امیر حسن‌زاده: ماه هر شب نسبت به شب قبل، حدود یک ساعت دیرتر غروب می‌کند و به تدریج بر قسمت روشن آن افزوده می‌شود، تا این‌که در ساعت 16:00 پنجم تیرماه به وضعیت ماه کامل یا بدر می‌رسد. در این روز، ماه هم‌زمان با غروب خورشید از افق جنوب شرقی طلوع می‌کند و در کل شب قابل مشاهده است.
مقارنه ماه و ستارگان
در هفته‌های قبل اشاره شد که وقتی از دید ناظر، دو جرم سماوی در فاصله نزدیکی از یکدیگر دیده شوند، اصطلاحاً گفته می‌شود که «مقارنه» اتفاق افتاده است. در ساعت 21 سوم تیر، مقارنه ماه با ستاره قلب‌العقرب در جنوب شرقی آسمان دیده می‌شود. در این زمان جدایی زاویه‌ای آن‌ها از یکدیگر 3 درجه است.
سیارات
عطارد / تیر: در نزدیکی خورشید قرار دارد و غیر قابل مشاهده است.
زهره / ناهید: پس از غروب خورشید، درخشانی جرم سماوی درغرب آسمان است. در این صورت فلکی خرچنگ / سرطان قرار دارد و در ابتدای هفته، با یک دوربین نجومی می‌توان مقارنه این سیاره را با خوشه ستاره‌ای کندوی عسل (M44) مشاهده کرد.
مریخ / بهرام: در ابتدای شب در جنوب غرب آسمان قرار دارد. ویژگی این سیاره رنگ سرخ‌فام آن است.
مشتری/ برجیس: در هنگام سحر، با قدر 2.4- درخشان ترین جرم سماوی در جنوب شرقی آسمان است.
زحل / کیوان: هم‌چنان در صورت فلکی سنبله قرار دارد و پس از غروب خورشید در ارتفاع زیادی از جنوب غرب آسمان قابل مشاهده است.
دنباله‌دار مک‌نات
در هفته گذشته در مورد دنباله‌دارها و به خصوص دنباله‌دار مک‌نات جدید که در هفته اخیر پرنور شده است، صحبت کردیم. رصدگران و عکاسان خبره توانسته‌اند دنباله‌دار را با دمی نازک و نسبتا بلند ثبت کنند. 
در این هفته، دنباله‌دار وارد صورت‌فلکی ارابه‌ران شده و به خورشید نزدیک‌تر می‌شود، اما این عامل باعث می‌شود که درخشندگی آن افزایش پیدا کند و احتمالا به قدر 5 یا حتی کمتر برسد. رصدگران نیم‌کره شمالی می‌توانند در صبح‌گاه آن را در افق شمال شرقی رصد کنند. ارتفاع کم دنباله‌دار از افق، وضعیت رصدی آن را کمی مشکل کرده است. در اول تیر، دنباله‌دار در فاصله کمی از شمال ستاره عیوق (پرنورترین ستاره صورت‌فلکی ارابه‌ران) قرار دارد و در 4 تیر، در کنار ستاره بتا-ارابه‌ران قرار می‌گیرد. در این روز حدود نیم ساعت قبل از طلوع خورشید، ارتفاع دنباله دار از افق به 10 درجه می‌رسد و برای مشاهده آن باید افق شرقی بازی داشته باشید تا در روشنایی صبح‌گاهی و با کمک یک دوربین نجومی بتوانید آن را ببینید؛ هرچند که اگر می‌توانید، سعی کنید آن را در نزدیکی افق و روشنایی کمتر آسمان مشاهده کنید.
آغاز نابستان در نیم‌کره شمالی
در همان حالی‌که زمین به دور خودش می‌چرخد، به دور خورشید نیز گردش می‌کند. مدار زمین به دور خورشید یک بیضی است که خورشید در یکی از کانون‌های آن قرار دارد. البته شکل این بیضی بسیار نزدیک به دایره است. متوسط فاصله زمین تا خورشید 149.6 میلیون کیلومتر است که اختر‌شناسان به آن « واحد نجومی» می‌گویند و یکی از واحدهای رایج فاصله در نجوم است. حداکثر یا حداقل فاصله زمین تا خورشید میتواند تا 2.5 میلیون کیلومتر بیشتر یا کمتر از این مقدار باشد.
