ایرنا، هفتاد و هفت سال اطلاع رسانی

از مشخصات منحصر بفرد دهه حاضر ، می توان به تنوع در منابع خبری اشاره کرد. روزگاری در این کشور تنها یک خبرگزاری وظیفه دریافت و انتقال اطلاعات و اخبار را بر عهده داشت و اگر بنا به دلایلی تلکس آن خاموش می شد، دیگر روزنامه ای توان انتشار نداشت. اما از اواخر دهه 70 ، با توسعه فناوری و استفاده از اینترنت ، خبرگزاریهای کوچک پا به عرصه گذاشتند تا حوزه خبر هم طعم تنوع را بچشد. حالا دیگر سایت های خبری و دیگر پایگاههای اطلاع رسانی با ورود به حوزه های تخصصی، کاستی های ایرنا را پوشاندند تا قدرت انتخاب مخاطب ایرانی افزایش یابد. این نوشتار ضمن اشاره به تاریخچه ایرنا ، فعالیت های این سازمان خبری را مرور می کند.

  تاریخچه:

سال 1312 با هدف گردآوری اطلاعات و اخبار واحدی به مسئولیت "عبدالله انتظام" در وزارت امور خارجه شکل گرفت که بعدها به "آزانس پارس " معروف شد.تا سال 1322 این آژانس خبری اخبار خود را از طریق تلگراف خانه مملکتی منتشر می کرد اما از این سال استفاده از یک دستگاه مخابراتی که اخبار را به صورت نوار باریکی با علائمی مخصوص ضبط می کرد، در دستور کار آژانس پارس قرار گرفت.

خبرگزاری فرانسه اولین آژانس خبری طرف قرارداد پارس بود و بعدها خبرگزاریهای رویترز، آسوشیتدپرس ، یونایتدپرس و آناتولی با خبرگزاری ایران قرارداد همکاری بستند.

در سال 1354 آژانس پارس به یک شرکت دولتی وابسته به وزارت اطلاعات و جهانگردی تغییر وضعیت داد.

• جدول زیر سیر تطور این سازمان خبری از بدو شکل گیری تا سال 54 را نشان می دهد:

آژانس پارس در دیماه سال 1360 با تصویب مجلس شورای اسلامی به " خبرگزاری جمهوری اسلامی " تغییر نام یافت.

" پیرنیا، تقوی، طباطبایی ، جوانشیر ، جعفریان، پورشریعتی  و سمیعی " از مدیران پیش از انقلاب و آقایان "محمدرضا شریف ، کمال خرازی،  حسین نصیری، فریدون وردی نژاد، عبدالله ناصری، احمد خادم الملله ، سید جلال فیاضی و محمد جعفر بهداد" مدیریت این سازمان خبری را  در سالهای پس از انقلاب برعهده داشتند.

خبرگزاری جمهوری اسلامی فعالیت های برون مرزی خود را از سال 1359 با تاسیس دفاتر اسلام آباد ، لندن، دمشق و دهلی نو آغاز و هم اینک با دارا بودن 30 دفتر نمایندگی در خارج از کشور و بیش از 60 دفتر داخلی می بایست انتظارات فراوانی را در عرصه ملی و بین المللی برآورده سازد . (1)

ایرنا در عرصه داخلی ( یک بام و دو هوا )

یک دهه قبل، اگر تلکس ایرنا متوقف می شود ، فردای آن روز روزنامه ای در پیشخوان کیسوسک های مطبوعاتی دیده نمی شد. یک ایران و یک جهان بود و ایرنا . اما امروز وضع بگونه دیگری است. امروزه، خبرگزاری های خصوصی و سایت های خبری با حضور فعال و پرشور جوانان متعهد در فضای مجازی جان گرفتند و خلا های خبری را پر می کنند . امروزه حتی جای خالی تحلیل و تفسیر در رسانه رسمی کشور را، رسانه های کوچک پر کرده اند. اما در همین حال باز هم نمی توان "ایرنا" را با رسانه های دیگر مقایسه کرد.

