زخمی پروژه‌های دوران‌ها

استانی که در چند دهه گذشته به همه شکل جور کشور را کشیده و محصولات کشاورزی مورد نیازش را فراهم کرده است اما در برابر تنها یک چیز دریافت کرده است؛ «هیچ»!. فارس در چند دهه گذشته نه تنها صنعتی نشده بلکه اگر صنعتی و سدی به صورت نه چندان استاندارد در آن ساخته شده گاهي چنان با اقلیمش ناسازگار بوده است که جز انبوهی مشکل کوچک و بزرگ ، دستاورد چندانی برایش نداشته است. دولت یازدهم هم وقتی سر کار آمد با هزاران طرح مصوب دولت های قبل رو به رو شد که هیچ کدام نه پشتوانه اعتباری داشت و نه دولت خود به لحاظ درآمدهای نفتی و درآمدهای کلی کشور از پس تامین اعتبارات آن ها بر می آمد. به همین خاطر این استان دست کم در 3 سال گذشته بهره چندانی از اعتبارات دولتی نبرد؛ اکنون تقریبا همه مسئولان و کارشناسان بر سر یک نکته توافق نظر دارند و آن این که دولت یازدهم دست کم می تواند برای فارس یک «میراث» بجا بگذارد که به همه طرح های عمرانی تکمیل نشده بیارزد؛ «طرح آمایش سرزمین».
طرح های بر زمین مانده
«یک ورزشگاه هم برای جوانان این شهرستان»، «دیگر چه می خواهید؟ درمانگاه خوب است؟ دانشگاه چطور؟» این جملات شاید شبیه به آن چه اغلب در حراجی های مشهور می شنویم باشد ولی باور کنید یا نه این ها سخنان رئیس دولت های نهم و دهم است، کسی که با هیات وزیرانش به استان ها سفر می کرد و بدون مطالعه قبلی و پشتوانه اعتباری، ده ها طرح کوچک و بزرگ برای استان ها به تصویب
می رساند.
طرح هایی که کارشناسان آن ها را بیشتر «پوپولیستی» و «برای جمع کردن رای» می دانستند تا توسعه استان ها.
سهم فارس از این وعدههای پوچ بیش از 2500 طرح کوچک و بزرگ است که دولت یازدهم از پس تکمیل آنها بر نمی آید، هر چند اندکی از
آن ها تکمیل شده و این هفته، در هفته دولت به بهره برداری می رسند. دولت های گذشته به طرز شگفت انگیزی پروژه هایی همچون 11 پتروشیمی برای فارس مصوب کردند در حالی که فارس اصلاً منابع آبی مورد نیاز این طرح ها را در اختیار ندارد. تغییر اقلیم در فارس، از دست رفتن معیشت کشاورزی، مهاجرت های بی رویه به شیراز و شهرهای کوچک تر، بحرانهای روز افزون اجتماعی چون یک طلاق از هر 3 ازدواج و ... بسیاری را به این نتیجه رسانده که این استان با شرایط اقلیمی کنونی خود طرح آمایش سرزمینی می خواهد تا دست کم طرح ها متناسب با اقلیمش ساخته و پرداخته شوند.
برای نمونه عنایت ا... رحیمی مدیر کل دفتر فنی استانداری فارس می گوید: «این طرح باید برای کشور و فارس تهیه شود؛ ما طرح آمایش در فارس داریم ولی از نظر زمانی بهنگام نیست ولی از آن جا که در قالب چنین طرحی توان محیطی و اقتصادی دیده می شود داشتن آن مورد نیاز است».
به باور رحیمی، تغییر اقلیم در 10 سال گذشته ،چهره فارس را تغییر داده ولی برای برخی پروژه ها همچون سدسازی ها طرح هایی متناسب با بارش های بلند مدت تهیه شده است. او می گوید: «البته نمی توان همه چیز را صرفاً سیاه و سفید دید ولی واقعیت این است که در دولت گذشته برای برخی
پروژه ها همچون پتروشیمی ها مکان یابی درستی انجام نشد چون منابع آبی کافی نداریم ولی اکنون به خاطر انتظاراتی که ایجاد شده است، چاره ای جز تکمیل این پروژه ها نداریم».