حرکت زمین به دور خودش که حرکت وضعی خوانده می‌شود در اثر دوران به‌دور محور زمین ایجاد می‌شود که 23 ساعت و 56 دقیقه و 4 ثانیه طول می‌کشد. محور دوران زمین کج است؛ یعنی محور دوران زمین بر صفحه دوران به دور خورشید عمود نیست؛ بلکه از حالت قائم به اندازه 23.5 درجه منحرف شده است. مدل‌سازی‌ها نشان می‌دهد برخورد جسمی به زمین در 4.65 میلیارد سال پیش این انحراف را پدید آورده و از آن مهم‌تر، تنها قمر زمین از بقایای همین برخورد به وجود آمده است.
زمین در حرکت به دور خورشید، این وضعیت را حفظ می‌کند. برای ما که بر روی زمین قرار داریم، این‌طور به نظر می‌رسد که خورشید در یک حرکت سالیانه در آسمان جابه‌جا می‌شود و مسیری را از بین صورت‌های فلکی مختلف طی می‌کند. به مسیر حرکت ظاهری خورشید در زمینه آسمان در مدت یک سال خورشیدی، دایره‌البروج گفته می‌شود. در واقع حرکت خورشید در دایره‌البروج ناشی از حرکت سالیانه زمین به دور خورشید است.
مشابه این پدیده در حرکت روزانه زمین نیز اتفاق می‌افتد و به دلیل حرکت دورانی غرب به شرق زمین، به نظر می‌رسد که خورشید و ستارگان در طی شبانه‌روز از شرق به غرب جابه‌جا می‌شوند. از آن‌جایی‌که صفحه چرخش مدار زمین حول خورشید بر استوای زمین منطبق نیست و با آن زاویه‌ای حدود 23.5 درجه می‌سازد، استوای سماوی نیز با دایره‌البروج هم‌صفحه نیست و زاویه بین آن‌ها 23.5 درجه است. پس استوای سماوی و دایره‌البروج یکدیگر را در دو نقطه قطع می‌کنند که به آن‌ها نقاط اعتدالین گفته می‌شود. با این حساب، خورشید در اول تیر (انقلاب تابستانی) و اول دی (انقلاب زمستانی) بیشترین فاصله را از استوای سماوی خواهد داشت.
به همین دلیل، در اول تیر، خورشید دقیقا از شرق طلوع نمی‌کند و بیشترین انحراف را به سمت شمال دارد. به عنوان مثال برای کشورمان، در اول تیرماه هنگام طلوع خورشید، این مقدار حدود 30 درجه و هنگام غروب خورشید به همین مقدار از غرب به سمت شمال است. منجمان از چند هزار سال نسبت به این مسائل آگاهی دقیقی داشتند و همین مسئله باعث شد که بسیاری از بناها با جهت‌گیری خورشید تنظیم شده باشد. تصویر آغازین مطلب نیز برج باستانی رادکان را در گرگان نشان می‌دهد که در روز اول تیرماه، درب‌های آن رو به محل غروب خورشید است.
برای ما که بر روی زمین زندگی می‌کنیم، این زاویه به عنوان عامل به وجود آمدن فصول، اهمیت زیادی دارد. پس از اعتدال بهاری، خورشید از استوای سماوی به تدریج فاصله می‌گیرد و برای ساکنین نیم‌کره شمالی، روزها بلندتر می‌شود. بنابراین خورشید مدت بیشتری در آسمان قرار دارد. این وضعیت در زمان انقلاب تابستانی به اوج خود می‌رسد و در هنگام ظهر، ارتفاع خورشید در آسمان به بیشترین مقدار خود می‌رسد و با رسیدن نور و گرمای بیشتر، تابستان در نیم‌کره شمالی آغاز می‌شود. در نیم‌کره جنوبی وضع برعکس است. در این زمان، تابش خورشید به این قسمت از زمین، مایل است و طول روزها کوتاه‌تر است و بنابراین در نیم کره جنوبی زمستان حاکم است.
انقلاب تابستانی امسال در نیم‌کره شمالی در ساعت 15:58 سی‌ویکم خرداد اتفاق خواهد افتاد. به همین دلیل در این هفته‌ها که در ایران روزهای بسیار گرمی را سپری می‌کنیم، در آفریقای جنوبی سردترین اوقات سال است.
نظر شما