خبرگزاری جمهوری اسلامی با دارا بودن بیش از 60 دفتر رسمی در همه مناطق کشور و شماری از خبرنگاران کارمحصولی در رصد اخبار همه مناطق کشور توانا است. رسمی بودن و به نوعی اتصال این مجموعه خبری با حاکمیت سیاسی موجب شده است اخبار طبقه بندی شده یا ویژه این رسانه خبری، در تصمیم سازی های کشور دارای اعتبار و موثر باشد.

هنگام بحران های خبری ، تیم هایی متشکل از زبده ترین خبرنگاران ایرنا به مناطق بحران زده اعزام می شوند. این گروه خبری همزمان ضمن ارسال خبر برای مشترکان خود ، گزارشهایی را در خروجی محرمانه برای مسئولان نظام ارسال می کنند تا تصمیم گیران کشور در جریان وضعیت واقعی بحران قرار بگیرند. طی سالهای گذشته این دست از گزارشها مبنای تصمیم گیری مسئولان کشوری بوده است .

برای نمونه  می توان به گزارش " خاک سفید " اشاره کرد. دو تن از خبرنگاران و عکاسان ایرنا به مدتها در یک کانتینر در منطقه خاک سفید پناه می گیرند.آنان از خطراتی که بر سر راهشان وجود داشت آگاه بودند.آنان می دانستند که  ماشین نیروی انتظامی با سرنشینانش در این منطقه گم شد و تا آن روز، خبری از سرنوشتشان داده نشده. اما همکاران من در ایرنا دو هفته سخت را در کانتینر گدراندند . ماحصل گزارش تحلیلی - تصویری ایرنا این شد که به دستور مقامات کشوری خاک سفید پاکسازی  شود .

آفتی که در فعالیت های داخلی ایرنا را تهدید می کند ، سنگینی  کفه اخبار به سمت جریان قدرت است . این موضوع به پنج  سال اخیر محدود نمی شود. در دولتهای گذشته نیز این اتفاق افتاده است و این به نفس قدرت و زیاده خواهی های صاحبان قدرت بر می گردد.اما اگر مسئولان ایرنا این سخن رهبری معظم نظام را آویزه گوششان قرار دهند که " خبرگزاری در بعد داخلی باید نبض نظام باشد"  این گونه با آبروی رسانه رسمی کشور بازی نمی شود و در برخی مواقع تا حد یک وبلاگ شان آن نزول نمی کند. 

امام راحل نگاه به مردم را اصل می دانستند. رهبری فرزانه انقلاب نیز بر مردم تکیه دارند ، پس چگونه است نقل سخن مردم در خصوص کاستی ها و گرانی ها در خروجی ایرنا به زعم شماری از افراد جرم محسوب شده و برای خبرنگار آن اقامه دعوا می شود؟

ایرنا در عرصه بین المللی ( اهتزاز پرچم مقدس ایران بر بام دنیا)

از امتیازات خبرگزاری جمهوری اسلامی ، در اختیار داشتن خبرنگارانی است که هم  نسبت به جایگاه این رسانه و هم وظایف حرفه ای  خود آگاهی کامل  دارند. خبرنگاران، دبیران و سردبیران ایرنا، خود را سربازان نظام اسلامی در جبهه خبری می دانند . از همین روست که ایرنا توانسته است بارها و بارها ابتکار عمل خبری را از همتایان خارجی خود برباید و ابتکار عمل در جریانساریهای خبری را از آن خود کند.

 به اعتقاد خبرنگاران ایرنا، هر گاه خبرگزاری جمهوری اسلامی  بتواند از همتایان خارجی خود سبقت گرفته و منبع خبر رسانه های غربی شود، این بدان معنا است که پرچم ایران عزیز بر بام دنیا به اهتزاز درآمده است.

با این نگرش است که ایرنا توانسته است دهها بار جریان های خبری بین المللی را در دست بگیرد تا از این رهگذر ضمن حراست از منافع ملی از جایگاه حرفه ای رسانه رسمی کشور، صیانت نماید. یکی از این  دهها مورد، خبر دستگیری صدام حسین دیکتاتور معدوم عراق است.

 آغاز ماجرا

14 دسامبر سال 2003 میلادی ، 23 اردیبهشت 1382 شمسی، مکان نقطه صفر مرزی خسروی در قصرشیرین.

