هوش روسی یا بی‌سروسامانی سوریه

معلوم نيست آنچه را روسيه شروع يك آتش بس سراسري درسوريه توصيف كرده پايدارخواهد ماند يا نه؟.این آتش بس نتيجه ‌رايزني‌هاي دو هفته اخیر میان ‌مسكو و آنكارا بوده و از نيمه شب ۳۰ دسامبر به اجرا گذاشته شد. اما مشخص نيست چرا‌ نامي از ايران به ميان نيامده!؟.چاووش اوغلو وزير خارجه تركيه تنها گفت نمي‌تواند نقش تهران در اين آتش بس را تضمين كند. ضمن آنكه حزب‌ا... بايد خاك سوريه را ترك كند.اوغلو اما مشخص نكرد گفته‌هاي او در قبال ايران و حضور حزب‌ا... لبنان آيا رويكرد معكوسي هم دارد!؟ و آيا مواضعش الزاما منعكس‌كننده ديدگاه هاي‌كرملين در این زمینه است یا خیر؟.چراكه اين دو متحد مسكو درسوريه تاکنون هزينه بسیار سنگيني پرداخت كرده‌اند. كرملين تعجب برانگیز هيچ واكنشي به اين سخنان از خود نشان نداده است.
براي تحليلگران سياسي روشن شدن اين ابهام از آن جهت اهميت دارد كه جداي از نقش آينده ايران در سوريه، سرنوشت آقاي اسد نيز احتمالا تعيين خواهد شد. سكوت تعجب برانگيز اوليه تهران در قبال آتش بس«هر چند محمد جواد ظريف وزير خارجه ايران بعدا درحساب توئيتري خود از آن استقبال كرد» و نگراني‌هاي ابراز شده از سوي وليد معلم وزير خارجه سوريه نشان مي‌دهد شرايط برای طرف سوری چندان عادي نيست. آنچه به اين گمانه زني‌ها دامن زده سخنان صريح وزير دفاع ايران در گفت‌وگو با شبكه روسيه اليوم در اواخر هفته گذشته است كه گفته بود«كسي حق ندارد بگويد اسد براي انتخابات كانديدا نشود». اين درحالي ست كه آنكارا و مسكو اذعان كرده‌اند هدف مذاكرات آينده در قزاقستان كه تا دو هفته آينده برگزار مي‌شود تلاش براي پايان جنگ و ورود به دوره انتقالي است. دوره انتقالي با هر ديكسيونري ترجمه شود نمي‌تواند چيزي جز تعيين سرنوشت آقاي اسد باشد.
برخي منابع ديپلماتيك مقيم مسكو گفته‌اند روسيه در نشست آستانه با حضور سران ايران، روسيه و تركيه و بدون حضور آقاي اسد، نقشه راهي را مطرح خواهد كرد كه احتمالا مورد پسند دمشق نيست. ظاهرا طرح روسيه بر ۳ اصل استواراست. «آتش بس دائمي، آغازمذاكرات همه‌جانبه صلح و نهايتا تصميم‌گيري درباره اداره مشترك كشور».
تا آنجا كه به آتش بس كنوني مربوط مي‌شود تشكل موسوم به ائتلاف ملي سوريه - جبهه متشكل از برخي گروه‌هاي مسلح ضد آقاي اسد- امضاي اين توافق را تاييد كرده است. البته منابع روس گفته‌اند داعش و جبهه فتح شام «جبهه نصرت قبلي» و گروه‌هاي وفادار به آنها مشمول اين توافق و آتش بس نخواهند شد و جنگ با آنها ادامه خواهد يافت. احمد رمضان سخنگوي ائتلاف اما مي‌گويد«گروه‌هاي شبه نظامي احرار الشام، ارتش آزاد سوريه و جيش اسلام به مفاد اين توافق پايبند خواهند بود».
اعلام توافق آتش بس صرف نظر از نتيجه‌اي كه ممكن است به دنبال داشته باشد از جنبه موضعي و تئوريك شايد قدم مهمي در‌راه‌حل وفصل بحران تقريبا ۵ سال و نیم سوريه تلقي شود، ولي حداكثر مي‌توان آن را با يك خوشبيني محتاطانه مورد ارزيابي قرارداد. چراكه منطقا نمي‌توان پذیرفت همه دلايل و زمينه‌هايي كه به بروز جنگ و خونريزي منجر شد به يك باره و با ورود پاپانوئل ارتودكس روس از دودكش سوريه ازبين رفته باشند. اين ترديد‌ها از ۳ جا ناشي مي‌شود. نخست، ابهام و نامشخص بودن مواضع مشترك همه گروه‌هاي معارض و مسلح سوري و حاميان عرب آنها. دوم، نامشخص بودن مواضع ايالات متحده و اروپا كه رسما از دور مذاكرات كنار گذاشته شده‌اند. این بالقوه مي‌تواند موفقيت هرگونه صلح واقعي را با ترديد مواجه كند- كه خواهد كرد. سوم، روس‌ها همه ابعاد نقشه راه خود را صادقانه افشا نكرده‌اند. درغير اين صورت سكوت اوليه تهران و اتحاديه اروپا معنا نداشت. اينكه مسكو مسئوليت اجراي اين نقشه را مستقلا به عهده گرفته و صرفا اجرای بخش هایی از آن را با ترکیه به اشتراک گذاشته،به هیچ وجه دليلي بر موفقيت آن نيست. اجزاي بهم ريخته سوريه آن قدر پراكنده و خونين هستند كه به راحتي نتوان آنها را به صرف اراده مسكو و آنكارا كنار يكديگر قرار داد. برخي ديپلمات‌هاي غربي مقيم مسكو مي‌گويند بخشي ازدلايل عجله آقاي پوتين به اوضاع نابسامان ايالات متحده و همچنين شرايط بهم ريخته اروپا مربوط مي‌شود كه عملا موجب شده روسيه به تنها بازيگر صحنه سوريه تبديل شود. يك مقام ارشد سفارت فرانسه در مسكو مي‌گويد«كرملين تا قبل از استقرار آقاي ترامپ در كاخ سفيد و تسلط او و تيمش بر اوضاع كه حداقل ۳ ماه طول خواهد كشيد مترصد است شرايط را به نفع خود تمام كند». موفق خواهد شد يانه؟ بعيد مي‌دانم. حتي اگر سياست ميان مدت روسيه پس از نشست آستانه بر اساس مدل انتقال قدرت در سوريه طراحي و از شرکت کنندگان نشست مجوز لازم رادر یافت واثباتا تهران هم با آن همراهي كند«قانع شود و يا از سر ناچاري» باز هم خاتمه فوری نگ درسوریه امر غيرممكني خواهد بود.-آرمان
matinmos@gmail.com