تردید در آتش‌بس سوریه

اجلاس قزاقستان که روسیه امید زیادی به‌ آن بسته است، می‌خواهد چشم‌انداز سوریه را برای بازگشت به صلح ایجاد کند اما نخستین شرط اینکار، موفقیت آتش بسی است که از ساعت صفر جمعه گذشته اعلام شد. اکنون روسیه و ترکیه ابتکار عمل را دراختیار دارند، درحالیکه هنوز زود است که بگوییم آنها مدیریت اوضاع را در اختیار دارند و یا تنها اوضاع را کنترل می‌کنند. با بیرون شدن داعش از حلب اکنون ارتش دولت بشار‌اسد نسبت به گذشته موقعیت نظامی برتری یافته است ولی ماهیت منازعات و مطالبات بدون تغییر مانده است. هنوز مخالفان در حومه دمشق و بسیاری دیگر از نقاط سوریه حضور دارند. ترکیه در منتها الیه جریان مخالف استمرار حکومت بشار اسد باقی است؛ داعش، فتح الشام و خرده گروه‌هایی که برخی به داعش و برخی دیگر به جبهه‌النصره گرایش یافته‌اند، در مناطقی حضور دارند که دیگر گرو‌ه‌های مشمول طرح آتش‌بس در آنها مستقرند. حامیان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مخالفان دولت بشار اسد زیرکانه سیاست بنشین و ببین را اتخاذ کرده‌اند. در بهترین حالت می‌توان با تردید به آتش‌بس کنونی دل بست. هر اقدام خارج از کنترل می‌تواند اوضاع را به نقطه صفر درگیری‌ها بازگرداند.

پایان بخشی به جنگ در سوریه که اکنون در دو راهکار آتش‌بس سراسری و سپس انجام گفت‌وگو‌های سیاسی میان طرف‌های دشمن در قزاقستان طراحی شده، مستلزم نخست موفقیت آتش‌بس است. نگاهی به اوضاع میدانی در سوریه و چگونگی آرایش مواضع در آن، امکان پیش‌بینی خوشبینانه را تا حدود زیادی سخت می‌کند؛ به‌ویژه که هنوز نقش واشنگتن در این میان بلاتکلیف است. تا بیستم ژانویه و استقرار دونالد ترامپ در کاخ سفید، نمی‌توان خلاء امریکا را در هرگونه سازوکار تعیین کننده در سوریه نادیده گرفت. علاوه‌براین هنوز نمی‌توان اراده معلومی را از سوی همه طرف‌های جنگ برای دستیابی به توافق صلح‌‌آمیز تعریف کرد. ممکن است روسیه و ترکیه توانسته باشند به کمک تغییرات میدانی کنترل اوضاع را به دست گیرند، ولی موقعیت شکننده اردوغان در ترکیه و سردی روابط او با متحدان غربی‌اش، مواضع او را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد. اینکه آیا نقش کنونی اردوغان تاکتیکی یا انتخابی استراتژیک است، برای هیچ‌یک از طرف‌ها معلوم نیست. چند‌دستگی مخالفان سوری نیز مزید بر علت است. هریک از مخالفان مطالبات خود را دنبال می‌کنند. اگر غیر از این بود، اکنون شاهد تنها دو جبهه معلوم از مخالفان و نیروهای دولت بشار اسد بودیم. همین مهم تلاش‌های گذشته همچون ژنو 1 و ژنو2 و حتی نقش سازمان ملل را در گذشته بلاموضوع کرد.

بنابراین به اجلاس آستانه(قزاقستان) به همان اندازه می‌توان امید‌ بست که در موفقیت آتش‌بس کنونی تردید هست. مشکل بزرگ در اعلام آتش‌بس و طرح برگزاری اجلاس قزاقستان این است که قدرت قهار نظامی روسیه آن را ممکن کرده است. دستیابی به نتیجه مطلوب با اراده همه طرف‌ها برای پایان دادن به جنگ در سوریه ممکن خواهد بود؛ ارده‌ای که هنوز نشانه‌ای قاطع از آن در دست نیست. این اراده در آینده‌ای که معلوم نیست دور است یا نزدیک، سرانجام باید در چارچوب سوری-سوری شکل گیرد.