ده ها مسوول محلی آماده استقبال از "جلال طالبانی" از رهبران ارشد کرد و رییس دوره ای شورای حکومت انتقالی عراق هستند.

جلال طالبانی از رهبران کردهای مخالف رژیم بعثی که اینک به عنوان عضو شورای حکومت انتقالی عراق، ریاست دوره ای این شورا را برعهده دارد، می خواهد از طریق ایران به اروپا سفر کند.

پرواز هوایی در عراق به دلیل شرایط ناامن این کشور ممکن نیست و وی می بایست از طریق مرز خسروی در استان کرمانشاه وارد ایران شده و از این طریق به اروپا (فرانسه) سفر کند.

خودروهای حامل هیات عراقی به مرز می رسند، جلال طالبانی هنوز از خودروی خود پیاده نشده و با لبخند منتظر سئوالی است تا با جوابش نه تنها " محسن فتاحی" خبرنگار ایرنا بلکه مجموعه " ایرنا " را بار دیگر در بین غولهای رسانه ای جهان سر بلند کند.

خبرنگار ایرنا وقتی لبخند طالبانی را می بیند به  فکر فرو می رود چرا که هر بار مقامهای عراقی از این مرز می گذشتند، چهره ای خسته و غمگین داشتند اما این بار  شاداب و سر حال بودند.

"محسن " با خود می گوید، رهبران کرد در سه دهه گذشته تنها با شنیدن خبر شکست رژیم صدام حسین دیکتاتور بغداد خوشحال می شدند آیا این بار هم پای صدام در میان است؟

فتاحی اگر چه قبل از آمدن طالبانی پرسشهایی در خصوص وضعیت عراق از جمله ناامنیها، گروهک منافقین، آینده عراق برای پرسیدن آماده کرده بود اما احساس کرد اول باید از سرنوشت صدام بپرسد.

 سئوال محسن پایان نیافته بود که طالبانی پاسخ داد: به یاری خداوند صدام دستگیرشد.

مخابره خبر دستگیری یکی از مخوف ترین دیکتاتورهای جهان از یک منطقه مرزی توسط ایرنا، در صدر اخبار روز جهان قرار گرفت. با ارسال خبر فوری دستگیری صدام، خبرنگار ایرنا می دانست که باید جزییات بیشتری از این خبر را تهیه، تا خبرگزاری جمهوری اسلامی در مصاف نابرابر خبری با غولهای رسانه ای غرب، همچنان پیشتاز باشد.

اصرار خبرنگار سمج ایرنا نتیجه داد و طالبانی که از سوی اطرافیانش به خروج از منطقه دعوت می شد توضیح داد:   دقایقی پیش منابع آمریکایی به من اطلاع دادند که صدام حسین را در تکریت دستگیر کرده اند. صدام در یک عملیات مشترک توسط پیشمرگان کرد و نیروهای آمریکایی دستگیر شد و این یعنی پایان بحران، ناامنی و بدبختی مردم عراق.

 خبر فوری دستگیری صدام ساعت 13 روز یکشنبه مخابره شد و پس از آن خبرهای تکمیلی یکی پس از دیگری در خروجی های داخلی و خارجی ایرنا قرار گرفت.

دفتر ایرنا در منطقه مرزی شهرستان قصرشیرین که از زمان آغاز بحران عراق و حمله آمریکا و متحدانش به این کشور، به ستاد پوشش اخبار این منطقه حساس تبدیل شده بود، با ارسال پایان دوران صدام در واقع پایان خوش تلاش های خبرنگاران ایرنا در این منطقه خبری را اعلام کرد.

منشور حرفه ای رسانه رسمی کشور  

بی طرفی ، محوریت منافع ملی ، ارزش گرایی  و ولایت پذیری از مولفه های فعالیت در رسانه رسمی کشور است. جریانات سیاسی و احزاب به خوبی از گستره و قدرت تاثیر ایرنا در حوزه های  داخلی و خارجی آگاه هستند و همواره سعی دارند این مجموعه رسانه ای را زیر تسلط خود بگیرند .

