شرایط حساس دیپلماسی ایران در منطقه

تحمل ورود به بازی ها و شوخی های روسی ظرفیت بالایی می خواهد.تحمل آسانی نیست! کار هرکسی هم نیست!. به همین دلیل از یک رابطه شخصی با روس ها گرفته تا بر قراری مناسبات سیاسی و دیپلماتیکی باید در قبال آنها کاملا محتاط بود. به عنوان نمونه، همین بازی خطرناک "رولت روسی" را ببینید که خالی از جنبه شرط بندی و تفریحی لوس و بی مزه آن ، بازی ظاهرا دوستانه بسیار وحشتناکی ست که در انتهای آن حتما یک نفر باید قربانی شود!!. اینکه چنین بازی خطرناکی امروز انجام می شود یا نه ؟ اهمیتی ندارد!،اما از آنجا که روحیه آن را در دنیای سیاست و دیپلماسی کاملا حفظ کرده اند باید جنبه های تحذیری و محتاطانه رابطه با آنها را در نظر گرفت .البته نقد سنت "رولت روسی" در سیاست مدرن ، سلبا به معنای درگیر شدن  و نفی هرگونه فرآیند همکاری متوازن و نه الزاما استراتژیک با آنها نیست، آنچنانکه نقطه مقابل آن هم تفاهم ناادراکانه نخواهد بود. در واقع مسئله اصلی،نه قرار گرفتن در منطقه سیاه و سفید کرملین سرخ و صورتی!، که بیشتر یافتن حد متوسطی از تعادل متحملانه و دفع و جذب ارتجاعی در دو حوزه منافع ملی و امنیت راهبردی به مثابه جان مایه سیاست و دیپلماسی ست.نقطه ثقل دفاعی و مصونیتی اروپای پس دوران تهدید های شرارت گونه استالین و آغازجنگ سرد، فارغ از جنبه های دفاعی پیمان ناتو،عمدتا برهمین مدار استوار بود. چیزی میان "تعارض سرد همراه با تفاهم گرم". سیاستی نسبتا قابل درک که سالها اروپا را علیرغم تهدید های جبهه شرقی در امان نگاه داشت.

مقدمه یی نسبتا طولانی اما ضروری در شناخت ماهیت سیاست و دیپلماسی روسیه که لازم بود مطرح شود.جدای از آنچه که در ارتباط با اروپا مطرح است،اسلوب سیاست خارجی روسیه معمولا تابع همین الگویی ست که کمتر دچار تحول مبنایی می شود .اما مکانیزم و تاکتیک های دوره یی آن در نقاط مختلف جهان منطقا تغییر می کند. این متد مواج معمولا کار با آنها را با آمیزه یی از همکاری و تقابل محتاطانه همراه می نماید. شاید سخت باشد - که هست - اما مگر دیپلماسی کار جز این به عهده دارد؟.یکی از این سختی ها، سیاست راهبردی روسیه در خاورمیانه است. در واقع زمانی که در برابر سیاست خاورمیانه یی روسیه قرار می گیریم،با شناختی که سابقه آن در دست است اجبارا باید شرایط را متفاوت تر مورد توجه و ارزیابی قرار دهیم.در واقع این سوالات به طور جدی مطرح است " آنچه در خاورمیانه مشاهده می شود اولا، تا چه میزان برای کشور های همراه،متحد و یا مخالف آنها منعکس کننده یک سیاست اصولی و پایدار است. ثانیا،در تحلیل نهایی این سیاست تا چه میزان تحت تاثیر متغییر های تاکتیکی و اصول راهبردی ثابت روس ها و رابطه معنا دار آنها با غرب به ویژه ایالات متحده قرار می گیرید ؟". مسئله اصلی نه ابهام در موضوع اول، که بیشتر نگرانی در موضوع دوم است. می تواند برداشتی بدبینانه تلقی شود،لکن به غایت جدی و واقعی ست.

شاید بتوان در این زمینه نمونه های متعددی تاریخی را شناسایی و ارائه داد. اما در عینی ترین و تازه ترین نمونه، مواضع مسکو در قبال بحران سوریه و تاثیر آن بر سایر تحولات خاورمیانه بار دیگر برای همه طرف های درگیر(اعم از موافق و مخالف) این سوال را مطرح کرده" رویکرد نهایی مسکو در قبال منطقه خاورمیانه چیست؟. سوالی ماهیتا بر گرفته از نگرانی های دارای پیشینه. از یک سو دیدگاه ها و خواست های ائتلاف ضد آقای اسد را در مذاکرات هفته گذشته ژنو مورد توجه فرار می دهد!. از سوی دیگر با ترکیه ،اسرائیل، عربستان و ایالات متحده بر سر نحوه جنگ در سوریه و به خصوص ایجاد مناطق امن در این کشورو یا اخیرا اعزام نیروهای آمریکایی به شمال سوریه ومنطقه رقه که تاکنون با آن مخالف بود به توافق می رسد(حداقل مخالفت نمی کند)و از سوی سوم از دیدگاه های تهران در موضوع سوریه و سرنوشت بشار اسد حمایت می کند.این در حالی ست که مشخص نیست صورت توافق نهایی روسیه با ایالات متحده چیست که می تواند حدی فراتر از مناسبات با تهران و جبهه مقابل ائتلاف ضد اسد را در بر بگیرد . از جنبه تحلیلی ممکن است نتوانیم این ابهام ها را فعلا رفع و فضای بازی چند گانه آنها را مورد ارزیابی دقیق قرار دهیم، اما یک نکته قطعی ست ."تحولات رو ،بسیار متفاوت از تحولات پنهان است". شرایط برای دیپلماسی ایران بسیار حساس شده است. matinmos@gmail.com.

*پیشاپیش آغاز سال 1396 خورشیدی وعید بزرگ نوروز را به همه هموطنان سربلند تبریک و تهنیت می گویم.خداوند حافظ ایران باشد.