چالش فرزندان برای نگهداری از مادر بعد از فوت پدری که خان بود

جلسه نقد و بررسی مستند «خوان بی‌خان» به کارگردانی هادی معصوم‌دوست، عصر روز گذشته، پنجشنبه 23 فروردین با حضور کارگردان این اثر و رضا زمانی، منتقد سینما در پردیس سینمایی گلستان شیراز برگزار شد.

زمانی در ابتدا گفت: «مستند«خوان بی‌خان» از نوع خود بیانگر است یعنی در این نوع مستندها، فیلمساز بخش‌هایی از زندگی خود را به امخاطب نشان می‌دهد تا به هدفی بالاتر از بازگویی خاطرات شخصی برسد.»

او با بیان این که استراتژی کارگردان در بازگو کردن داستان بسیار مناسب بود، افزود: «این که در روزهای هفته اعضای خانواده برای مراقبت از مادر می‌آمدند و هر کدام حرف‌های خود را به مادر می‌زدند، بسیار خوب بود و نکته جالب دیگری که در این فیلم توجه من را جلب کرد، رعایت فاصله‌گذاری به شکل مناسب بود.»

این منتقد سینما خطاب به معصوم‌دوست ادامه داد: «این نکته تنها در یک قسمت رعایت نشده بود و در سکانس‌هایی بود که شما با برادرتان دیدار کردید و ما اصلا صدای او را نشنیدیم. شما قبلا مستندی درباره پدرتان ساختید و در آن از طریق زندگی پدر به عنوان یک نویسنده، به زندگی نویسندگان دیگر هم پرداختید. شاید دلیل کمرنگ بودن حضور پدر و این که درباره او صحبتی نشد، همین بوده است.»

معصوم‌دوست در ادامه این صحبت‌ها گفت: «دلیل کمرنگ بودن پدر در فیلم، این بود که در واقع کارکردی نداشت، چون داستان فیلم پس از مرگ پدراتفاق می‌افتد. این مستند، داستان آدم‌ها و خانواده‌هایی است که پس از مرگ پدر از هم پاشیده می‌شوند. در این مستند زندگی خانواده‌ای روایت می‌شود، که بار مسئولیت همیشه روی دوش پدر بوده که خان هم بوده است و بعد از فوت او و پاره شدن نخ اصلی تسبیح، هر کدام از اعضای خانواده به خان‌های کوچکی تبدیل می‌شوند که هرکدام می‌خواهند برای خانواده تصمیم بگیرند و نمی‌توانند خانواده را سرپا نگه دارند.»

معصوم‌دوست درباره طرح فیلم نیز عنوان کرد: «این مستند از معدود کارهای من بود که طرح فیلم از ابتدا کامل بود، تنها چیزی که نمی‌دانستم این بود که افراد در جلوی دوربین چه حرف‌هایی می‌زنند و به دلیل این که طرح کلی فیلم را می‌‌دانستم، راش اضافی نداشتم.»

زمانی ادامه داد: «نکته دیگر در «خوان بی‌خان» این است که افراد در جلوی دوربین، راحت بودند و خودشان را سانسور نمی‌کردند. دلیل راحت بودن آن‌ها این بود که شما پشت دوربین بودید و آیا از اول فیلمبرداری همین اندازه راحت بودند یا مدت زمانی طول کشید؟ سوال دیگر این که آیا این مساله حقیقت دارد که صداوسیما قصد خرید این مستند و نمایش آن را داشته است؟» 

معصوم‌دوست پاسخ داد: «چون دائما آن جا حضور داشتم، مرا پذیرفته بودند و دلیل دیگر این بود که کلا همه آن‌ها با من رابطه خوبی دارند و به راحتی صحبت می‌کنند . دلیل دیگر این بود که جای دوربین را زیاد تغییر نمی‌دادم و از یک جایی به بعد حضور دوربین برای آن‌ها مثل یکی از اسباب منزل، عادی شد و انگار دوربین را نادیده می‌گرفتند. اوایل فیلمبرداری یک جاهایی با نگاه به سمت من سعی می‌کردند از من تائید بگیرند، که در آن جا من بودم که باید آن‌ها را نادیده می‌گرفتم. به همین ترتیب از یک جایی به بعد جلوی دوربین خودشان بودند.»

او درباره خرید این مستند توسط صداوسیما نیز گفت: «بله حقیقت دارد. شبکه مستند قصد خرید این مستند را داشت، اما من احساس کردم از لحاظ اخلاقی نمایش چنین مستندی در صداوسیما، با حجم مخاطب بالا و برای مخاطب عام، کار درستی نیست. به این دلیل که افراد زیادی خانواده من را می‌شناسند و ممکن بود پس از دیدن فیلم، برخورد مناسبی با آن‌ها نداشته باشند. من حتی در تدوین، سعی کردم مسائل خانوادگی جزئی را که به داستان و طرح کلی فیلم ربطی نداشت، حذف کنم.»

معصوم‌دوست با بیان این که هیچ فیلمی وظیفه ندارد همه حقیقت را نمایش دهد، گفت: «من ادعایی ندارم که همه خانواده‌ها همین طور هستند. من روی مفهوم تعارف تاکید کردم، به عنوان مثال، بسیاری از خانواده‌ها از روی تعارف با هم رفت و آمد می‌کنند و بسیاری از ما اگر تعارف را کنار بگذاریم خیلی کارها را انجام نمی‌دهیم. این مسائل در بسیاری از خانواده‌ها اتفاق می‌افتد. این فیلم ناراحت‌کننده و مثل یک سیلی است روی صورت مخاطب و مفهوم تلخی دارد. البته نکات مثبتی هم در آن دیده می‌شود، مثلا این که می‌توانستند به راحتی مادر خود را در خانه سالمندان بگذارند. درست است که اعضای خانواده با هم بر مسائلی اختلاف دارند، اما مادر را دوست دارند و رسالت مشترک آن‌ها، مراقبت از مادر خانواده است.»

زمانی هم در پایان گفت: «در طول تاریخ سینما، در مورد این که در یک فیلم مستند، فیلمساز چقدر باید در روند اتفاقات دخالت کند، هیچ‌وقت کسی به جواب قاطعی نرسیده است. به نظر من بهترین سکانس فیلم جایی بود که دو برادر تقریبا با هم دعوا کردند، انگار شما اصلا حضور نداشتید، یا این که دوربین روشن نبود و این سکانس بدون دخالت شما به راحتی برگزار شد. این که شما افراد را قضاوت نکردید و زاویه دید خودتان را در برخورد با آدم‌ها اعمال نکردید و در مجموع بی‌طرفی شما، باعث شد که افراد به جایی برسند که شما را نبینند. فاصله‌گذاری در اینجا به اوج می‌رسد که این مساله توانمندی شما را نشان می‌دهد.»

مستند «خوان بی‌خان» به کارگردانی هادی معصوم‌دوست و تهیه‌کنندگی محسن استادعلی در سینماهای هنر و تجربه در حال اکران است.

58242