شاید هیچ حوزه ای به اندازه محیط زیست از نبود طرح آمایش سرزمینی آسیب ندیده باشد. چه بسیار درختانی که در مسیر ساخت جاده های موازی با جاده های قدیمی قطع شد و چه مشکلاتی که کشاورزی بی رویه برای فارس پدید نیاورد. همین الان درست برخلاف قانون در حوزه سد درود زن برنج کشت می شود و به گفته معاون طبیعی محیط زیست فارس، نمایندگان هم در برابر این وضع کاری نمی کنند مبادا در دور بعد رای نیاورند. به همین خاطر حمزه ولوی مدیرکل محیط زیست فارس می گوید که اگر طرح آمایش سرزمین در فارس تهیه نشود نمی توان از فضاها و منابع موجود در استان به شکل مطلوبی استفاده کرد: «اگر این طرح تهیه شود از حجم زیان ها به محیط زیست کاسته می شود البته این طرح در دست تهیه است و این که چه زمان تمام شود باید از سازمان مدیریت برنامه ریزی پرسید».
ولوی، زمین های موجود در فارس را به بخش هایی چون زمین های با توانایی مرتع، کشت، جنگل، کشاورزی و ... تقسیم می کند و می گوید که چنان چه در زمینه برنامه های اقتصادی جانمایی درستی انجام شود منابع آب به جای خود حفظ می شود. او ادامه می دهد: «در آن صورت شاهد توسعه پایدار و حفظ منابع آب خواهیم بود و طرح های اقتصادی سازگاری بیشتری با محیط زیست خواهند داشت. برای نمونه ایجاد صنایع آب بر در فارس کار اشتباهی است و این طرح مشخص می کند که در چه حوزه ای می توان اقدام به اجرای یک طرح اقتصادی کرد».
نمونه این وضع گذر خط لوله نفت از بمو است که در دولت گذشته رخ داد. حتی می خواستند پالایشگاه سروستان را در جایی غیر استاندارد بسازند. این است که طرح آمایش سرزمینی بیش از همه برای محیط زیست فارس ضرورت دارد.
مهاجرت و توجه به بحران های اجتماعی
هر چه بحران های اقتصادی در فارس عمق بيشتري پيدا مي كند، روابط اجتماعی بیشتر از هم گسیخته می شود. برای نمونه در سال های اخیر از هر 3 ازدواج در شیراز یکی به طلاق انجامیده؛ این رقم در فارس 5 به یک است. این است که به باور بسیاری از کارشناسان و مسئولان، طرح های
توسعه ای و به ویژه آمایش سرزمینی باید مسائل اجتماعی را در نظر بگیرد؛ اگر چه این اتفاق نمی افتد.
مرتضی موسوی مدیرکل بهزیستی فارس می گوید: «در طرح آمایش سرزمین و همچنین در طرح های توسعه ای، برنامه خاصی برای رفاه اجتماعی دیده نشده است. این یک ضعف است چرا که در هر برنامه ای مسائل اجتماعی دیده نشود به توسعه پایدار نمی رسد».
مدیرکل بهزیستی فارس توجه به رفاه را به ویژه در وضع کنونی فارس دارای اهمیت می داند: «در سال های اخیر شاهد مهاجرت از استانهای همسایه به فارس و از شهرستانها به شیراز هستیم.
به ویژه با تغییرات اقلیمی ضرورت دارد که مسائل اجتماعی با شاخصه ای پررنگتر در این طرح دیده شود».
رجبعلی راهی مدیر کل بنیاد شهید و امور ایثارگران فارس هم تاکید می کند که باید در برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت جایگاه آزادگان و جانبازان زیر پوشش این سازمان ،مدنظر قرار بگیرد.
