سوال جدی در زمینه اصلاح قیمت حامل های انرژی این است که چه مطالعه‌ای صورت گرفته و چه اقداماتی در نظر است به اجرا درآید؟ اگر برنامه‌ریزی دقیقی در این زمینه نداشته باشیم -که به نظر می‌رسد نداریم- چه اتفاقاتی را پیش روی خواهیم داشت؟ بنابراین ضرورت دارد برنامه‌ای برای تغییر ساختار وسایل حمل‌ونقل تنظیم گردد تا حمل و نقل با مصرف انرژی کم، امکان‌پذیر شود.
اگر برای پاسخگویی به این سوال، همزمان با افزایش قیمت حامل‌های انرژی، راه‌حل‌های مناسب اندیشیده نشود، افزایش جدی هزینه‌های حمل ونقل موجب زیان جامعه می‌شود، بدون آن که از مسیر تصحیح قیمت‌ها منتفع شود. در این حالت پرداخت مستقیم یارانه (حتی به صورت هدفمند) کمکی به تصحیح ساختار نمی‌کند، مگر آن که برای بهینه‌سازی مصرف انرژی برنامه‌ریزی شود.
ساختمان‌های کشور (اعم از تجاری، صنعتی و مسکونی) بر اساس انرژی ارزان ساخته شده‌اند و عادات متناسب با خود را در رفتار مردم به وجود آورده‌اند. به عنوان مثال، زمانی که سیستم گرمایش ساختمان در حال مصرف انرژی است، بسیاری از افراد پنجره‌ها را باز می‌کنند تا از هوای تازه نیز استفاده نمایند، به علاوه ایزولاسیون مناسب برای صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان‌ها تعبیه نشده است.
این ساختار به علاوه عادات و نوع رفتار مردم، نمی‌تواند به سادگی با افزایش قیمت انرژی، خود را تصحیح کند (زیرا به سرمایه و زمان و آموزش نیاز دارد) و بنابراین مصرف‌کنندگان را با افزایش هزینه‌های بسیار روبرو می‌سازد و قطعا پرداخت سوبسیدهای نقدی به آنان نمی‌تواند جوابگوی آن باشد، ضمن آن که هدف اقتصاد کلان از تصحیح قیمت حامل‌های انرژی در مرحله اول بهینه سازی مصرف و تصحیح ساختار سرمایه‌گذاری است. بنابراین ضرورت ایجاب می‌کند که همزمان با تصحیح قیمت انرژی و چه بسا پیش از آن، دولت برنامه‌ای برای بهینه سازی مصرف انرژی در تولید گرمایش و سرمایش ساختمان‌ها طراحی نماید و امکان اجرای آن را برای مردم فراهم آورد.
در غیر آن صورت، افزایش هزینه انرژی در ساختمان بنگاه‌های تولیدی و خدماتی و همچنین ساختمان‌های مسکونی موجب می‌گردد مشکلات بسیار جدی برای مردم به وجود آید که به افزایش هزینه تولید یا بالا رفتن هزینه زندگی می‌انجامد و ممکن است اقدام مثبت تصحیح قیمت انرژی را به ابزاری علیه خود تبدیل نماید. قابل ذکر است که در پیش نویس برنامه پنجم تنها در ماده 163 اشاره‌ای به صرفه‌جویی انرژی در ساختمان‌ها کرده است که کمکی به رفع مشکل ساختمان‌های موجود در کشور نمی‌کند.
یکی از مهم‌ترین آثار تصحیح قیمت حامل‌های انرژی و رفع اختلال از آنان، حرکت به سوی بازار رقابتی است که خود موجب افزایش سرمایه‌گذاری و اشتغال و درآمد می‌شود؛ زیرا وقتی قیمت‌ها تعادلی شود، علامت درست به سرمایه‌گذار می‌دهد و در نتیجه سرمایه‌ها به طرف فعالیت‌هایی خواهند رفت که علاوه بر تامین سود برای سرمایه‌گذار، موجبات سودآوری برای جامعه را نیز فراهم می‌سازد و از اتلاف منابع جلوگیری می‌کند. اگر تصحیح قیمت انرژی، موجبات گسترش بازار رقابتی را فراهم نیاورد یا به عبارت دیگر آزادسازی نشود و انحصارات از بین نروند، جامعه از بزرگ‌ترین رهاورد رفع اختلال از قیمت‌ها بهره نخواهد برد. به کلام دیگر، جامعه مجبور می‌شود هزینه‌های افزایش قیمت انرژی را تحمل کند؛ ولی از منافع آن که افزایش سرمایه‌گذاری و بهره‌وری است محروم می‌ماند.
* دکترای اقتصاد و دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی
نظر شما