در سال 1939 و در جریان کاوش‌های انجام‌شده در کاخ داریوش تعدادی از الواح خشتی کشف شدند که تاریخ ساخت آنها حدود سال 490 پیش از میلاد مسیح تخمین زده می‌شد. یک سال بعد، این الواح به درخواست دانشگاه شیکاگو برای مطالعات بیشتر به صورت امانی از ایران خارج شد. در سال‌های بعد، بخشی از این لوح‌ها به کشور بازگردانده شد اما هنوز تعدادی از این الواح در دانشگاه شیکاگو قرار دارد و دولت آمریکا برای به بازگرداندن آنها به ایران مشکل‌تراشی می‌کند.
با این حال، داستان الواح گلی ایرانی سال گذشته حاشیه‌های تازه‌ای پیدا کرد. پس از بمب‌گذاری سال 1997 در بیروت، خانواده کشته‌شدگان امریکایی به دلیل متهم دانستن دولت ایران در این عملیات تروریستی، خواهان تصاحب الواح هخامنشی به جای غرامت 2هزار و 700 میلیون دلاری خود شدند. در همین راستا، سال گذشته وکیل پرونده خانواده‌های قربانیان در اظهاراتی نامتعارف خواستار پاسخگویی دولت ایران در دادگاه این پرونده شد و اعلام کرد که در غیر این‌صورت قاضی پرونده دستور حراج اشیای عتیقه باستانی متعلق به ایران را در دانشگاه و موزه ملی این شهر صادر می‌کند. با این حال ایران با رد اتهام هر گونه دخالت در این عملیات، همچنان بر حقوق خود پافشاری می‌کند.
پروفسور مت استالپر که در چند سال گذشته مشغول بررسی این لوح‌های خشتی کوچک بوده معتقد است: «این الواح، یادگار مردمی هستند که امپراتوری آنها، زمانی تنها امپراتوری این کره خاکی بوده و علاوه بر ایران، بخش‌هایی از هندوستان، ترکیه و مصر فعلی را نیز تحت حاکمیت خود داشته است. حال با گذشت سال‌ها از کشف این الواح و انتقال آنها به آمریکا برای مطالعات علمی، معلوم نیست که چه سرنوشتی در انتظار الواح گلی هخامنشی است. »او معتقد است: «برخی از این قطعات صدها هزار دلار ارزش دارند، هرچند ارزش واقعی بسیاری از آنان هنوز تعیین نشده است اما ترجمه نوشته‌های باقیمانده بر روی قطعات کشف شده، پنجره‌های جدیدی را به روی زندگی روزانه مردم در دوران فرمانروایی ایرانیان در تخت جمشید باز کرده که از هر چیزی ارزشمندتر است.»
او ادامه می‌دهد: «موضوع غیرفرهنگی و غیرانسانی مصادره الواح تخت جمشید نگرانی و اعتراض شدید تمام باستان‌شناسان مراکز تحقیقاتی کشورهای دنیا را برانگیخته است. فارغ از بحث‌های حقوقی مربوط، الواح هخامنشی جزو مجموعه دارایی‌های فرهنگی یک کشور است و نباید به عنوان دارایی‌های عمومی و متداول قلمداد شوند که در نتیجه ارزش‌های مالی آن بتواند برای مقاصد پرداخت خسارت حقوقی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. اشیای عتیقه و ارزشمند متعلق به میراث فرهنگی ایران، در واقع متعلق به کل جامعه بشریت بوده و در نتیجه باید در اختیار عموم مردم باقی بماند.»
سیدمهدی موسوی سرپرست پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری با اشاره به موارد قانونی مربوط به این پرونده می‌گوید: «طبق قانون 1309 مربوط به حفظ آثار ملی، انجام حفاری‌های مشترک میان دولت وقت ایران و مؤسسات تحقیقاتی خارجی مجاز شناخته شده بود و بنابر مجوز آن قانون اشیای تاریخی حاصل از حفاری مشترک میان دولت وقت ایران و مؤسسات تحقیقاتی مورد نظر به طور مساوی تقسیم می‌شد و آن مؤسسه حق داشت تا اشیای مربوط به سهم خود از کاوش را به شکل مجاز از کشور خارج کند. بنابراین بیشتر اموالی که این روزها در موزه‌های دیگر کشورها از ایران به نمایش درآمده به آن دوران بازمی‌گردد و بر اساس قانون 1309 از کشور خارج شده‌اند. اما الواح هخامنشی تخت جمشید ازاین قاعده مستثنی است و حکایت دیگری در میان است. »
موسوی با اشاره به این که چغامیش و پرسپولیس از جمله الواح باقیمانده در شیکاگو هستند، ادامه می‌دهد: «در اوایل دهه 1320 در حفاری مشترک ایران و مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو مقداری اشیای ارزشمند به دست آمد که طبق روال مقرر در قانون 1309 میان دولت ایران و مؤسسه شرق‌شناسی تقسیم شد. الواح هخامنشی که امروز موضوع دعوی ایران نزد دادگاه ایلینویز شیکاگو سهم دولت از آن حفاری بود، در آن زمان بنا بر درخواست مؤسسه شرق‌شناسی الواح هخامنشی مورد نظر توسط دولت ایران و طبق مجوز رسمی به مؤسسه شرق‌شناسی تنها به مدت 3 سال امانت داده شد تا مطالعات مربوط به ترجمه خطوط و مستند‌سازی ترجمه‌ها به شکل کتاب و میکروفیلم توسط آن مؤسسه انجام شده و پس از پایان مطالعه ظرف مهلت مقرر عیناً به ایران بازگردانده شود. »به گفته موسوی، اسناد نشان می‌دهد ایران الواح هخامنشی را به شکل امانی به دانشگاه شیکاگو سپرده و اشیا ماهیت انتفاعی ندارند. با این حال، بعضی از اتباع آمریکا با توسل به قوانین که در سال‌های 2002 و 2004 در آن کشور به تصویب رسیده‌است، اشیای باستانی متعلق به ایران را توقیف و مطالبه می‌کنند.
نظر شما