آموزش پزشکی و اعتراض به طرح آمایش فارس
طرح آمایش سرزمین در فارس هم اکنون در دست تهیه است؛ یک بار تهیه آن در سال 92 شروع شد ولی به دلایل نامعلومی از ادامه باز ماند. آن زمان قرار بود دانشگاه شیراز طرح را تهیه کنند ولی بعد از آن، طرح به یک شرکت مشاور تهرانی واگذار شد. از قرار معلوم این شرکت هم گاهی چنان ناشیانه اقدام کرده که صدای برخی از دستگاه ها را درآورده است؛ به تعبیر یک استاد دانشگاه «آن دستگاه هایی که از آن منتفع می شدند از طرح رضایت داشتند و آن ها که نه اعتراض». یکی از دستگاه های معترض دانشگاه علوم پزشکی شیراز بود. محمد هادی ایمانیه، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شیراز می گوید این طرح در حوزه پزشکی باید 3 موضوع را به خوبی روشن کند؛ یکی توسعه گردشگری درمانی در فارس، دیگر توسعه کشت گیاهان دارویی و سرانجام تبدیل فارس به مرکز آموزش پزشکی کشور و بلکه جهان. ایمانیه این 3 حوزه را نقاط قوت فارس می داند اما از قرار معلوم این 3 حوزه در طرح به خوبی دیده نشده است. او می گوید: «این 3 حوزه ،اشتغال بسیار زیادی در فارس ایجاد می کند و اگر 100 اصل در طرح باشد این 3 حوزه دست کم 30 اصل آن را در بر می گیرد. چنانچه روی این 3 بخش کار کنیم، فارس می تواند به مرجع ارایه خدمات سلامت در کشور تبدیل شود. همچنین می توانیم در بحث آموزش دانشجویان به گونه ای کار کنیم که از خارج از کشور هم دانشجو بپذیریم. با این حال در طرح، این موضوعات به خوبی دیده نشده بود و ما از وضع آن گله کردیم».
طرح های ضد آمایشی
در دولت های نهم و دهم به شکل شگفت انگیزی بر تعداد دانشگاه ها در فارس افزوده شد آن هم در شرایطی که از تعداد متقاضیان تحصیل در مقاطع عالی مدام کاسته می شد. این افزایش به ویژه در حوزه دانشگاه های پیام نور قابل مشاهده بود؛ تلاشی از سوی دولت احمدی نژاد برای
بی اعتبار کردن دانشگاه آزاد.
علی اکبر صفوی، قائم مقام دانشگاه شیراز ،وضع آموزش عالی در دولت گذشته را شبيه به «هرج و مرج» توصیف می کند. نبود طرح آمایش سرزمینی و بی توجهی دولتهای نهم و دهم به توسعه کارشناسی شده و پایدار باعث شده بود که به تعبیر دکتر صفوی، در مناطق کشاورزی ،دانشگاه هایی با رشته های مکانیک یا فیزیک هسته ای فعالیت کنند. برای نمونه در برخی شهرستانها -به استثنای دانشگاه آزاد- دانشگاههای دولتی، پیام نور، علمی کاربردی، فنی و حرفه ای و... به صورت همزمان فعالیت می کنند. او می گوید: «آموزش عالی در دولت گذشته به خاطر انجام کارهای کارشناسی نشده و عوام پسندانه و همچنین خواست برخی نمایندگان و ... رویه ای کارشناسی نشده داشته است. این اتفاق در فارس هم رخ داده است.
یکی شاهد افزایش تعداد مراکز آموزش عالی در شرایط کاهش تعداد دانشجویان بودیم و دیگری نامتوازن بودن رشتههای دانشگاهی با نیاز مناطق».
