مقایسه نرخ دلار در بازارجهانى و ارزش دلار در ایران

اخيرا در نوشته هاى متعدد يكى از عوامل تعيين نرخ دلار در بازار داخلى را به قيمت دلار در بازار جهانى وابسته مى كنند. يعنى وقتى دلار در بازار جهانى گران مى شود در ايران هم گران مى شود و عكس آن هم درست است .

 من اين استدلال را خيلى قوى نميبينم و دليل آن هم اين است كه ايران هيچ بازارى ندارد كه تحولات دلار در بازار جهانى را تبديل به تغييرات قيمت دلار به ريال بكند. اتفاقا اين استدلال در مورد ين ، يورو ، پوند و ساير ارزها درست است ، ولى در مورد دلار امريكا صدق نمى كند. مثلا اگر دلار ٣٨٠٠ تومان باشد و يورو هم ٤٠٠٠ تومان قيمت داشته باشد ، با تغيير نرخ برابرى يورو به دلار در بازار جهانى ( مثلا گران شدن يورو در مقابل دلار ) يورو نيز در بازار ايران تغيير مي كند و بالا مى رود و مثلا به قيمت ٤١٠٠ تومان مى  رسد. ولى ممكن است قيمت دلار به ريال در بازار ايران همان ٣٨٠٠ تومان ثابت بماند.

دليل آن اين است كه دلار امريكا در بازار ايران ارز پايه است و وقتى بانك مركزى ميخواهد در بازار دخالت كند از طريق دلار امريكا دخالت مى كند و بنابراين اساسا تغييرات قيمت دلار از محرك هاى داخلى  اثر مى پذيرد. اينكه دلار در ايران ، بر خلاف طلا ، از بازارهاى جهانى تاثير نمى پذيرد به اين دليل است كه بازارى كه دلار را در ايران به بازار جهانى وصل كند وجود ندارد. در حاليكه طلا از طريق صادرات و واردات به قيمت جهانى طلا وصل مى شود و هر روز قيمت هاى جهانى را در خود مي بيند.

اين بازار و اين مكانيسم در ايران در باره دلار وجود ندارد و به همين دليل است كه نوسانات قيمت دلار به ريال را ، اگر سهم متغيرهاى داخلى را كنار بگذاريم ، چيزى براى متغيرهاى خارجى باقى نمى ماند. مثلا در اوج قدرت گيرى دلار در بازارهاى جهانى در شش ماهه دوم سال ٢٠١٤ ، همزمان شاهد افزايش قيمت دلار در بازارهاى جهانى نيستيم و در چند روز اخير كه بازارهاى جهانى به خاطر تعطيلات كريسمس تعطيل بود و حتى قبل از آن به مدت يك هفته دلار در بازارهاى جهانى تقريبا ثابت بود ، در ايران هر روز دلار بالا و بالاتر رفت .

اساسا دلالهاى ارز نيز براى تعيين قيمت دلار به بازارهاى جهانى نگاهى ندارند و دليل آن هم اين است كه مكانيسمى براى انتقال تغييرات قيمت دلار در بازار جهانى به بازار داخلى وجود ندارد. نسبت دادن تغييرات قيمت دلار در مقابل ريال به تغييرات قيمت دلار در بازار جهانى راه را براى توجيه افزايش قيمت دلار در بازار داخلى باز ميكند و ناخواسته سهم عوامل داخلى ، كه درتعيين قيمت دلار تعيين كننده هستند ، استتار مى شود.

*اقتصاددان و رییس موسسه مطالعات اقتصادی بامداد

3535