدرن و همچنین افزایش افراد تحصیلکرده همیشه در امان بماند و به هر حال ناگزیند نوعی اصلاح در نهادهای سیاسی و اقتصادی خود ایجاد کنند اما علی رغم این موارد و با وجود اختلافاتی که درون خاندان سعودی وجود دارد دست کم در کوتاه مدت از یکدیگر دور نخواهند شد برای اینکه می دانند اگر خانواده سعودی از قدرت کنار رود همه با هم از بازی خارج می شوند. ممکن است با هم اختلاف داشته باشند ولی این اختلافات خانوادگی است و هرگز به آن سطح بحرانی نمی رسد. از سوی دیگر ایران هم باید بهانه ای به عربستان ندهد چرا که همانطور که گفتم عربستان دائما در حال تحریک ایران است و در این شرایط ایران واقعا باید مهارت دیپلماسی خود را با متانت و بردباری نشان دهد و با لحن منطقی و آرام سخن بگوید تا جهان هم بیش از گذشته دریابد در این تنش ها کدام کنشگر در پی دامن زدن به ناآرامی ها و مناقشات است. وقتی شما رفتار ظریف و جبیر مقایسه می کنید اصلا نمی توان این دو را در یک سنجه قرار داد. آقای ظریف تک تک اظهارات و صحبت هایش منطقی، سنجیده و آرام است در حالیکه جبیر دائما تند سخن می گوید، عصبانی است، خشونت بار موضع گیری می کند و بالاخره هر فرد بی طرفی می تواند به سادگی متوجه شود در این منازعه حق با کیست. اما در عین حال دیدم برخی از وب سایت های ایرانی در تحلیل های خود نوشتند که ایران باید از این فرصت استفاده کند تا آل سعود را پایین بکشد. من نمی دانم این چه تحلیلی است. فکر می کنید آل سعود برود بهتر از آن می آید؟ عرب ها ایران و ایرانی را یک مشکل دائمی برای خود می دانند و این تغییر هم نمی کند. آل سعود هم برود بدتر از آن خواهد آمد. در نتیجه دشمنی اینها با سلطنت پهلوی یا جمهوری اسلامی نیست، دشمنی هویتی و نژادی است و تغییر هم نمی کند. پس از انقلاب اسلامی که ایران از دوستی و برادری با مسلمانان سخن می گفت، اعراب گفتند، ایران برای اینکه حسن نیت خود را نشان دهد نام خلیج فارس را تغییر دهد، متاسفانه برخی هم در داخل پیشنهاد دادند که نام خلیج فارس را به خلیج اسلامی تغییر دهیم. در نتیجه و مقام جمع بندی باید اشاره کنم مشکلات داخلی عربستان جدی است، ولی نه به اندازه ای که به بحرانی کلیدی در میان مدت برای حیات آل سعود بدل شود. ضمن اینکه مشکل را باید در جای دیگری جستجو کرد نه در ادامه حیات آل سعود یا فروپاشی آن. 

4950