آن طور که قائم مقام دانشگاه شیراز می گوید امسال در رشته ریاضی دانشگاه ها 240 هزارنفر ظرفیت داشته اند ولی حدود 100 هزار صندلی خالی مانده است؛ این یعنی حدود نیمی از ظرفیت رشته. صفوی این وضع را نشانه سوءمدیریت دولت گذشته میداند و می گوید این وضع را باید به صورت همدلانه مدیریت کرد.قائم مقام رئیس دانشگاه شیراز نامناسب بودن رشتههای دانشگاه ها با اقلیم استان را یکی دیگر از مشکلات میداند: «بحران دوم آموزش عالی در فارس سوء مدیریت ناشی از توسعه رشته هاست. برای نمونه می بینیم در منطقه ای که کشاورزی در آن رواج دارد و باید رشته هایی چون صنایع غذایی و کشاورزی وجود داشته باشد، دانشگاه هایش رشته های فیزیک هسته ای و مکانیک آموزش می دهند و این یعنی اقدامات ضد آمایشی.
به همین خاطر نیازمند درایتی در مدیریت وزارت علوم هستیم تا این شرایط مدیریت شود».آن طور که صفوی میگوید در سال های اخیر برنامه هایی در این زمینه وضع شده و تلاش می شود سوء مدیریت ها در آموزش عالی در فارس رفع شود هر چند این کار ساده ای نیست. او می گوید: «بهتر است بیشتر در دیدگاه هایمان منافع ملی را در نظر بگیریم تا منافع یک دستگاه خاص».
وضع کنونی طرح آمایش سرزمین در فارس
از قرار معلوم تهیه طرح آمایش سرزمین در سال 92 شروع و پس از مدتی متوقف می شود. یکی از مشکلات این بوده که شرکت هایی چون نفت، گاز و پتروشیمی اطلاعات لازم را ارایه نمی دهند.
این چیزی است که علی سلحشوری معاون هماهنگی برنامه و بودجه سازمان مدیریت برنامه ریزی فارس می گوید: «این وضع روند تهیه طرح را طولانی کرده است البته بخش اول تهیه طرح در سال 94 به پایان رسید و بخش دوم آن از فروردین به این سو در حال تهیه است. این طرح تا کنون 60 درصد پیشرفت داشته و امیدواریم تا پایان امسال تمام شود».
از دولت گذشته که سازمان مدیریت برنامه ریزی را منحل کرد انتظار نمی رفت خود را به طرح های توسعه ای پایبند بداند. چه اینکه دولت گذشته عملاً برنامه پنجم توسعه را هم اجرا نکرد.
اینک که سازمان مدیریت برنامه ریزی دوباره ایجاد شده، معاون هماهنگی این سازمان در فارس می گوید که طرح آمایش سرزمیني فارس مشکلات بسیاری را از میان می برد: «طرح، همه فعالیتهای تولیدی از نظر فضا، انسان و کارهایی این چنین را در نظر می گیرد. در گذشته شاهد قرارگیری صنایع در نقاط نامناسبی بوده ایم.
نمونه آن وضع اصفهان است که چه آلودگی هایی به بار آمده است به همین خاطر با این طرح می توان از بروز این مشکلات در فارس جلوگیری کرد».
سلحشوری به 2 هزار و 700 پروژه ای اشاره می کند که از دولت های گذشته روی دست فارس مانده و 20 هزار میلیارد تومان اعتبار می خواهد. به تعبیر او اگر مجموع اعتبارات 17 سال فارس به طور کامل به استان تخصیص داده شود می توان این پروژه ها را بهره برداری کرد.
پروژه هایی که البته خیلی از آن ها با اقلیم فارس نمیخواند و اجرایشان جز دردسر چیزی ندارد. حال باید دید آیا روزی می رسد که این استان بی مطالعه زخمی پروژههای انبوه نشود؟
و این که این طرح ،چقدر گردشگری را به عنوان یکی از مهم ترین راه های درآمدی فارس در نظر می گیرد.
باید منتظر شد و دید که آیا دولت یازدهم میراثی ماندگار از خود برای فارس به یادگار می گذارد یا همان چیزی رخ می دهد که در دولت های نهم و دهم گذشت.

46