در دنیای امروز، حاکمیت های سیاسی برای اقناع داخلی و راهبردهای دیپلماتیک خود،  رسانه هایی را در اختیار دارند که در کشور عزیزمان، " خبرگزاری جمهوری اسلامی " این مهم را برعهده دارد. این رسانه هفتاد و چند ساله در سه دهه اخیر فراز و فرودهای فراوانی را تجربه کرده است .

 اگر قوای سه گانه را به عنوان بالهای جمهوریت نظام بپذیریم ، ریتم حمایت رسانه رسمی کشور از این قوا ، باید منظم باشد . این نظم به معنای مساوات درارسال اخبار،  تعداد پاراگراف یا سطور نیست . پرواضح است که قوای سه گانه از منظر پوشش جغرافیایی، نوع کارکرد و شیوه های اطلاع رسانی ، تفاوتهای زیادی با یکدیگر دارند.

 همه به این موضوع واقفند که گستره جغرافیایی قوه  مجریه از پایتخت آغاز و به دهستانهای این مرزو بوم ختم می شود، پس این انتظار که تعداد خبرهای ارسالی از این قوه،  با قوای دیگر در خروجی های خبرگزاری جمهوری اسلامی باید برابر باشد ، انتظار بجایی نیست .

اما این انتظار بحقی است که رسانه رسمی کشور همه قوا را به منزله ستونهای بنای نظام سیاسی کشور انگاشته و در برخوردهای خبری ، منافع ملی و کلیت نظام را اصل بداند. ورود رسانه رسمی کشور در دفاع از یک قوه و جبهه گیری علیه قوه دیگر ، این رسانه را از اهداف اصلی خود که صیانت از آرمانهای نظام است دور می دارد.

به اعتقاد نگارنده ، مهمترین مساله ای که تا به امروز مانع از نقش آفرینی حرفه ای ایرنا در قامت رسانه رسمی کشور شده  است ، عدم قرار گرفتن آن در جایگاه واقعی خود بوده است.

ماموریت ایرنا را رهبری نظام اینگونه تعریف کرده است: " در بعد داخلی نبض نظام" و در "بعد خارجی دست بزن نظام" باشد.

این تعریف با جایگاه فعلی اداری رسانه رسمی کشور همخوانی ندارد. در حال حاضر ایرنا یکی از سازمانهای وابسته به وزارت ارشاد تلقی شده و این تلقی حتی مدیران کل این وزارت خانه را برآن می دارد تا ایرنا را روابط عمومی خود بخواهند. در این حالت چگونه رسانه رسمی کشور می تواند " نبض نظام " باشد ؟ کافی است یک خبر از کاستی های یکی از مجموعه های ارشاد روی خروجی محرمانه ایرنا برود تا مدیریت رسانه رسمی کشور را با چالش های مالی روبرو سازد . با این وضعیت نمی توان انتظار داشت ایرنا چشم عقاب نظام باشد.

 اینکه رییس مراکز ایرنا باید با نظر موافق استاندار یا نمایده اعزامی ایرنا به دفاتر خارجی مورد پسند سفیر کشورمان  قرار بگیرند تا بتوانند وظیفه خبری خود را انجام دهند ، در شان رسانه رسمی کشور نیست.

البته موارد پیش گفته دغدغه بسیاری از همکاران و مدیران ایرنا در ادوار گذشته بوده و طرح هایی هم برای برون رفت از این وضعیت ترسیم شده بود اما ظاهرا حکایت همچنان باقی است .

چنانچه مبنای تعریف ما از جایگاه ایرنا ، سخن رهبری نظام باشد ، تنها راه احیای رسانه رسمی کشور، قرار گرفتن آن در زیر مجموعه نهادهای  دفتر رهبری است. چرا که نظام و رهبری آن همواره ماندنی و دولت ها می آیند و می روند. رسانه رسمی کشور باید همواره "رسانه نظام" باشد نه  "رسانه  دولت" .(2)

پی نوشت:

- کتاب یک دهه با ایرنا ویراسته سید احمد حسینی

-ایرنا ، رسانه نظام یا خبرگزاری دولت / خبر آنلاین 

( نشریه پنجره/ شماره 49/جعفری چمازکتی)