تناقض آشکار میان اخلاق و دیپلماسی

سخنان نه چندان معمول روز چهار شنبه ترزا می نخست وزیر بریتانیا علیه ایران در سی و هفتمین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در منامه تنها به دلیل واکنش تند تهران توجه محافل دیپلماتیک را به سوی خود جلب نکرد. در خود بریتانیا نیز لحن غیر متعارف خانم نخست وزیر آنهم در شرایطی که انتظار می رود لندن نقش موثر تری در تامین ثبات و امنیت خاورمیانه و خلیج فارس ایفا کند موجب حیرت بسیاری از محافل سیاسی شد.

شاید حمایت لندن از متحدان محافظه کار عرب خلیج فارس به خودی خود موضوع تازه و تعجب برانگیزی نباشد. اما زمانی که منطقه به مثابه بشکه باروتی آماده انفجار شده همراه بردن چند گالن بنزین به منطقه چندان منطقی به نظر نمیرسد.

البته خانم نخست وزیر ممکن است استدلال کند چنین موضع گیری های نامعمولی در مقابل تهران صرفا با هدف جلب رضایت اعراب و اطمینان بخشیدن به حمایت ازآنهاست .اما متقابلا در مقابل این استدلال که چگونه می خواهد با اظهارات تحریک آمیز علیه تهران به اهداف خود دست یابد؟ سکوت کرده. خانم می که تحت تاثیر نتایج ویرانگر برگزیت ظاهرا در نگرانی آشکار جداشدن بریتانیا از اتحادیه اروپا در 2 سال آینده بسر می برد، برخلاف منطق تامین منافع از مسیر آرامش و پر کردن فاصله ها که بالقوه زمینه آن وجود دارد با رویکردی امنیتی به دنبال قانع کردن متحدان عرب برای عقد قرار دادهای اقتصادی - تجاری و نظامی برای جبران ضررهای ناشی از برگزیت است.

اینکه چرا او اینگونه پر تنش وارد منطقه شده؟بی شک اگر باهدف قانع کردن اعراب محافظه کار برای عقد قرار داد های پرسود باشد بی شک به هدف خود خواهد رسید.اما ازجنبه اخلاقی دیگر حق ندارد لندن را به عنوان یک شریک مطمئن صلح و تجارت ونیز مدافع حقوق بشر به جامعه بین المللی معرفی کند.خانم می اکنون چه تفاوتی با شریک ورشکسته سیاسی خود تونی بلر دارد که با همین نگاه خاورمیانه را به آتش کشید به نحوی که آقای بلر تاکنون نتوانسته از زیر بار مسئولیت ها و محکومیتی که گزارش گروه حقیقت یاب جنگ عراق موسوم به چلیکوت متوجه او کرده شانه خالی کند.

نخست وزیر بریتانیا در نشست رهبران شورای همکاری خلیج فارس بدون توجه به اقدامات عربستان و قطر و امارات در یمن ،حمایت آنها از گروه های تندرومذهبی در منطقه و یا نقض آشکار حقوق بشردر بحرین، صرفا همه تقصیر ها را متوجه شرایط منطقه وبه قول او نقش غیر مسئولانه تهران در آن کرد.اما تردید نیست این نگاه معکوس به شرایط حساس منطقه کمکی به بریتانیا در درک علل واقعی بحران های خاورمیانه که تاثیر مخربی برشرایط اروپا گذاشته نخواهد کرد.

در نگاهی امنیتی و نظامی معطوف به حقوق شهروندان عرب گروهای مدافع حقوق بشر نه تنها اعراب محافظه کاررا مسئول نقض آشکارو سیستماتیک حقوق شهروندان می معرفی بلکه آنها را متهم به دادن رشوه به بریتانیا با خرید های کلان تسلیحاتی و استفاده از آنها علیه شهروندان کرده و عملا لندن را به شریک جرم در جنایت جنگی تبدیل کرده اند.خیلی مضک است ،بوریس جانسون وزیر خارجه در توجیه اقدامات و سخنان خانم می گفته " اگر ما سلاح نفروشیم دیگران این کاررا خواهند کرد!". استدلالی خنده دار و غیر اخلاقی!.بسیار خب؛اشکالی ندارد. اما با این منطق دولت بریتانیا دیگرحق ندارد با جامعه بین المللی از موضع رعایت اخلاق سیاسی و دیپلماتیکی برخورد کند.

از سوی دیگر اگر خانم می مدعی ست مثلا در موضوع رعایت حقوق بشر با گفتگو و تعامل می توان طرف های مقابل را به رعایت آن ترغیب کرد اولا چرا از این قاعده شکننده در ارتباط با دیگر کشور ها استفاده نمی کند. ثانیا چه نسبتی میان کشته شدن هزاران شهروند عادی یمنی که حدود 6 هزار کودک در میان آنهاست با قانع کردن ائتلاف همراه ریاض به خاتمه جنگ و یا حداقل آتش بسی انساندوستانه در یمن وجود دارد!؟

برخی تحلیل گران نظامی و امنیتی مقیم منطقه البته معتقدند در پیش گرفتن سیاست تهاجمی بریتانیا در منطقه تحت تاثیر دو دلیل مهم دیگرقرار دارد. نخست، پر کردن فوری خلاء ناشی ازبی اعتمادی اعراب به سیاست های آقای ترامپ که هنوز مشخص نکرده دقیقا با اعرابی که تاکنون تحقیر و تهدید می کرد چه خواهد کرد. دوم، نکته مورد اشاره آقای جانسون است. عقد قرار داد های بزرگ و فروش تسلیحات قبل ازجبران و تامین آن توسط دیگران. اینکه دیگران چه کسانی هستند؟،بی شک روسیه و چین هستند که بادرک نیازهای اعراب ثروتمند و سرخورده از سیاست های آمریکا با سخاوتمندی و ارائه تعرفه های ترجیحی درصدد حضور دربازار های پرسود اعراب وتحمیل خود به عنوان شریکی مطمئن و راهبردی برای آنها هستند.

خب البته این هم نگاهی کاسب کارانه به دیپلماسی ست. اما منطقا به بریتانیا اجازه نمی دهد خودرا به عنوان یک کشور اخلاقی و مدافع صلح و امنیت معرفی کند(آرمان).
matinmos@gmail.com